V BAP. TOPIRAQ JASAW О К ТА ЬШ Tayam sh sozler: litosfera, topiraq faktori, edafik faktor, topiraq qatlami, gumus, mineral ionlar, mineral ham organikaliq hirikpeler, kapillyar suw, absorbcion, gravitacion suw, kalcefill, kalcefob, acedofil, neytrofil, bazofil, indifirent turler, petrojit, psammofit, galofit, geobiont, geofil, mikrofauna, mezofauna, makrofauna. Har turli klimat faktorlari menen bir qatarda tiri organizmler
tirishiliginde topiraq ta zarur rol oynaydi. Topiraq - grekshe
«Edafos» sozinen alingan. Edifikahq faktor degende - tiri
organizmlerge tasir etiwshi topiraqtin har-qiyli tasirlerm
tfisinemiz. Topiraq degende jerdin gewek, onimdarli joqargi
qabatm tusinemiz.
Topiraqta jasawshi barliq tiri organizmler jasaw processinde
bir-birine har-turli qatnasta bolip, tasir korsetedi, yagmy osimlik,
haywan ham mikroorganizmler arasinda^i quramali qatnaslar
natiyjesinde topiraqta gumus ham mineral zatlar toplanadi.
Topiraqtm ekologiyaliq faktor sipatinda osimliklerge tasiri
haqqmda aytqanda som da aytip otiw kerek, topiraq osimlikti
ozinde tutip turadi ham om aziq penen tamiynleydi.
6 simlik
topiraqtan suw ham onda erigen mineral ham organikaliq zatlardi
aladi. Osimlikke topiraqtin qasiyetleri ham ximiyaliq qurami ham
mikroflorasi juda ulken tasir qiladi (zamarriqlar, bakteriyalar, jasil
osimliklerdin tamirlari).
Jer jiizindegi topiraq qatlammin tiykarm
litosfera quraydi.
Litosfera, Jer qabigi fiziko-ximiyaliq processler juwmagi. Jer
qabiginm qalinligi 5 km den 60 km ge j etedi. Materiklerde 40-50,
joqan tawlarda 85 km di quraydi. Teniz ham okeanlarda bolsa
6 -
10 km ge baradi.
Litosfera magma, shogindi qaldiqlar ham metamorfik taw
jmislarman quralgan. Litosferamn en joqargi bolimin
