4. U – Juz’iy inkor hukmlarning sub’ekti hamma vaqt to’liqsiz hajmda, predikati esa to’liq hajmda olinadi . Masalan, «Ba’zi yoshlar hunarmand emas». Bu hukmning terminlari S – yoshlar,
R – hunarmand emaslar, ba’zi – mavjudlik hisoblanadi. Hukmning sub’ekti to’liq hajmda
olinmagan, unda yoshlarning bir qismi haqida fikr yuritiladi, xolos. Hukmning predikati esa to’liq
hajmda olingan. Unda hunarmandlarning hammasi haqida fikr bildirilgan (6-rasm).
6-rasm
Yuqoridagi fikrlarni umumlashtirib aytish mumkinki,
umumiy hukmlarning sub’ekti hamma vaqt to’liq hajmda ,
juz’iy hukmlarning sub’ekti to’liqsiz hajmda olinadi .
Inkor hukmlarning predikati hamma vaqt to’liq hajmda bo’ladi .
Tasdiq hukmlarning predikati R
S
bo’lgandagina to’liq hajmda bo’ladi, boshqa hollarda esa to’liqsiz hajmda olinadi. Hukmlarda terminlar hajmini aniqlash qat’iy sillogizmni to’g’ri tuzishda va bevosita xulosa
chiqarishda muhim ahamiyatga ega.
Predikatning mazmuniga ko’ra oddiy hukm turlari. Ular quyidagilardan iborat: atributiv
hukmlar, mavjudlik hukmlari va munosabat hukmlari.
Atributiv (sifat va xususiyat) hukmlarda biror
xususiyatning predmetga xosligi yoki xos emasligi aniq, qat’iy qilib ko’rsatiladi. Shuning uchun atributiv
hukmlarni birorta predmetning sinfga kirishi (mansubligi) yoki kirmasligi (mansub emasligi) haqidagi
hukm deb ta’riflasa bo’ladi.
Masalan: «Hamma daraxtlar o’simliklardir» va «Hech bir o’simlik hayvon emas». Birinchi
hukmda daraxtlarning o’simliklar sinfiga kirishi haqida fikr bildirilsa, ikkinchi hukmda o’simliklar
va hayvonlar sinfining o’zaro hech qanday umumiylikka ega emasligi haqida fikr bildirilgan.
Ikkita, uchta va hokazo predmetlar o’rtasida muayyan munosabatlarning bo’lishi yoki
bo’lmasligini ifodalagan hukmlarga
