M ü n d ə r I c a t

Cədvəl 2.5 

1970-ci ildə dünyada istehsal və istehlak tullantılarının həcimi (mln.t) və 

strukturu (TorçeĢnikov və b. , 1981 )

                                                                                                                                   

Tullantıların kateqoriyası 

Klassik 

Enerjisi 

Sənaye 

Kənd 

təsərrüfatı 

Kom. 

məişət 

sektoru 

Cəmi 

Atmosferi çirkləndirən 

əsas qaz formalı maddə 

17326 

47 

1460 

873 

19706 

Bərk hissəciyin atmosferə 

atılması 

133 

91 

14 

3 

241 

Bərk tullantılar 

- 

4000 

- 

1000 

5000 

Karbohidratlar 

42 

14 

9 

4 

60 

Üzvi maddələr 

- 

- 

4500 

30 

4530 

Fekal tullantılar 

- 

- 

9400 

180 

9580 

Cəmi 

17501 

4152 

15383 

2090 

3926 

 

 Kənd  təsərrüfatı  fəaliyyətində  əmələ  gələn  çirkləndirici  maddələrin 

adam başına və 1km

2

 əraziyə düşən miqdarı  (Losev və b., 1993) 

Cədvəl 2.6 

Ölçü vahidi 

Atmosfer 

Qrunt 

sular 

Su 

Bərk tullantılar 

Cəmi 

Zərərli 

Cəmi 

Zərərli 

1 adama t/ildə 

13 

0,24 

500 

0,30 

53 

17,7 

1 km

2

-ə t/ildə 

66 

1,60 

4500 

2,50 

700 

230,0 

 

1989-cu ildə Rusiyada adambaşına düşən bəzi təhlükəli atmosfer və su 

çirkləndirici maddələrin miqdarı 2.5 (Losevvə b. , 1993) 

                                                                                Cədvəl 2.7 

Atmosfera 

Su 

CO

2

 

Karbohid-

ratlar 

Pb 

Hq 

Benzapren  Flüoritlər 

Fenol 

Ağır 

metallar 

 60 kq 

40kq 

23q  170mq 

100mq 

90q 

30q 

14q 

 

2.6, və 2.7 -cı cədvəllərdə verilən materiallar çirkləndirici maddələrin 

əraziyə və insanlara təsirinin təxmini mənzərəsini  verir. Görünür Rusiyada 

artıq ―çirklənmiş sahə‖ formalaşıb, təbii və süni ekoloji cəmiyyətlərin qeyri-

sabitliyi üçün əhəmiyyətli faktorlardır.  

Qurunun təxminən 1/3-nə insan fəaliyyəti təsir etmir. Bu cür ―azad‖  

---

81 

 

ərazilər  təxminən  belədir  (%):  Şimali  Amerikada  –  37,5;  MDB-də  -  33,6; 

Avstraliya  və  Okeaniyada  –  27,8;  Afrikada  –  27,5;  Cənubi  Amerikada  – 

20,8‖ Asiyada – 18,6; Avropada – 2,8,  yalnız Antarktida antropogen təsir-

dən  zərər  çəkməyib.  Lapin.  V.  L.  və  başqa  (1996)  qeyd  edir  ki,  təsərrüfat 

fəaliyyətindən  yaranan  ekoloji  ziyanın  dərəcəsi  aydın  görünən  regional 

xarakter daşıyır.