Mavzu: Avstro-Vengriya birinchi jahon urushi yillarida. Reja: Kirish Asosiy qism i-bob avstriya-Vengriya birinchi jahon urushi arafasida va urushga kirishi
Yüklə 82,21 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mamlakatlar Aholi soni 1914-yili
- Antanta Jamida
- Germaniya imperiyasi
- Avstriya-Vengriya imperiyasi
- Mamlakatlar Dengiz harbiy kuchlari Odamlar soni
- Markaziy davlatlar Germaniya imperiyasi
Quyidagi jadvalda faqatgina urush boshidagi quruqlikdagi qoʻshinlar haqida birmuncha statistika maʼlumotlarini beradi. Aslida, bir mamlakatning harbiy kuchlarini toʻliq aytib boʻlmaydi, bu bir qator omillarga bogʻliqdir. Jahon urushi boshlanishida bitta ham mamlakat undagi urush oʻlchamini va necha yil davom etishini oldindan nima boʻlishini bilib bo’lmas edi.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Mamlakatlar |
Dengiz harbiy kuchlari |
Odamlar soni | |||||||||||||||||||||||
|
Jangovar kemalar, drednoutlar va drednout-kreyserlar |
2-turdagi kreyserlar |
3-turdagi kreyserlar |
Yengil tez yurar kreyserlar |
Qiruvchilar |
Suv osti kemalari |
Tinchlik davridagi ekipaj soni |
Harbiy-oʻqitilganlar soni |
Safarbarlik qilinganlar soni |
Havo kuchlari (samolyot) | ||||||||||||||||
|
Antanta | |||||||||||||||||||||||||
|
Jamida |
32 |
28 |
21 |
— |
47 |
— |
36 |
24 |
182 |
77 |
95 |
59 |
280 000 |
12 360 000 |
41 290 000 |
408 | |||||||||
|
Markaziy davlatlar | |||||||||||||||||||||||||
|
Germaniya imperiyasi |
18 |
8 |
— |
— |
20 |
— |
16 |
6 |
97 |
24 |
20 |
23 |
79 000 |
4 900 000 |
13 150 000 |
232 | |||||||||
|
Avstriya-Vengriya imperiyasi |
3 |
1 |
3 |
— |
6 |
— |
4 |
— |
18 |
— |
4 |
4 |
23 000 |
3 000 000 |
9 000 000 |
— | |||||||||
|
Jamida |
21 |
9 |
3 |
— |
26 |
— |
20 |
6 |
115 |
24 |
24 |
27 |
102 000 |
7 900 000 |
22 150 000 |
232 | |||||||||
Urush boshlanishidan oldin Yevropadagi buyuk davlatlar — Germaniya, Avstriya-Vengriya, Italiya, Fransiya, Britaniya, Rossiya orasida qarama qarshiliklar yuzaga kelgan edi.
Germaniya imperiyasi 1870—1871-yillarda Fransiya-Prussiya urushi tufayli yuzaga kelganda, u boshidan Evropa mintaqasida siyosiy va iqtisodiy hukmron boʻlishni holamagan edi. Uning yaratuvchisi Otto fon Bismark Germaniyadagi geografik ahvolni va qoʻshni davlatlar iqtisodiy va harbiy kuchliligini tushunar edi, u bunday dedi:
Kuchli Germaniya faqatgina uni tinch qolidirshlarini va dunyoda rivojlanishni berishishini istaydi, shu sababdan u kuchli armiyaga ega boʻlishi kerak, sababi kimning qoʻlida qilich boʻlsa, unga hech kim hujum qilishni istamaydi… Hamma davlatlar, shu tarizda Fransiya bizdan muhtojdir, qancha tarizda mumkin boʻlsa ular koalitsiya tuzushdan va bir biri bilan raqib boʻlishdan bosh tortadilar[3]
Ammo 188-yillar oʻrtasiga kelib Germaniya iqtisodiy va harbiy tarizda kuchli boʻldi va Yevropada ustunlik boʻlishga kurashdi. Germaniya mustamlaka ekspansiyalashga kech kirishdi va deyarli mustamlakalarsiz qoldi, shu sababdan Germaniya kapitali bozor kasodisiz qoldi. Bundan tashqari Germaniyada tez oʻsib borayotgan aholisiga hayot boʻshligʻi yetishmayotgan edi va oziq-ovqat taqchiligi yuzaga kelgan edi. Germaniya foydasi va kapitali uchun dunyoni oʻzgartirish kerak edi. Bu Germaniya Evropa mintaqasida ustun turushi kerak edi va Buyuk davlatlarni tor mor etish kerak edi, bundan tashqari ular dunyoni boʻlib boʻlishgan edi: Rossiya, Fransiya v Germaniya.
XIX-asr oxirida Germaniyaning tajovuz rejalari qoʻshni mamlakatlarga oydinlashib bora berdi. Shu sababdan 1891-yili Rossiya va Fransiya harbiy ittifoq tuzishdilar, 1907-yilda esa Angliya ham bu ittifoga qoʻshildi. Bu davlatlar „Qalbiy hamjihatlik“ nomi bilan ittifoq tuzishdilar — Antanta
1878-yilda boʻlib oʻtgan Berlin kongressida Avstriya-Vengriya imperiyasi Bolqondagi Bosniya va Gersegovinani bosib olish huquqini qoʻlga kiritdi. Uning maqsadi bu hududni qulay imkoniyat tugʻulishi bilan bosib olish edi. Nihoyat, 1908-yilda Avstriya-Vengriya va Rossiya munosabatlari yanada keskinlashtirib yubordi. Jumladan, bu hodisa slavyan xalqlari orasida Rossiya obrosiga ham putur yetkazdi. Chunki, Rossiya Avstriya-Vengriya istilosining oldini ola olmadi. Bunga Germaniyaning AvstriyaVengriyani qoʻllab-quvvatlashi, uning Rossiyaga qarshi urush eʼlon qilishi mumkinligi haqidagi doʻp-poʻpsilari sabab boʻldi[4].
Yaqin Sharqda koʻp davlatlarning qiziqishi bor edi, I va II Bolqon urushidan soʻng Usmoniylar imperiyasining ahvoli yomonlashdi, imperiya boʻlinish arafasida edi. Germaniya Usmoniylar imperiyasining boʻlinishiga qarshi chiqa boshladi. Bundan tashqari Rossiya qanday qilib boʻlsa ham Usmoniylar Qora va Egey dengizlarida nazorat qilmasligiga qarshi chiqdi. Bu Rossiyani Oʻrta dengizga chiqishiga olib kelar edi.
Rossiya bosqinchilik siyosatining asosiy yoʻnalishlari Bolqon, Uzoq Sharq, Turkiyaga qarashli Qora denfiz bilan Oʻrta dengizni bogʻlovchi Dardanell va Bosfor boʻgoʻzlari hamda Oʻrta Osiyoda oʻz hukmronligini oʻrnatish edi.
Antanta ittifoqi (1907-yilda Rossiya-Fransiya ittifoqi, Angliya-Fransiya kelishuvi va Angliya-Rossiya kelishuvidan soʻng ittifoq rasmiylashtirilgan): Rossiya imperiyasi, Britaniya imperiyasi, Fransiya.
Uchlar ittifoqi: Germaniya imperiyasi, Avstriya-Vengriya imperiyasi, Italiya qirolligi.
Ammo Italiya 1915-yilda Antanta tarafida urushga kirdi, lekin Germaniya va Avstriya-Vengriyaga urush kezida Usmoniylar imperiyasi va Bolgariya qirolligi qoshilishdilar, Toʻrtlar ittifoqi tashkil etildi (yoki Markaziy davlatlar).
Urush boshlanishidagi harbiy kuchlar
Birinchi jahon urushida arafasida Fransiya Yevropadagi eng kuchli armiyaga ega edi (mustamlaklar qoʻshinlarini hisoblaganda) — 882 907 odam. Buning sababi 7-avgust 1913 yilda tasdiqlangan qonun edi, bu qonunda hizmat muddati 2 yildan 3 yilgacha koʻpaytirildi va chaqirish yoshi 21 yoshdan 20 yoshgacha tushirilgan edi. Germaniya armiyasida ham deyarli shuncha miqdorda odamlar bor edi.
28-iyun 1914-yili Frans Ferdinand Bosniya poytaxti Saraevoga tashrif buyuradi. U anneksiyalangan Bosniya va Gertsegovina hududlarini koʻrishga keladi, u bilan birga uning rafiqasi Sofiya Xotek bor edi. Olti odam guruhi (Cvjetko Popović, Gavrilo Princip, Muhamed Mehmedbašić, Nedeljko Čabrinović, Trifko Grabež, Vaso Čubrilović) „Yosh Bosniya“ tashkilotidan edi. Ular eksgertsoga suiqasd uyushtirishlari kerak edi. Eksgertsogning namoyishi kezida u rafiqasi bilan mashinada ketayotganda Čabrinović mashinaga granata uloqtiradi, ammo granata tegmaydi. Ayrim odamlar yaqin atrofda portlashdan jabrlanadilar, ammo Ferdinandning namoyishi davom etadi.
Bir soat oʻtib Ferdinand kasalxonadan chiqdi, u yerda u kasallarni tashrif buyurgan edi. Uning kuzatib boruvchi soqchilari adashib boshqa koʻchaga ketdi va u yerda 19 yoshli bosniyalik serb millatchisi Gavrilo Princip turgan edi. U Frans Ferdinandni va rafiqasi Sofiyani otib oʻldiradi.
Frans Ferdinand Avstriya-Vengriya imperiyasining taxti vorisi deb hisoblanar edi. U slavyanofil boʻlgan va u Avstriya, Vengriya, Slavyan yerlarida Gabsburlar tomonidan federatsiyalar tuzushligiga tarafdor bolgan, Avstriya-Vengriya federatsiya oʻrniga.
Gavrilo Princip „Yosh Bosniya“ tashkilot aʼzosi boʻlgan, bu tashkilot 1912-yili Italiyaning „Yosh Italiya“ inqilobiy tashkilotiga oʻxshash asosida tuzilgan va ular hamm junubiy slavyan yerlarini birlashishtirish uchun kurashganlar. Buyuk Serbiya davlatini tuzishmoqchi boʻlganlar.
Yüklə 82,21 Kb.
Dostları ilə paylaş: