www.elmler.net
-
Virtual İnternet Resurs Mərkəzi
Ümumi psixologiya. Psixologiya
91
aparıldıgına görə buradakı ümumiləĢdirmənin rolu Ģübhəsizdir.
Lakin ümumiləĢdirmə həmiĢə tələb olunan səviyyədə vaĢ
vermir.
Psixoloji tədqiqatlar artıq sübut etmiĢdir ki, bəzən
aparılan ümumiləĢdirmələr oxĢar mühüm əlamətlərinə görə
deyil,
ikinci dərəcəli, formal əlamətlərə görə aparılır. Bu cür
ümumiləĢdirmələr çox vaxt yanlıĢ xarakter daĢıyır. Bu cür
ümumiləĢdirmələr
psixoloji ədəbiyyatda
generalizasiya
hadisəsi adlandırılmıĢdır.
Təcrübə göstərir ki, generalizasiya hadisəsi çox vaxt
müĢahidə
etdiyimiz cisim və hadisələrin, mənimsədiyimiz
faktların, məfhum və qaydaların xüsusiyyətlərilə bağlı olur. Bu
xüsusiyyətlər isə həmiĢə səmərəli mənimsəmə imkanı yaratmır,
bəzən səhv ümumiləĢdirmələrin meydana gəlməsinə Ģərait
yaradır. Professor P.A.ġevaryov bu Ģəraiti belə xarakterizə
edir: adətən, müəyyən hadisənin daimi xüsusiyyətləri iki qrupa
(A və B qruplarına) ayrılır. Lakin bəzən elə hadisələrə də rast
gəlirik ki, onlarda daimi
A xüsusiyyəti oldugu halda, B
xüsusiyyəti mövcud deyildir. Həmin hadisə yalnız müəyyən
mərhələdə həm A, həm də B xüsusiyyətlərinə malik olur. Ona
görə də Ģagirddə bu cür hadisələr üzrə yalnız A
xüsusiyyətlərini dərk etməyə aid assosiasiya yaranır.
Hadisədə həm A həm də B xüsusiyyətləri olduqda Ģagird
yalnız birinci xüsusiyyətə əsaslansa da bu cür assossasiyanın
səhv olduğu meydana çıxmır. Lakin Ģagirdin yalnız A
xüsusiyyətinə malik olan,
ancaq B xüsusiyyəti olmayan
hadisələr rast gəldikdə də eyni yolla hərəkət etməsi, yalnız A
xüsusiyytinə əsaslanması səhvə gətirib çıxarır. Deməli burada
A xüsusiyyətinə əsaslanılır,
B xüsusiyyətinin mövcud
olunmasına fikir verilmir. Nəticədə səhvə yol verilmiĢ olur.
Eyni hadisə ikinci və üçüncü dilin mənimsənilməsi
prosesində də özünü göstərir. Ġkinci və üçüncü dili öyrənən
adam həmin dil faktlarının əvvəlki dilə oxĢar
bir əlamətinə
istinad etdiyi (A əlamətinə) və burada ikinci əlamətin olub