Mavzu: Boshlang‘ich sinflarda arifmetik materialni o‘rganishda tarixiy materiallardan foydalanish

3. O„zgaruvchan miqdorlar matematikasi davri. 
Bu XVII asrdan XIX asrning ikkinchi yarmigacha bo‗lgan vaqtni o‗z ichiga 
oladi. Shu davr boshlanishining muhimligi shundaki, ulug‗ fransuz olimi Rene 
Dekartning 
matematikaga 
o‗zgaruvchi miqdorlarni kiritdi, I.Nyuton va 
G.V.Leybnitslar asarlarida differensial va integral hisobi ijod etildi. 
4. Bu davrdagi matematika "Klassik oliy matematika" nomi bilan ham 
ataladi
.
XIX - XX asrlarda matematik metod bilan tekshiriladigan fazoviy shakl va 
miqdoriy munosabatlarning hajmi nihoyatda kengayadi. Juda ko‗p matematik 
nazariyalar vujudga keladi va matematikaning tadbiq qilish sohasi juda ko‗payadi. 
Matematikada yangi-yangi tarmoqlar vujudga keladi. Boshlang‗ich maktabda 
o‗rgatadigan matematikaga oid materiallar matematika rivojlanishining ikkinchi 
davrida yuzaga kelgan g‗oya va kashfiyotlarga asosan muvofiq kelgani uchun biz 
tadqiqotimizda O‗rta asr Sharq olimlarining asarlarini yoritgan tarixchi 
matematiklarning ishlariga to‗xtalamiz. 
O‗z FA muxbir a‘zosi G.P.Matvievskaya «O‗rta asr Sharqida son haqida 
ta‘limot» deb nomlangan asarida: 
Al-Xorazmiy, Al-Farg‗oniy, Al-Forobiy, at-Tusiy, Al-Koshiy, Qozizoda 
Rumiy, Ali Qushchi va boshqalarning qisqacha hayot va faoliyatlari berilgan. 
Kitobda O‗rta Osiyo matematika fani tarixining umumiy bayoni ham 
berilgan. Bu kitob shunisi bilan qiziqki, unda o‗rta asr olimlari hayotidan juda qiziq 
ma‘lumotlar ham keltirilgan. 
G . L .
Matvievskaya va X.Tillashev birgalikda 
yozilgan uchinchi kitob X-XVIII asr matematika va astronomiya fanlari olimlari 
qo‗lyozmalari asosida qilingan ishlarning natijasidir. Kitobda O‗rta Osiyo fani tarixi 
haqidaligi materiallar beradi. Kitobda qo‗lyozmalarning qisqacha bayoni 
muallifning bibliografik ma‘lumotlari bilan to‗ldiriladi va ularning saqlanayotgan 
joylari aytiladi. Asarning o‗rganilish darajasi ma‘lum qilinib, uning nomi va 

---

11 
qisqacha tavsifi beriladi. Kitob yana shunisi bilan qiziqarliki, bayonda 
mualliflarning hayoti tadrijiy tartibda beriladi. 
Bu ilmiy ishda hozirgi fanga ma‘lum bo‗lmagan mualliflarning ko‗l 
yozmalari haqida ham, noma‘lum asarlar haqida ham ma‘lumotlar berilgan. Bu 
kitobdan O‗rta Osiyo matematika tarixi bo‗yicha ko‗rsatkich sifatida ham 
foydalansa bo‗ladi.
Bizning ilmiy izlanishlarimiz G.M. Gleyzerning «Maktabda matematika 
tarixi» (IV-VII asrlar) kitobi (1981 y.) bilan bevosita bog‗liq. Bu kitob juda sodda 
tilda yozilgan bo‗lib, matematika tarixi taraqqiyotiga oid muhim uslubiy 
qo‗llanmadir.
Bu kitob o‗quvchilarning matematikani o‗rganishga qiziqishlarini oshirishga, 
ularning aql doirasini kengaytirishga, madaniyatini yuksaltirishga mo‗ljallangan. U 
arifmetikaning kelib chiqishi, algebraning boshlanishi va geometriyaning 
rivojlanishi tarixiga bag‗ishlangan. Kitobdagi ayrim dalillardan boshlang‗ich 
sinflarda foydalanish mumkin.