M əsləhətçi: C. Q. Nuriyev. Elm V ə Təhsil Mərkəzi «Təfəkkür»

2002- 
ci il üzrə Azərbaycan Respublikasının əsas ticarət 
t
ərəfdaşlarının xüsusi çəkisi (faizlə) 
189 

---

E3 İlaliyjı 
S Fransa 
0 İsrail 
® İspaniya 
E3 Rusiya 
EDTürkiyo 
SABŞ 
□
İran 
H Almaniya 
E3 Ukrayna 
ED Qazaxıstan 
□
Böyük Britaniya 
E3 nirknıənislan 
® Qalan lari 
Qeyd etm
ək lazımdır ki, 2002-ci ildə xarici iqtisadi 
əlaqələrlə 6055 hüquqi və fiziki şəxs məşğul olmuşdur. 
Bunlardan 2589 dövlət və özəl müəssisələr 3466-sı isə fiziki 
şəxslər olmaqla 129 ölkə ilə xarici ticarət əlaqələrində olmuşlar 
(diaqram 3, c
ədvəl 3). 1995-2002-ci illər ərzində xarici iqtisadi 
f
əaliyyətlə məşğul olan şəxslərin sayı artmışdır. Təhlil göstərir ki, 
1995-ci il
ə nisbətən fiziki şəxslərin sayı bu dövrdə 9 dəfə artmış, 
hüquqi şəxslərin sayı isə müvafiq dövrə nisbətən 1,9 dəfə 
azalmışdır. Bu isə onunla əlaqədardır ki, son illərdə hüquqi 
şəxslər respublikanın dövlət və qeyri-dövlət bölmələrinə 
yönəldilmiş investisiyalardan ayrılmış qrantlardan səmərəli 
şəkildə istifadə etməklə daxili bazarda iqtisadiyyatın müxtəlif 
sah
ələri - kənd təsərrüfatı (əsasən heyvandarlıq, quşçuluq, 
əkinçilik) və sənaye sahələrində (mədənçıxarma, emal sənayesi, 
190 

---

\ 
elektrik enerjisi, qaz v
ə su təchizatı və s.) bilavasitə aidiyyəti 
m
əhsulların 
istehsalı 
ilə 
əlaqədar 
müasir 
texnoloji 
avtomatlaşdırılmış axın xəttinə malik yeni istehsal strukturları 
yaradılmışdır ki, bununla da daxili bazarda mövcud mal çeşidinin 
yerli istehsalçılar tərəfindən istehsalına və buraxılışına nail 
olunmuşdur. 
Bu, 1995-2002-ci ill
ərdə ticarət tərəfdaşları olan ölkələrin 
sayı 67-129 arasında variasiya etmişdir ki, bu da 1995-ci illə 
müqayisədə iki dəfə artıqdır. Göründüyü kimi, ticarət tərəfdaşları 
olan ölkələrin coğrafi arealı genişlənməklə, demək olar ki, 
1999-2002-ci ill
ər arasında bu fərq çox az sayda dəyişkənliklə 
(123-
129 ölkə arasında) müşahidə olunmuşdur. Təhlil göstərir ki, 
Avropa, Asiya qit
ələrində yerləşən tərəfdaş ölkələrlə ticarət 
əlaqələn daha da aktivləşmiş və bu qitələrdə yerləşən ölkələr 
xarici ticar
ət əlaqələrində üstünlük təşkil edirlər. 
Bel
əliklə, materialların təhlili göstərir ki, son illərdə 
Az
ərbaycan Respublikasının ticarət əlaqələri fəallaşmış və məhz 
bunun n
əticəsində ticarət balansı aktiv olmuşdur. Göstərilənlərə 
is
ə bilavasitə ölkə prezidentinin xronoloji baxımdan bu dövrdə - 
«Azərbaycan Respublikasında sahibkarlığın inkişafına dövlət 
himay
əsi sahəsində əlavə tədbirlər haqqında» (10.09.2002-ci il), 
«Azərbaycan Respublikasında bəzi fəaliyyət növlərinə xüsusi 
razılıq (Lisenziya) verilməsi haqqında Qay- dalaf» (02.09.2002-ci 
il), «Sahibkarlığın inkişafına mane olan müdaxilələrin qarşısının 
alınması haqqında» (28.09.2002-ci il), «Dövlət nəzarəti 
sisteminin t
əkmilləşdirilməsi sahəsində süni maneələrin aradan 
qaldırılması haqqında» (17.01.1999-cu il), imzalamış olduğu 
f
ərmanlar və onların icrası üzrə həyata keçirilən tədbirlər 
n
əticəsində nail olunmuşdur. 
191 

---

Gömrük orqanları tərəfindən sahibkarlıq fəaliyyətinə 
qanunsuz müdaxilə hallarına son qoyulmuş, onların işi 
t
əkmilləşdirilmiş, ticarət dövriyyəsinə və qaçaqmalçılığa qarşı 
gömrük nəzarəti daha da gücləndirilmişdir. 
Son ill
ərin xarici ticarət əlaqələrində ixracda xarici iqtisadi 
f
əaliyyətin mal nomenklaturası üzrə 27-ci qrupa aid «Mineral 
yanacaq, neft v
ə onun qovma məhsulları; Bitumlu minerallar; 
Mineral mum» mallardan ixracda xam neft və neft məhsulları 
(ixrac olunan neft v
ə neft məhsullarının ümumi ixracda xüsusi 
çəkisi 57,8-91% tərtibində variasiya etmişdir^^), idxalda isə 84- 
cü qrupa aid «Nüvə reaktviləri, qazanlar, avadanlıq və mexaniki 
qurğular; onların hissələri» - qrupuna aid olan avadanlıqlar və 
qurğular, onların hissələri, 85-ci qrupa jild - «Elektrik maşınları və 
avadanlıqları, onların hissələri; səsyazıcı və səslən- dirici 
aparatlar; Televiziya t
əsvirlərinin və səslərinin yazılışı üçün 
aparatlar, onların hissələri və ləvazimatları» - mal qrupundan isə 
maşın, avadanlıq, mexanizmlər, onlara aid ləvazimatlar, ehtiyat 
hiss
ələri və aksesuarlar dominantlıq etmişdir. 
Bu 
dövrdə 
Az
ərbaycan 
Respublikasının 
mal 
dövriyyəsində uzaq xarici ölkələrin ixrac əməliyyatlarında xüsusi 
çəkisi - 88,78%, MDB ölkələri üzrə isə - 11,22% olmuş, İdxalda 
İsə həmin göstəricilər müvafiq olaraq 60,97 və 39,03 faiz təşkil 
etmişdir. Göründüyü kimi mal dövriyyəsində (ixrac və idxalda) 
uzaq xarici ölkələr pay nisbəti baxımından daha üstünlüyə malik 
olmuşdur.