www.elmler.net -
Virtual İnternet Resurs Mərkəzi Ümumi psixologiya. Psixologiya 252
252
maraqlanır, digər tərəfdən isə xüsusiləĢməyə meyl edirlər.
Tədricən bu cür xüsusiləĢmə meyli aradan qalxır.
Yeniyetmələrin mənlik və əxlaqi Ģüuru. Kiçik
məktəblidən fərqli olaraq yeniyetmədə özünə, öz Ģəxsi
həyatına, Ģəxsiyyətinin xüsusiyyətlərinə maraq yarandıqda,
özünüqiymətləndirmə tələbatı, özünü baĢqaları ilə müqayisə
etmə meyli əmələ gəlir. Nəticədə yeniyetmə özü üçün öz
“mən”ini bir növ kəĢf edir. Mənlik Ģüurunun formalaĢmağa
baĢlaması və sonrakı inkiĢafı yeniyetmənin bütün psixi
həyatına, onun təlim fəaliyyətinin xarakterinə, ətrafdakılara
münasibətinə öz təsirini göstərir. Yeniyetmənin mənlik
Ģüurunun formalaĢması onun öz davranıĢını, mənəvi
keyfiyyətlərini, xarakter və qabiliyyətlərini dərk etməsi ilə
baĢlayır. Ġlk dövrlərdə yeniyetmənin mənlik Ģüurunun əsasını
baĢqa adamların mülahizələri təĢkil edir. YaĢ artdıqca yeni-
yetmə özünün Ģəxsiyyətini müstəqil təhlil etməyə və
qiymətləndirməyə baĢlayır.
Bu dövrdə yeniyetmələr öz müstəqilliklərini qoruyub
saxlamağa çalıĢmaqla refleksiya əsasında mənlik Ģüurlarını,
«mən» obrazını, «real» və «ideal mənin» əlaqəsini forma-
laĢdırır və inkiĢaf etdirirlər.
Bütün bunlarla yanaĢı olaraq yeniyetmələrdə özünü-
qiymətləndirmə və özünəmünasibətin formalaĢması baĢ verir.
Mövcud psixoloji ədəbiyyatda yeniyetmələrin özünü-
qiymətləndirmələrinin aĢağıdakı tipləri qeyd olunur:
1.Uşağın «özünüqiymətləndirməsi» ananın verdiyi qiymətin birbaşa təkrarı kimi özünü göstərir . Adətən uĢaqlar
özlərində birinci növbədə valideynlərinin onlar haqqında qeyd
etdikləri kefiyyətləri görürlər. Əgər valideynlər tərəfindən
neqativ surət təlqin olunur və uĢaq bu nöqteyi nəzəri qəbul
edirsə, onda özünün yararsızlıq, pislik hissinə üstün gəlməsinə
qarĢı davamlı neqativ münasibət formalaĢır. UĢağın ailədən
kənar sosial təmas dairəsinin məhdudluğu valideyninin güclü
nüfuzu sayəsində verdiyi qiymət onun üçün yeganə daxili
özünüqiymətləndirməsinə çevrilir.
