Lizing-agror sohada ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarni takomillashtirish uslubi

Tuzilmaviy rejasiga ko’ra dissertatsiya ishi kirish, uchta bob, xulosa 
va takliflar hamda foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati qismlaridan iborat. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

7 
I-BOB. LIZING IJTIMOIY-IQTISODIY MUNOSABATLARNI 
RIVOJLANTIRISHDAGI O`RNI VA METODOLOGIK ASOSLARI 
 
1.1. Lizing munosabatlari, uning mohiyati va rivojlanish 
bosqichlari 
Iqtisodiy adabiyotlarda bir qator mamlakatimiz va xorijlik iqtisodchi 
olimlar tomonidan lizing tushunchasiga yetarlicha ta’rif berilgan. Rivojlangan 
davlatlarda lizing amaliyoti oqilona tashkil qilinib u uzoq yillik tajribaga ega. 
Hozirgi kunga qadar lizing tushunchasining mazmuniga berilgan turlicha 
ta’riflar mavjuddir. Umuman olganda eng birinchi, lizing mohiyatini aks 
ettiruvchi iqtisodiy qarashlar hattoki, Aristotelning “Ritorika” asarida ham 
keltirilgan bo’lib, unda ijara yordamida olinadigan iqtisodiy samaradorlik 
to’g’risida fikrlar keltirilgan. 
Qadimgi Rimda harbiy texnikani ijaraga olish huquqidan keladigan 
daromadlar to’g’risida ma’lumotlar saqlanib qolgan. Tarixchilarning 
ma’lumotiga ko’ra, lizing kelishuvlari haqida birinchi bor 1066- yillardagi 
tarixiy asarlarda ma’lumotlar keltirilgan. Unga ko’ra, Vilgelm Britaniya 
orollarini egallash uchun Normandiyaliklardan kemalarni lizinga olganlar.
Avvalo, “lizing” so’zining ma’nosiga e’tibor qaratishni lozim topdik. 
"Lizing" atamasi inglizcha "to lease" so’zidan olingan bo’lib, "ijaraga olish" 
degan ma’noni bildiradi. 
O’zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksida lizinga quyidagicha ta’rif 
berilgan:
«Lizing shartnomasi bo’yicha lizing beruvchi (ijaraga beruvchi) bir taraf 
lizing oluvchi (ijaraga oluvchi) ikkinchi tarafning topshirig’iga binoan sotuvchi 
uchinchi taraf bilan undan lizing oluvchi uchun mol-mulk sotib olish haqida 
kelishish majburiyatini oladi, lizing oluvchi esa, buning uchun lizing beruvchiga 
lizing to’lovlarini to’lash majburiyatini oladi»
2
. 
Rivojlangan mamlakatlar iqtisodiyotida 70-yillarning o’rtalarida va 
2
Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик кодекси.-Тошкент.: Адолат, 2003. - Б. 477.

---

8 
80-yillarning boshlariga kelib iqtisodiyotning turli tarmoqlarida lizing 
operatsiyalarining jadal rivojlanishi hisobiga uning tuzilmasida jiddiy 
o’zgarishlar yuz berdi. Bu mamlakatlarda lizing qisqa vaqt ichida iqtisodiy 
faoliyatning muhim vositalaridan biriga aylandi. O’z xizmatlarini taklif 
etayotgan yangidan yangi kompaniyalar paydo bo’la boshladi, lizing 
shartnomalari shartlaridagi o’zgarishlar tufayli esa investitsiya vositalarini sotib 
olishning g’oyatda turli-tuman variantlari vujudga keldi. Lizingning yuksak 
iqtisodiy samaradorligi va investitsiya vositasi sifatida g’oyatda sharoitlarga 
moslashuvchanligi iqtisodiyotda keng ommalashishiga imkon berdi. 
Lizingning bu darajada keng yoyilishi va uning bozor iqtisodiyoti 
tuzilmasidagi o’rnini izohlash uchun (buning o’z obyektiv sabablari bor) 
quyidagi asosiy shart-sharoitlarni ta’kidlab o’tish lozim: 
lizing - moliyalashtirishning g’oyatda qadimiy shakli bo’lib, o’z 
taraqqiyoti davomida bir necha bosqichlarni bosib o’tgan va shu yo’l bilan 
o’zining ahamiyatini, xo’jalik yuritishning turli bozor tizimlariga moslasha 
olishini isbotlagan. 
Bizning fikrimizcha, lizing biznesining asosiy bosqichlari va ularning 
iqtisodiy shart-sharoitlarini quyidagicha tasvirlash mumkin (1.1.1-jadval) 

---

9