2
ega bo’lishi kerak.
Kreditlarni olish uchun talablar:
Fanga oid nazariy va uslubiy tushunchalarni to’la o’zlashtirish, tahlil
natijalarini to’g’ri
aks ettira olish, o’rganilayotgan jarayonlar xaqida mustaqil
mushohada yuritish va joriy, oraliq nazorat shakllarida
berilgan vazifa va
topshiriqlarni bajarish, yakuniy nazorat bo’yicha yozma ishni topshirish.
2. Ma’lumotlar va bilimlar
Ma’lumotlar – bu alohida faktlar bo’lib, predmet soha(PrS)dagi obyektlar,
jarayonlar va hodisalarni hamda ularning xossalarini tavsiflaydi.
Ma’lumot(belgi)larning turlari. Timsollarni anglovchi tizim(TAT)larni
yaratishda eng asosiy masalalardan biri – bu timsollarni
anglovchi obyektlarning
xossalarini aniqlashdan iborat. Obyektlarning bu xossalaridan sinflarga xos boʻlgan
belgilar
hosil
qilinadi.
Belgilarning
quyidagi
turlari
mavjud
[2,4,30,33,38,43,44,51,76,93]:
- determinalli belgilar;
- ehtimolli belgilar;
-
mantiqiy belgilar;
- strukturali belgilar.
1.
Determinalli belgilar – bu obyektlarning shunday xossalari boʻlib, ular aniq
va doimiy sonli qiymatlarga ega boʻladi. Determinalli belgilarga misol tariqasida
samolyotning xossalarini quyidagi 1.1-jadvaldagidek keltirish mumkin:
1.1-jadval
№ Xossalari
Samolyot tiplari
F-4E
F-105E
F-15
F-100D
Xanter
1
Ekipaj
2
2
1
1
1
2 Tezligi (km/s)
2330
2230
2655
1400
1000
3 Potolok (m)
19000
15000
21000
15000
17000
4 Vazni (t)
26
24
25
18
11
5 Samolyot uzunligi (m)
18
21
19
12
13
6 Dvigatellar soni
2
1
2
1
1
Ushbu jadvalda har bir samolyotning xossalar 8-oʻlchovli belgilar fazosidan
iborat.
2.
Ehtimolli belgilar - bu obyektlar xossalari tavakkalli (ehtimolli) xarakterga
boʻladi. Bunday belgilar koʻproq tabiat va texnikada uchraydi. Bu belgilar bir vaqtda
bir nechta sinfda uchraydigan obyektlarda uchrashi mumkin. Ehtimolli belgilarga
misol tariqasida:
- radiolokator signallari quvvatining oʻrtacha qiymati;
- oʻsimlik bargining oʻlchamlari;
- shaxs jinsining qandaydir patologik oʻzgarishi oʻlchovi va h.k.
3.
Mantiqiy belgilar - obyektlarda uchraydigan xossalarning mavjudligi (rost)
yoki mavjud emasligi (yolgʻon) bilan aniqlanadi. Mantiqiy belgilarga misol
tariqasida:
3
- bemorda bosh ogʻrigʻining bor yoki yoʻqligi;
- bemorda yoʻtalning bor yoki yoʻqligi;
- reaktiv aralashmaning bor yoki yoʻqligi.
Shuningdek, mantiqiy belgilar sifatida obyektlarning biror oraliqda berilgan
xossalari ham olinishi mumkin. Masalan, bemor temperaturasi 38
0
dan kichik yoki
katta.
4.
Strukturali belgilar - simvol koʻrinishida yoki tasvir koʻrinishida berilgan
obyektlarda uchraydi. Strukturali belgilarga misol sifatida:
- toʻgʻri toʻrtburchakni tasvirlash uchun toʻgʻri
chiziqning gorizontal va
vertikal kesmasi;
- displey ekranida ixtiyoriy tasvirni hosil qilish uchun pikseldan foydalanish.
Shunday qilib, TATni yaratishda obyektlarni xarakterlovchi belgilar
roʻyxatini toʻliq aniqlash kerak. Belgilar roʻyxatini tanlash evristik operatsiya boʻlib,
u belgilar hoʻyxatini tanlovchining mahoratiga bogʻliq. Shuningdek, belgilar
determinalli, ehtimolli, mantiqiy va strukturali belgilardan iborat boʻlishi kerak.
Misol. Sinflarning aprior roʻyxatini hosil qilish. Bu masalani yechish
quyidagi pogʻonalardan iborat:
1) Obyektlarni avtomatik boshqarishda yoki
shaxs orqali boshqarishda
qanday qaror qabul qilish kerakligi aniqlanadi, ya’ni obyektlarni tanib olish maqsadi
qoʻyiladi;
2) Yuqorida keltirilgan maqsad asosida sinflashtirish tamoyilini tanlashga
erishish uchun TATga qoʻyiladigan talablar formallashtiriladi;
3) Sinflar uchun belgilar roʻyxati tuziladi.
Dostları ilə paylaş: