Mehman ağayev

BÖYRƏKDAŞI  XƏSTƏLİYİ
 
 
Böyrəkdaşı xəstəliyi - böyrəyin kasacıq-ləyən sistemində daşların 
əmələ gəlməsi ilə xarakterizə olunan bədəndə baş verən pozğunluq-
ların təzahür formasıdır. Yer kürəsinin müxtəlif bölgələrində böyrək-
daşı xəstəliyinin yayılması müxtəlifdir. Bəzi yerlərdə onun endemik 

---

 
245
ocağı tapılmışdır. Azərbaycan da yer kürəsində böyrəkdaşı  xəstəli-
yinin çox yayıldığı endemik ocaqları sırasındadır. Xəstəlik kişilərdə 
qadınlara nisbətən sağ böyrəkdə sola nisbətən daha çox təsadüf olu-
nur, 15-20% halda böyrəklərdə ikitərəfli daş müşahidə olunur. Xəs-
təlik əsasən 20-50 yaşlarında təsadüf olunur. 
Daşların kimyəvi tərkibi müxtəlif olur. Böyrəkdaşları 65-70% tə-
sadüflərdə kalsium duzları, 5-15 % fosfat turşusu duzları, 5-15% si-
dik turşusu və urat duzlarından, təxminən 5% hallarda sistin, ksantin, 
zülal, xolesterin, sulfanilamid mənşəli olur. 
Etiologiya. Xəstəliyin etiologiyası və patogenezi tam aydın deyil. 
Böyrəkdaşının əmələ gəlməsində çoxlu faktorların rolu vardır. Bun-
ların arasında sidik yollarının anadangəlmə  və qazanılmış qüsurları 
nəticəsində sidiyin durğunluğu, urodinamik dəyişikliklər, sidik yolla-
rının infeksiyasını qeyd etmək lazımdır. 
Maddələr mübadiləsi pozğunluqlarının rolunu, o cümlədən, sidik 
turşusu, oksalat turşusu, fosfor-kalsium mübadiləsinin pozulması nə-
ticəsində baş verən diatezlərin rolunu xüsusi göstərmək lazımdır. 
Endokrin sistemi pozğunluqları, ilk növbədə hiperparatireoz nəti-
cəsində baş verən hiperkalsiemiya, hiperkalsiuriya, hiperfosfatemiya 
müşahidə olunur ki, bu da böyrəkdaşı xəstəliyinin əmələ gəlməsinə 
səbəb ola bilər. 
D vitamininin hipervitaminozu, A vitamininin avitaminozu, qara-
ciyərin və  mədə-bağırsaq sisteminin xroniki xəstəlikləri (hepatit, 
qastrit, kolit) böyrəkdaşı xəstəliyinin yaranmasına kömək edir. 
Xəstələrin uzun müddət hərəkətsizliyinə  səbəb olan xəstəliklər 
(para- və hemiparezlər) sümüklərin sınıqları, (sümük-oynaq sistemi 
xəstəlikləri) sidik yollarında daş  əmələ  gəlmə prosesinə meyilliyi 
artırır. İsti ölkələrdə bədəndən çoxlu su itirilməsi, suyun codluğu da 
daş əmələ gəlmə prosesini gücləndirir. Böyrəkdaşı xəstəliyinin etio-
logiyasında irsi meyillilik də inkar edilmir. 
Patogenez. Daş  əmələ  gəlmə prosesi mürəkkəb bir proses olub, 
əsasını toxumalarda, böyrək parenximasında və sidikdə maddələr 
mübadiləsinin pozulması təşkil edir. 

---

 
246
Mühafizə kolloidlərin səviyyəcə azalması müəyyən miqdar mole-
kulların qruplaşması  nəticəsində meydana çıxan mitsella əmələ  gələ 
biləcək daşın «nüvə»sini yaradır. Belə üzvi nüvənin əmələ gəlməsində 
amorf çöküntülər, fibrin, qan laxtası, leykosit yığını və qopmuş böyrək 
ləyəni epitelisi, hüceyrə detriti, bakteriyalar, hər hansı yad cisim 
iştirak edə bilər. Sonra nüvənin üzərinə duzların çökməsi, onların 
sidikdə qatılığının artması, sidiyin pH-nın dəyişməsi nəticəsində on-
ların həllolma qabiliyyətinin zəifləməsi və sidiyin doyumluluğunu 
təyin edən mühafizə kolloidlərinin səviyyəsinin azalması və keyfiyyə-
tinin dəyişməsi nəticəsində baş verir. Məsələn, sidik turşusunun sidik-
də qatılığı onun suda həllolma dərəcəsindən 15-20 dəfə çox olur. 
Böyrəkdaşının yerləşdiyi yer çox vaxt onun əmələ  gəldiyi yerlə 
uyğun gəlmir. Daşlar əsasən böyrəklərdə, böyrək məməciyində əmə-
lə  gəlir. Adi halda yığıcı borucuqlarda çox xırda, birincili mikro-
konkrementlər  əmələ  gəlir və bunlar sidiklə xaric olurlar. Sidiyin 
konsentrasiyasının artması, pH-ın dəyişilməsi, yığıcı borucuqlarda 
kristallizasiyanın artmasına və böyrək məməciyi nahiyəsində kris-
talların çox yığılmasına, onların inkrustasiyasına gətirib çıxarır. Son-
ra kiçik daş məməcikdən ayrılaraq böyrək ləyənində daşın əmələ gəl-
məsi üçün nüvə rolunu oynayır. 
Sidiyin pH-dan asılı olaraq daşların kimyəvi tərkibi də dəyişir. Turş 
mühitdə sidik turşusu və onun duzlarından, qələvi mühitdə fosfatlar-
dan ibarət daşlar  əmələ  gəlir. Oksalat duzlarından ibarət olan daşlar 
həm qələvi və həm də turş mühitdə yaranırlar. Daşların ölçüləri müx-
təlif olub bəzən mərcanvari (kasacıq-ləyən sisteminin şəklini alır), bə-
zən tək-tək və yaxud çoxlu, həm də ikitərəfli ola bilər. Böyrəkdaşları 
böyrəklərdə, sidik yollarında anatomik-morfoloji dəyişikliklərə səbəb 
olur. Kalkuloz pielonefrit, pionefroz və paranefritlə ağırlaşa bilər.