M ü n d ə r I c a t

Ziyanvericilərə qarĢı kompleks mübarizə (KBV) tətbiqinin müsbət 

nəticələrinin bəzi nümunələri

            

 

 

          2.3.5. Torpaqların əhəngləĢdirilməsinin ekoloji aspektləri 

Atmosferdə, hidrosferdə və quruda turşulaşma prosesinin aktivləşməsi 

ilk növbədə antropogen faktorlarla şərtlənir- kükürd və azot birləşmələrinin 

texnogen atılmaları ilə. (Şəkil  2.14 ).   

 

Şəkil. 2.14. Turş yaığşların yarnma sxemi (Suravegina, Məmmədov 1996) 

Ölkə, region 

Kənd 

təsərrüfatı 

bitkisi 

                   Nəticə 

Braziliya  

Soya paxlası  7 il ərzində pestisidlərin istifadəsi 80-90% azalıb 

Çin (Yantsuzu 

əyaləti)  

Pambıq 

Pestisidlərin istifadəsi 90% azalıb, ziyanvericilərlə 

mübarizəyə çəkilən xərc 84% azalıb, məhsuldarlıq 

artıb 

Hindistan 

(Orisa ştatı) 

Düyü 

İnsektisidlərin istifadəsi 1/3....1/2 həddində azalıb 

ABŞ (Cənubi 

Texas) 

Pambıq 

İnsektisidlərin  istifadəsi  88%  azalıb,  fermerlərin 

orta gəliri 77 dol/ha artıb 

Nikaraqua  

Pambıq 

70-ci  illərin  birinci  yarısında  insektisidlərdən 

istifadə 1/3 hissə azalıb, məhsuldarlıq artıb 

ABŞ 

(Arkanzas)  

Düyü,  soya 

paxlası 

Göbələklər  əsasında  yaradılan  bioherbisidlərin 

köməyi ilə ziyanlı alaq otları ilə mübarizə 

Çin (Qrin 

əyaləti) 

Qarğıdalı  

Göbələk  bioherbisidləri  parazitləşdiriciləri  arılar 

80-90% 

təşkil 

edir  (əsas  ziyanvericilərlə 

mübarizədə) 

---

125 

 

Y.A.İzraelin (İzrael, 1984) hesablamalarına  görə yalnız turş yağışların 

təsiri  nəticəsində    keçmiş  SSRİ-  nin  şimal  Qərb  hissəsində  kənd  təsərrü-

fatına il ərzində 100 mln manat ziyan dəyir. Belə torpaqları neytrallaşdırmaq 

üçün 3,5 mln ton əhəng vermək lazımdır. Şərti olaraq ziyanın hər vahidinə 

35 kq əhəng düşür. 

Turş torpaqlarda mineral gübrələrin effektivliyi 30-40 % aşağı düçür, 

N-un itkisi artır, qida elementlərinin becərilən bitkilərə daxil olması pozulur, 

məhsulda  ağır  metalların  və  radionuklidlərin  toplanması  intensivləşir, 

məhsulun keyfiyyəti pisləşir, əlverişsiz şəraitdə aqrosenozların dözümlülüyü 

azalır. 

Torpaq uducu kompleksdə H

+

 və Al

+

 ionlarının Ca

2+

 və Mg

2+ 

 ionları 

ilə əvəzləşməsinə əsaslanan əhəngləşdirmə  turş torpaqların yaxşılaşdırılma-

sında əsas üsul  hesab olunur. Hansı ki, turşuluq dərəcəsinə və  melioranta 

təlabatına görə aşağıdakı qaydada bölünür: 

 

 KCl sorulmasında  pH 

Torpağın 

turşulluq 

dərəcəsi 

Əhəngləşməyə təlabat 

˂4,5 

Həddən çox turş və çox 

turş torpaqlar 

Həddən çox və çox 

4,6-5,0 

Orta turş torpaqlar 

Orta tələbat 

5,1-5,5 

Zəif turş torpaqlar 

Az (aşağı) 

5,6-6,0 

Neytrala yaxın 

Çox az tələbat 

˃6,0 

Neytral 

Yoxdur 

 

 Kənd  təsərrüfat  bitkilərinin  əksəriyyəti  pH  6,0....6,5  olan  turş 

torpaqlarda  daha  yaxşı  inkişaf  edir.  Onları  torpağın  turşuluğuna 

münasibətinə və əhəngləşməyə təlabatına görə 5 qrupa bölmək olar: 

I  qrup  –  turşuluğa  həddən  çox  həssas  olan  bitkilər  pambıq,  yonca, 

xaşa, çuğundur, kələm, kənaf 

pH=7

.

8 

IIqrup-  torpağın turşuıuğuna həssas olan bitkiklər soya, fasol, noxud, 

yem paxlası, klever, günəbaxan, xiyar, soğan, salat. (pH=6...7) 

III qrup-  zəif həssas olanlar torpağın turşuluğuna: vələmir, yulaf, darı, 

qarabaşaq, pişikquyruğu, pamidor, kök turp. (pH 4,5-7,5) 

IV  qrup-  kətan  və  kartof.  Bu  bitkilər  yalnız  güclü  turş  torpaqlarda 

əhəngləşməyə ehtiyac duyur (pH 5,5-6,0) 

V qrup- göylyupin və sarı lyupin, seradella (paxlalılar fəsiləsindən, ot 

bitkiləri),  çay  kolu  (pH  4,5-5,0)  bu  bitkilər  turşş  torpaqlarda  yaxşı  inkişaf 

edir, qələvi və neytral torpaqlarda pis inkişaf edir. 

 

---

126