Ma’ruzalar matni

Savollar:

---

1. XX asr boshlarida o’zbek san’atida qanday o’zgarishlar sodir bo’ldi? 
2. O’zbek san’atida realistik dastgoh san’atining rivojlanishida an’ana va o’ziga 
xoslik
nimada? 
3. O’zbek san’ati taraqqiyotining asosiy bosqichlarini ayting. 
4. XX asrlarda O’zbekistonda qanday rassomlar yashab ijod qilib kelganlar? 
5. B.Hamdamiyning “Ish tugadi” asari qaysi davr haqida hikoya qiladi? 
6. P.Benkovning ijodi to’g’risida nimalar bilasiz?
 
 
15 - Mavzu: Mustaqillik davri O’zbekiston san’ati 
REJA: 
1. Shu davr san’atkorlari va ularning asarlari bilan tanishtirish. 
Adabiyotlar: 
1. Oydinov N. Tasiriy san’at tarixidan lavhalar. Toshkent «O’qituvchi» 1997. (60-
89) 
MAVZUNING MATNI: O’zbekiston tasviriy dastgoh san’ati juda qisqa 
vaqtda rivojlanib, katta yutuqlarga erishdi. O’zbekiston san’ati zafarli yo’lni bosib 
o’tdi. Respublikamiz rassomlari ko’pgina ko’rgazmalarda faol ishtirok etib, 
san’atimiz ta’sirchanligining ortib borayotganini namoyish etdilar. Bizning 
rassomlarimiz ko’pgina janrlarda ijod qilib kelmoqdalar, manzara, natyurmort, 
portret va boshqa. Natyurmortda bozorlarimizning to’lib toshgan noz-ne’matlarini, 
manzara janrida esa, o’lkamizning go’zalligini va bepoyonligini, oddiy tabiat 
ko’rinishidagi go’zallikni to’laqonli ifodalashga harakat qilmoqlar. Shu bilan birga 
qadimdan qolgan butun dunyoga taniqli ajib me’morchilikning nodir 
yodgorliklarini o’z asarlarida ko’rsatdilar. Portret janrida esa Vatanimizning ilg’or 
kishilarini, mehnatkash xalqni, shoir, rassom, musiqachilarni tasvirladilar. Bizning 
O’zbekiston Vatanimiz ajoyib iste’dodli rassom va haykaltaroshlarni etkazib berdi. 
Bular ichida Iskandar Ikromov, Chingiz Ahmarov, Malik Nabiev, Mannon Saidov, 
Damir Ro’ziboev, Ilhom Jabborov, Javlon Umarbekov, Bahodir Jalolov, Alisher 
Mirzaev, Akmal Ikromjonov, Ne’mat O’akimov, Osimxon Vosixonov, Temur 
Sa’dullaev, o’ofur Abdurahmonovlar alohida mavqega ega. O’zbekiston xalq 
rassomi Alisher Mirzaev rangtasvir ustasi xalqimiz an’analariga, boy va 
sermazmun o’tmish tasviriy san’at merosiga hurmat bilan qaraydi. Rassom o’z 
xalqiga xos psixologik kechinmalarni chuqur tahlil qila oladi. Rassom ona-tabiat 
bag’rida o’zbekona an’analarni, to’ylarni, beg’ubor o’zbek bolalarini, lobar 
qizlarni, mushtipar onalar kabi obrazlarni aks ettira olishga muvaffaq bo’ldi. 
Jumladan, “Toshkent - tinchlik va do’stlik shahri” triptixi, “Bola xonada”, 
“Intizorlik”, “Yosh oila haqida qo’shiq” kabi o’nlab asarlar moybo’yoqda 
yaratilgan. Umuman rassom tabiat va jamiyatda bo’layotgan o’zgarishlarni 
e’tiborsiz qoldirmaydi. Rassom rangtasvirlarga shunday jon bag’ishlaydiki, undagi 
go’zallik sirlari odamlarni ezgulikka etaklaydi. Rassom asarlari bugungi kunda 
xalqimiz hurmatini qozonish bilan birga, ko’pgina xorijiy davlatlarda ham ma’lum 
va mashhurdir. 

---

Bahodir Jalolov ham O’zbekiston xalq rassomi bo’lib, zamonaviy 
rangtasvir san’ati rivojiga katta hissa qo’shib kelayotgan iste’dodli rassomlardan 
biridir. B.Jalolov tasviriy san’at borasidagi tahsilni davom ettirib, keyinchalik 
Ch.Ahmarov, R.Choriev, E.P.Melnikov, B.D.Korolyovlardan tasviriy san’at 
sirlarini o’rgandi. Shu sababli ham u yaratgan portretlarda yuksak mahorat aniq 
ko’zga tashlanib turadi. Uning ijodidagi tuyg’ular uyg’unligi tomoshabinni o’ziga 
mahliyo etib qo’yadi. U portret san’atida ko’p yutuqlarga erishdi. Uning to’laqonli 
asarlarida o’zbek xalqining sevimli farzandlari siymosi o’z ifodasini topgan. U bir 
katta seriya portretlarni yaratadi, bular ichida akademiklar, rassom va boshqa 
taniqli odamlar obrazlari bor. B.Jalolov ijodida olam sirlari o’zgacha talqin etiladi. 
Bunga, “Gul va Rayhon afsonasi”, “Nido”, “Baxt qushi”, “Abadiy va navqiron 
Hindiston”, “XXI asr Madonnasi” kabi ko’plab asarlarini misol qilib keltirish 
mumkin. Mustaqil O’zbekiston tarixiga bag’ishlangan O’zbekiston xalqlari tarixiy 
muzeyi devoriga ishlangan monumental ko’rinishdagi surat jiddiy va mazmunli 
tarixiy dalillar orqali salobatli tasvirlanishi bilan har qanday tomoshabin e’tiborini 
o’ziga jalb qila oladi. Polotnoni kuzatgan tomoshabin boy tarix sahifalariga ega 
bo’lgan o’zbek xalqining buyuk va qudratli ekanligiga yana bir bor ishonch hosil 
qiladi. B.Jalolov ijodi shu jihati bilan qadrlidir. 
Haykaltaroshlik san’atining o’lkamiz hududidagi zamonaviy jihatlarini 
ijodkor Damir Ro’ziboev faoliyatida yaqqol qurish mumkin. Dastlab rangtasvir va 
grafika san’ati bilan shug’ullangan D.Ro’ziboev haykataroshlik olamiga asoan 60 
yillarda kirib keldi. San’atkor ijodida shakl va hajmlarning o’ziga xosligini 
harakatlarni tabiiylik bilan tasvirlanishi, u tanlagan mavzularning rang-barang va 
keng qamrovligidan ham yaqqol sezish mumkin. Uning bir qancha haykallarida 
xalqimizning madaniy hayoti va ziyolilar qiyofasini aks ettirgan asarlariga duch 
kelamiz. Shu bilan birga u portret janrida ham ijod qiladi. San’atshunos olim 
R.Toqtash obrazi, rassom V.Savitskiy va Saida portretlarida zamondoshlarimiz 
obrazlari to’laqonli o’z ifodasini topgan. D.Ro’ziboev haykaltaroshlik san’atida 
katta bir maktabni o’tab kelayotir. Uning izlanishlari rang-barang uslublarga boy. 
Buni biz san’atkor ijodida rangli haykaltaroshlik san’atining yuzaga kelganligi 
orqali guvohi bo’lishimiz mumkin. Ro’ziboev haykallaridagi shakl va hajmlarga 
bo’yoq berish bilan ularning sehrli olamini yanada mo’’jizali qila oladi. San’atkor 
bu bilan qoniqmasdan haykalda aks ettirilayotgan voqeani rangin sirlarini 
matolarda yanada to’ldiradi. Yana bir muhim tomoni D.Ro’ziboevning izlanishlari 
kelajak muammolarini talqin qilishga qaratilgan. San’atkor ko’tarinki ruh bilan 
musiqa, rangtasvir asarlarini o’rganib, o’z haykallarida mujassamlashga intiladi. 
O’aykaltaroshning ajoyib fazilatlaridan yana biri uning asarlarida hissiy 
mazmundorlik boyib borayotganligidadir. Ana shunday mazmundorlik orqali u 
inson ma’naviyatini tobora to’laroq qamrab ifodalashga harakat qiladi. O’zbekiston 
tasviriy san’ati tarixi - jahon tasviriy san’ati tarixining ajralmas qismidir. 
O’zbekiston san’ati boy merosga ega. O’ozirgi zamonda esa bizning rassomlarimiz 
va haykaltaroshlar butun dunyoga taniqli bo’lib qolgan. Dekorativ-amaliy 
san’atimiz esa qadim zamonlardan odamlarni zavqlantirib kelgan. Ustalarimiz ijodi
nafaqatgina mustaqil O’zbekistonda, balki boshqa mamlakatlarda ham o’z obro’-
e’tiboriga ega.

---

Savollar:
1. Zamonaviy O’zbekiston san’ati to’g’risida nimalar aytib bera olasiz? 
2. Zamonaviy O’zbekiston rassomlari ijodida qanday mavzular etakchi o’rinni 
egallaydi? 
3. A.Mirzaev hayoti va ijodi haqida nimalarni bilasiz? 
4. Xaykaltarosh D.Ro’ziboev hayoti va ijodi haqida nimalarni bilasiz?