Mahalla va oila

namunaviy 
(taxminiy)
 etik 
kodeksini
keltirib o‘tamiz: 
1. Psixologning psixodiagnostik amaliyotdagi kasbiy faoliyati uning 
sinaluvchilar oldida alohida javobgarlikka ega ekanligi bilan harakterlanadi. 
2. Sinaluvchining shaxsiy manfaatlari, tegishli muassasa, uning 
rahbarlari va boshqa odamlar manfaatlariga zid bo‘lgan holatlarda, psixolog 
o‘z vazifasini maksimal xolislik bilan bajarishga majbur. 
3. Psixologning ishi kasbiy mustaqillik va avtonomiya tamoyillari asosida 
tashkil qilinadi. Uning kasbiy-psixologik tavsifi masalalari yuzasidagi qarori 
yakuniy hisoblanadi va u yuqori boshqaruv idoralari, tegishli muassasalar 
ma’muriyati tomonidan bekor etilishi mumkin emas. 
4. Psixolog qarorini tegishli hukm chiqarish vakolatiga ega bo‘lgan va 
yuqori malakali psixologlardan tashkil topgan maxsus komissiya bekor qilishi 
mumkin. 
5. Sinaluvchilar bilan ishlashda psixolog adolatlilik va samimiylik 
tamoyillariga asoslanadi. 
6. Sinaluvchilarga psixologik yordam bera oladigan bo‘lishi uchun 
psixolog kafolat va tegishli huquqqa ega bo‘lishi lozim. U o‘z navbatida unga 
berilgan huquqlardan o‘rinli, to‘g‘ri foydalanish uchun shaxsan javobgardir. 
7. Davlat xizmati idoralarida faoliyat ko‘rsatayotgan psixologning ishi, 
har bir sinaluvchining intellektual va shaxsiy rivojlanishi yo‘lidagi 
cheklanishlarning bartaraf etishni nazarda tutadigan mutloq guman (insoniy) 
maqsadlarga erishishga qaratilgan bo‘lishi kerak. 
8. Psixolog o‘z ishini, sinaluvchi sha’nini mutloq hurmat qilish va 
sinaluvchining shaxsi daxlsizligini ta’minlash asosida tashkil qiladi, uning 
asosiy insoniy huquqlarini faol himoya qiladi va hurmat qiladi. 
9. Psixolog sinaluvchi manfaatlarini jamiyat oldida, barcha odamlar 
oldida himoya qiladigan asosiy himoyachilardan biri hisoblanadi. 

---

29
10. Psixolog psixodiagnostik va psixokorreksion metodikalarni tanlab 
olishda, shuningdek, o‘zining xulosa va tavsiyalarini berishda ehtiyotkor, 
xushyor bo‘lishi kerak. 
11. Psixolog sinaluvchining shaxsiy rivojlanishini, uning insoniy erkini, 
jismoniy va psixologik daxlsizligini cheklaydigan ishlarda ishtirok etmasligi 
kerak. Psixologning kasbiy etikasining eng og‘ir buzilishi, uni sinaluvchiga 
ziyon yetkazuvchi ishlarda bevosita yoki shaxsan ishtirokida namoyon bo‘ladi. 
Bunday holatga bir bor yo‘l qo‘ygan shaxs psixodiagnostik ishlar bilan 
shug‘ullanish, professional psixologlik mutaxassisligini ta’kidlaydigan 
hujjatlardan foydalanish huquqidan butunlay (bir umrga) mahrum etiladi, 
qonun bilan belgilanadigan holatlarda esa sudga beriladi. 
12. Psixolog sinaluvchining haq-huquqlari boshqa odamlar tomonidan 
paymol qilingan, sinaluvchilar bilan nogumon muloqotda bo‘lingan holatlarni 
sezgan vaqtda bu haqda o‘zining bevosita rahbariga xabar berishi shart. 
13. Psixolog sinaluvchi huquqlarining buzilishiga olib keladigan har 
qanday siyosiy, g‘oyaviy, ijtimoiy, iqtisodiy va boshqa ta’sirlarga qarshilik 
ko‘rsatishi kerak. 
14. Psixolog, faqat o‘zi zarur ma’lumot va malakaga ega bo‘lgan sohalar 
bo‘yichagina xizmat ko‘rsatish huquqiga ega. 
15. Yetarlicha aprobatsiyadan o‘tmagan yoki barcha ilmiy standartlarga 
to‘la javob bera olmaydigan psixodiagnostik (psixokorreksion) usullardan 
noilojlik tufayli foydalanishga to‘g‘ri kelib qolgudek bo‘linsa, unda psixolog bu 
haqda manfaatdor shaxslarni ogohlantirib qo‘yishi va o‘zining xulosa va 
tavsiyalarida ehtiyotkor bo‘lishi kerak.
16. Psixologning psixodiagnostik, psixokorreksion yoki psixoterapevtik 
materiallarni ulardan foydalanish uchun tegishli tayyorgarlikdan o‘tmagan, 
nomutaxassis shaxslarga berishga haqqi yo‘q. 
17. Psixolog psixodiagnostika va psixologik ta’sir etish metodikalaridan 
maxsus professional tayyorgarlikka ega bo‘lmagan shaxslar tomonidan 
foydalanilishiga to‘sqinlik qilish kerak, bu haqda bundan bexabar holda unday 
shaxslar xizmatidan foydalanayotgan kishilarni ogohlantirib qo‘yishi shart. 

---

30
18. Sinaluvchilarni individual psixologik tekshirish natijasida olingan 
ma’lumotlarni, psixolog faqat ularni o‘zlarining roziligi bilangina uchinchi 
odamlarga aytishi yoki berishi mumkin. Bunda sinaluvchi u haqda kimga va 
qanday ma’lumotlar berilayotganligini bilishga haqli. 
19. Tegishli muassasalar ma’muriyatiga sinaluvchi haqida, faqat bu 
odamlar ulardan sinaluvchiga ziyon yetkazish maqsadida foydalana 
olmaydigan ma’lumotlar beriladi, xolos. 
20. Psixolog ommaviy axborot vositalari va boshqa psixologik yordam 
ko‘rsatish vositalaridan foydalanishda, bunday ma’lumotlarni olish yoki 
tarqatishda, odamlarni psixologik xarakterdagi yordam uchun bunga haqqi 
yo‘q yoki yaroqsiz, nomutaxassis shaxslarga murojaat qilishlari kabilar salbiy 
oqibatlarga olib kelishi mumkinligi haqida ogohlantirishi, bunday yordamni 
qayerdan va kimdan olish mumkinligini aytib o‘tishi lozim. 
21. Psixolog o‘zini, uning roli va funksiyasi sinaluvchilarga ziyon 
yetkazishi mumkin bo‘lgan turlicha (ikki) ma’noda tushunilishi mumkin bo‘lgan 
ishlar yoki faoliyat bilan shug‘ullanmasligi kerak. 
22. Psixolog mijozlarga o‘zi bajara olmaydigan va’dalarni bermasligi 
kerak. 
23. Agar sinaluvchini tadqiq qilish yoki unga psixologik aralashish 
boshqa shaxsning: tegishli idoralar vakillari, shifokor, sudya va h.k. talabiga 
ko‘ra bo‘layotgan bo‘lsa, psixolog bu haqda sinaluvchini xabardor qilib 
qo‘yishi kerak. 
24. Psixolog o‘zi o‘rgangan sinaluvchilar haqidagi ma’lumotlarning sir 
saqlanishi uchun shaxsan javobgar. 
25. Biron-bir idoraga (muassasaga) ishga qabul qilinishda psixolog 
o‘zining professional vakolati (kompetensiyasi) doirasida mustaqil faoliyat 
qilishligini aytib o‘tishi, shuningdek, o‘zi ishlaydigan (ishlashi lozim bo‘lgan) 
idora ma’muriyatini va boshqa manfaatdor shaxslarni mazkur etik kodeks 
mazmuni haqida ogohlantirib qo‘yishi lozim. Shu bilan birga psixolog ularni, 
uning ishiga faqat psixologik xizmatning tegishli vakolatga ega bo‘lgan yuqori 
tashkilotlargina professional aralashishi mumkin ekanligi haqida ogohlantirib 

---

31
qo‘yishi kerak. Shuningdek, u boshqa shaxslar tomonidan bildirilgan noetik 
talablarni bajara olmasligi haqida ham ta’kidlab o‘tishi joiz. 
26. Professional amaliyotchi psixolog tomonidan etik kodeks nizomlarini 
buzish amaliyotchi psixologlar assotsiatsiyasi “psixolog obro‘si” (sudom 
chesti)da muhokama qilinishi, zarur bo‘lib qolgan sharoitlarda psixologik 
xizmat tarkibiga kiruvchi yanada yuqoriroq professional tashkilotlarda 
muhokama qilinishi kerak.
Har bir oila ijtimoiy tizim sifatida jamiyat oldida ma’lum bir funksiyalarni 
bajaradi. Oilaning ijtimoiy funksiyalari haqida gapirganda, bir tomondan 
jamiyatning oilaga ta’sirini, ikkinchi tomondan esa umumiy ijtimoiy tizimda 
oilaning o‘rnini, oilaning hal qiladigan ijtimoiy (jamoatchilik) funksiyalarini 
hisobga olish lozim.