MƏMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud

  

Kür-Araz ovalığında vegetasiya dövründə suvarmanın vaxtı və sayı (qrunt sularının səviyyəsi 2,5 m 

və  

dərin olduqda) 

 

Aylar  

Məhdud olmayan 

meşəyə yararlı 

və 

meşəyə yararlı 

torpaqlar  

Məhdud meşəyə yararlı  və 

şərti meşəyə yararlı torpaqlar 

I il  

II 

il 

III 

il  

IV 

il 

Son

rakı 

illər  

I il   II il 

III il 

IV 

il 

Sonr

akı 

illər  

Aprel  

1 

1 

- 

- 

- 

1 

1 

- 

- 

- 

May  

1 

1 

1 

1 

1 

1 

1 

1 

1 

1 

İyun  

1 

1 

1 

1 

1 

1 

1 

1 

1 

- 

İyul-

avqust   

2 2 2 2 2  3 3  3  2 2 

Sentya

br  

1 1 1 - -  1 1  1  1 1 

Suvar

ma-nın 

cəmi  

6 6 5 4 3  7 7  6  5 4 

 

4) saqqızağac – göyrüş (2 lent saqqızağac – 1 lent yaşıl göyrüş və s.); 

5) qoz – (və ya pekan) xurma tipli (1 lent adi qoz – 1 lent qafqaz xurması və s.); 

6) şam – sərv tipli (2 lent eldar şamı – 1 lent sərv və s.); 

7) qarağac – çəkil tipli (2 lent qarağac  – 3 lent çəkil (tut) və s.); 

8) qovaq – çinar tipli (2 lent Kanada qovağı, ağyarpaq qovaq və ya digər qovaq növləri və sortları  – 1 lent 

çinar və s.); 

9) Qovaq-akasiya (2 lent qovaq – 2 lent ağ akasiya və s.); 

10) Akasiya tipli (sırf akasiya); 

11) Qovaq tipli (sırf qovaq növləri) 

II aqromeşəşorluq dərəcəsi – meşəyə yararlı torpaqlar üçün: 

1) saqqızağac – qarağac tipli (2 lent saqqızağac  – 1 lent qarağac və s.); 

2) göyrüş-saqqızağac-qarağac (1 lent yaşıl göyrüş – 2 lent saqqızağac – 1 lent qarağac və s.); 

3) göyrüş - akasiyalı (2 lent yaşıl göyrüş  – 2 lent ağ akasiya və s.); 

4) şam – sərv (2 lent eldar şamı  – 1 lent sərv və s.); 

5) qarağac – çəkil (2 lent qarağac  – 3 lent çəkil və s.); 

6) qovaq – çinar (2 lent qovaq  – 1 lent çinar və s.); 

7) qovaq – akasiya (2 lent qovaq  – 2 lent ağ akasiya və s.); 

III aqromeşə şorluq dərəcəsi – məhdud meşəyə yararlı torpaqlar üçün: 

1) qarağac – göyrüş-çəkil (2 zolaq qarağac  – 1zolaq yaşıl göyrüş – 1 zolaq çəkil və s.); 

2) göyrüş – akasiya tipli (1 zolaq yaşıl göyrüş  – 1 zolaq ağ akasiya və s.); 

3) akasiya-göyrüş – lələkağacı ( 1 zolaq ağ akasiya – 1zolaq yaşıl göyrüş – 1 zolaq lələk); 

4) lələk – maklüra (və ya safora) - (1 zolaq lələk-bir zolaq maklüra (və ya yapon saforası) və s.); 

5) lələkağacı – iydə (2 zolaq lələk  – 1 zolaq iydə və s.); 

6) qovaq – söyüd tipli (2 zolaq ağ yarpaq qovaq  – 1zolaq söyüd və s.); 

IV aqromeşəşorluq dərəcəsi – şərti meşəyə yararlı torpaqlar üçün: 

1) lələk – iydə - maklüra ( 1 zolaq lələk – 1 zolaq daryarpaq iydə – 1 zolaq maklüra – 1 zolaq iydə və s.); 

2) göyrüş – iydə - lələk ( 1 zolaq yaşıl göyrüş – 1 zolaq daryarpaq iydə – 1 zolaq lələk və s.); 

3) maklüra – iydə ( 1 zolaq maklüra – 1 zolaq daryarpaq iydə və s.); 

4) iydə – yulğun ( 2 zolaq dar yarpaq iydə – 1 zolaq yulğun və s.); 

5) iydə (sırf iydəlik); 

 

14.15. Suvarma şəbəkələri ətrafında qoruyucu  

(irriqasiya)  meşə zolaqlarının salınması 

Respublikamızda torpaqların meliorasiyası genişləndikcə suvarma şəbəkələrinin sayı  və su sərfi artır. 

Hazırda respublikamızda 300-dən artıq böyük və kiçik həcmli su anbarı, 8,5 min km uzunluğunda 

 

321

təsərrüfatlararası, 41 min km-ə qədər təsərrüfatlardaxili kanallar, 20 min km uzunluğunda kollektor-drenaj sis-

temi mövcuddur. Suvarma şəbəkələri hər yerdə layihə əsasında, sement-beton özlüklərlə inşa edilmədiyinə görə 

əksər hallarda obyektlərin istifadə müddətində onlardan müxtəlif miqdarda su filtrasiya olunur, üfiqi və şaquli 

istiqamətdə hərəkət edir. İllər keçdikcə bu sular təsir dairəsini genişləndirir, suvarma və qrunt sularına qarışır, 

torpağın səthinə  çıxır, müxtəlif xarakterli bataqlaşma və  şorlaşma prosesinin baş verməsinə  səbəb olur. 

Torpaqtökmə ilə inşa olunan suvarma şəbəkələrində filtrasiya prosesi daha intensiv gedir, onun təsir dairəsi də 

geniş olur. Baş-Muğan, Yuxarı Qarabağ, Yuxarı  Şirvan və s. kanallarda bu əlamət daha aydın nəzərə çarpır. 

1930-cu ildə Muğan düzündə qrunt suyunun dərinliyi 0,5 olan torpaqlar 67% olduğu halda, 1951-ci ildə 79%, 

1962-ci ildə isə 92% təşkil etmişdir. Kanallar boyunca torpaqların şorlaşması və bataqlaşması durmadan artır. 

Hazırda Yuxarı Qarabağ kanalına təhkim olunan 1499 ha sahənin 750 ha-rı, Yuxarı Şirvan kanalının 1336 ha-

dan 160 ha-rı bataqlaşmış, orta və  şiddətli dərəcədə  şorlaşmışdır. Suvarma şəbəkələrinin  ətrafında kənd 

təsərrüfatına yararsız sahələrdə irriqasiya mühafizəedici meşə zolaqlarının salınması böyük əhəmiyyət kəsb edir.  

Elmi  əsaslarla müəyyən edilmişdir ki, filtrasiya suları,  ətraf sahələrin  şorlaşması  və  təkrar  şorlaşmasının 

qarşısının alınmasında meşə zolaqlarının  əvəz olunmaz əhəmiyyəti vardır. Ona görə suvarma şəbəkələri 

layihələşdirilərkən onların ətrafında irriqasiya mühafizə zolaqları salmaq da nəzərdə tutulur, bu məqsədlə torpaq 

sahəsi ayrılır. Hesablamalara görə respublikamızın suvarma şəbəkələri boyunca onlara təhkim edilən, kənd 

təsərrüfatına yararsız 59 min hektar torpaq sahəsi var. Bu torpaqların  əksər hissəsi strukturu pozulduğuna, 

şorlaşdığına və bataqlığa çevrildiyinə görə istifadəsiz qalır. Həmin sahələrdə meliorasiya tədbirləri görməklə 

irriqasiya mühafizə meşə zolaqları salmaq olar. Meşə zolaqlarının salınması obyektlərin inşası ilə eyni vaxtda 

aparıldıqda daha yaxşı nəticə verir.  

Dövlət tarlaqoruyucu və eroziyaya qarşı yetişdirilən meşə zolaqlarından fərqli olaraq irriqasiya meşə 

zolaqları təsərrüfatlararası, təsərrüfatlardaxili kanallar, su anbarları və kollektor-drenaj sistemləri ətrafında, on-

lara təhkim olunan kənd təsərrüfatına yararsız, istifadəsiz torpaqlarda salınır. Onlar həm tarlaqoruyucu meşə 

zolağı rolunu oynayır, suvarma şəbəkələrindən filtrasiya olunan (sızılan) suların, həm də vegetasiya mövsümü 

ərzində suvarma şəbəkələrindən sızılan suların səviyyəsinin 60-70 sm, bəzən 100-110 sm aşağı enməsinə, 

bataqlıqların qurudulmasına,  ətraf sahələrin  şorlaşmasının, açıq sahələrdəki faydalı suların, kanal və su 

anbarlarının səthindən buxarlanmanın, obyektlər ətafında alaq otlarının əmələ gəlməsinin, suyun çirklənməsinin 

qarşısını alır, onların istifadə müddətinin, iqtisadi səmərəsinin artmasına və bərpa işlərinin asanlaşmasına imkan 

yaradır. Kanal boyunca yetişdirilən 1-3 cərgəli 14-16 metr hündürlüyü olan meşə zolağı kanalda su səthindən 

buxarlanmanı 30-40% azaldır, ətraf havanın nisbi nəmliyini 10-40% artırır. Bir ədəd 15 yaşlı qovaq ağacı vege-

tasiya mövsümü ərzində 62 kubmetr su buxarlandırır. Bu baxımdan ağacları haqlı olarar «bioloji drenaj» 

adlandırırlar. Bununla əlaqədar 1977-ci ildə Respublika Meliorasiya və Su Təsərrüfatı Nazirliyi nəzdində iki 

irriqasiya meşə  təsərrüfatı idarəsi yaradılır. Az dövr ərzində Yuxarı Qarabağ, Yuxarı  Şirvan, Tərtərçay, 

H.Hacıyev və s. təsərrüfatlararası kanallar, Baş Qarabağ kollektoru və digər drenaj sistemləri ətrafında 2000 ha-

dan çox sahədə irriqasiya meşə zolaqları salınmış, əvvəllər salınmış meşə zolaqlarında bəzi meşəçilik tədbirləri 

görülmüşdür. Hazırda respublikanın suvarma şəbəkələri ətrafında ekoloji şəraitə uyğunlaşmış ona müsbət təsir 

göstərən meşə zolaqları vardır. Bu baxımdan, Yuxarı Qarabağ kanalının Bərdə, Ağdam, Ağcabədi, Yuxarı 

Şirvan kanalının Yevlax, Ağdaş; Tərtərçay kanallarının Tərtər, Goranboy; Baş Muğan kanalının  İmişli və s. 

rayonları  ərazisində yerləşdirilən meşə zolaqları  təqdirəlayiqdir. Bununla belə, suvarma şəbəkələri  ətrafındakı 

torpaqların strukturunun pozulması, onların şorlaşması, bataqlığa çevrilməsi, konkrtet torpaq şəraiti üçün ağac 

və kol cinslərinin düzgün (uyğun) seçilməməsi, əmək işlərinin düzgün aqrotexniki qaydada aparılması üzündən 

hər yerdə meşə zolaqlarından yaxşı nəticələr əldə edilməmişdir. Suvarma  şəbəkələrinə təhkim olunmuş torpaq 

sahələrinin  şoran, bataqlıq strukturu pozulmuş  və dar zolaq şəklində olması ilə  əlaqədar  ərazidə  təsərrüfata 

lazım olan miqdarda və çeşiddə quraqlığa,  şoranlığa davamlı uzunömürlü ağac və kol cinsləri yaratmaq 

mümkün deyil. Ona görə də, bir qayda olaraq təsərrüfatlar asan tapılan, yerli şəraitə dözümsüz, azömürlü və az 

məsarif tələb edən ağac və kol cinslərini əkməli olurlar. Bu həm iqtisadi baxımdan təsərrüfatlara baha başa gəlir, 

həm də başqa torpaq-iqlim şəraitindən gətirildiyi üçün cinslərin bitiş faizi aşağı olur. Onlar yerli şəraitə 

uyğunlaşa bilmədiyinə görə  zəif inkişaf edir və  tədricən quruyub sıradan çıxır.  İrriqasiya meşə  təsərrüfatları 

üçün münasib yerdə torpaq sahəsi əldə etmək və növbəli əkin sistemi tətbiq olunmaqla tinglik yaratmağa nail 

olmaq lazımdır. Göstərilən tədbirlərin düzgün həyata keçirilməsi həm kənd təsərrüfatı bitkilərindən sabit, 

yüksək məhsul götürməyə, suvarma şəbəkələrindən filtrasiyanın zəifləməsinə,  ətraf sahələrin  şorlaşmasının 

qarşısının alınmasına, həm də respublikanın düzən rayonlarında 60 min ha sahədə meşə zolaqları salınmasına, 

regionda meşəlik faizinin artmasına, havanın saflaşmasına, ekoloji şəraitin yaxşılaşmasına və sudan səmərəli 

istifadə olunmasına imkan verir.  

 

Qoruyucu irriqasiya meşə zolaqlarının salınması 

Çay şəbəkəsi və digər suvarma şəbəkələri boyunca ağaclar əkmək xalqımıza xas olan qədim ənənədir. Baş 

Muğan, Yuxarı Qarabağ, Yuxarı Şirvan, Samur-Abşeron və s. kanalların inşası ilə yanaşı, onların ətrafında bəzi 

yerlərdə qoruyucu meşə zolaqları əkilmiş, bəzən onlardan yaxşı nəticə alınmışdır.  

 

322

1977-ci ildə irriqasiya meşə  təsərrüfatı idarələrinin yaranması ilə  əlaqədar bu işə xüsusi fikir veilmiş  və 

dövlət əhəmiyyətli tədbir kimi kütləvi şəkildə həyata keçirilməyə başlanmışdır, irriqasiya meşə zolaqlarının eni, 

uzunluğu və  tərkibi obyektin növündən, relyef və torpaq şəraitindən asılı olur. Təsərrüfatlarası  və 

təsərrüfatlardaxili kanallar boyu salınan zolağın eni və orada yerləşdirilən cərgələrin sayı eyni olur. Kanal və 

kollektorda bərpa. təmir və  təmizləmə  işləri görmək məqsədilə onların bir tərəfində  nəqliyyat yolu salınır. 

Təsərrüfatlararası kanal və kollektorların hər iki tərəfində, təsərrüfatlardaxili kanal və kollektor-drenaj 

sistemlərinin isə bir tərəfində mühafizə meşə zolağı salınır. Obyektlərə təhkim olunan sahədə onun enindən asılı 

olaraq 1-5 cərgəli meşə zolağı salmaq olar. Qulluq işlərinin görülməsində mexanizmlərdən istifadə etmək 

nəzərdə tutulduqda cərgələr arası məsafə 2,5-3,0m, tutulmadıqda 1,5-2,5m götürülür.  

Qeyd edildiyi kimi, suvarma şəbəkələrinə təhkim olunan torpaq sahələri əsasən obyektlərin inşası zamanı 

pozulmuş, sonralar tədricən şorlaşmış, bataqlaşmış və müxtəlif cür meliorasiya tədbirlərinə ehtiyacı olan enişli-

yoxuşlu yerlərdir. Bu torpaqları yararlı hala salmaq və əkinə hazırlamaqdan əvvəl ərazinin şorlaşma dərəcəsini, 

bitki örtüyünü və digər xüsusiyyətləri dəqiq müəyyən etmək lazımdır. Bu məqsədlə ilk növbədə  hər  əkilməsi 

nəzərdə tutulan ərazi gəzilməli, torpağın səthi görünüşü, bitki örtüyü və digər xüsusiyyətləri müəyyən 

olunmalıdır. 

Sahə    daş, kötük və s.-dən təmizlənməli, hamarlanmalı  və torpağın tələbinə uyğun meliorasiya tədbirləri 

görülməli, 40-45 sm dərinliyində şumlanmalı və malalanmalıdır.  

İrriqasiya meşə zolaqları salmaq üçün ayrılan sahələr dar olduğundan orada şumlamaya perpendikulyar 

istiqamətdə malalama aparmaq olmur, şırımlar arasında kələ-kötür, çökək yerlər qalır. Ona görə şumlamanı sıx 

və ya təkrar aparmaq lazım gəlir. Belə olduqda malalamanı şumlama istiqamətində aparmaq olar. Malalamadan 

sonra yerli şəraitdən asılı olaraq dərinliyi 30-40 sm olan şırımlar açılmalıdır. Torpağa və bitkilərə qulluq işləri 

aparmaq üçün istifadə olunacaq alət və mexanizmlərin növündən asılı olaraq şırımlar arası  məsafə 2,5-3,0 m 

götürülür. 

Kanalın nəqliyyat yolu çəkilmiş tərəfindəki şırımla yol və o biri tərəfdəki şırımla kanal arasında 1,5-2,0 m 

məsafə saxlamaq lazımdır. Şırımların sayı obyektlərə təhkim olunmuş sahənin eninə uyğun olaraq 1-8 götürülür. 

Kanalların  ətrafında bəzən kənd təsərrüfatına yararsız sahələr olur. Əlaqədar idarə  və  təşkilatlarla qarşılıqlı 

razılaşma şəraitində belə sahələrdə meşə zolaqları yetişdirmək məqsədəuyğundur.  

İrriqasiya meşə zolaqları biriilik, ikiillik, çoxillik tinglər və toxumla salına bilər. Bu, ağac və kol cinslərinin 

bioloji xüsusiyyətləri,  ərazinin yaşayış  məntəqəsinə, mal-qaraya yaxın olmasından da asılıdır.  Şaquli kök 

sisteminə və iri toxumlara malik olan ağacların (palıd, qoz, badam və s.) daimi yerində toxumla yetişdirilməsi 

məsləhət görülür. Belə bitkiləri tinglikdə yetişdirib və ya 2-3 yaşında daimi yerinə köçürüldükdə onların kök 

sistemi çox zədələnir, şaquli köklər kəsilir, bitiş faizi aşağı olur, bitkilər zəif inkişaf edir və onlar kök sisteminin 

əvvəlki vəziyyətini bərpa edə bilmir.  

   

 

 

323

Cədvəl 14.5. 

     

Kür-Araz ovalığında torpaqların duzluluq dərəcəsini xarici görünüşə görə təyin etmək şkalası  

(Dövlət Yerquruluşu Layihə İnstitutu) 

 

Torpağın 

şorluq 

kateqoriyası  

0-100 sm 

qatda quru 

qalığın 

şorluq həddi  

(%-lə) 

Torpaq səthinin 

görünüşü 

Bitki örtüyü və 

yayılma 

xüsusiyyəti 

 

1 2  3 

4 

Şorlaşmamış  

0,25%-dən 

az 

Şorluqdan  əlamət 

yoxdur 

Çəmən bitkiləri 

üstünlük edir. 

Biyan, 

dəvətikanı, 

bəzən xostək 

(qarağan)  

Zəif şorlaşmış 0,25-0,50% 

Bəzən 

şor 

ləkələri görünür, 

torpağın səthi 

qara və tozvari 

olur 

Tərə, xostək, 

dəvətikanı, 

çərən, tək-tək 

qışotu 

Orta  şorlaşmış 

və ya şorakət 

0,5-1,0% 

Bitkisiz sahələr, 

şoran otları 

çoxalır 

Qışotu, 

sarsazan, Xəzər 

şahsevdisi 

(saksaul), bəzən 

çərən, biyan 

Şoran  

1,0%-dən 

artıq 

Torpaq səthində 

quru tozvari və 

ya nəmişli 

şoranlıq 

əlamətləri aydın 

görünür 

Şoranlıq coğanı, 

qışotu, Xəzər 

şahsevdisi, 

sarıbaş,sarsazan 

və digər  şoran 

bitkiləri  

 

Xırda toxum və vegetativ hissələrlə asanlıqla artırmaq olan bir və ya çox yaşlarında tinglikdən daimi yerinə 

köçürüldükdə normal bitmə inkişaf etmə xüsusiyyətlərini itirməyən ağac və kolları (qovaq, söyüd, çinar, 

dağdağan,  şam, sərv, tuya. alma, armud, heyva, tut, maklüra və s.) tinglikdə yetişdirib 1-3 yaşlarında daimi 

yerinə köçürmək olar. Bitmə faizinin yüksək olması, bitkilərin xarici mühitə tez uyğunlaşması, quraqlığa, 

şoranlığa davamlı olması, onların tez böyümə xüsusiyyətləri və s. baxımdan, irriqasiya meşə zolaqlarını birillik 

tinglərlə salmaq daha əlverişlidir. Yol kənarı, yaşayış məntəqələrinə, mal-qaraya yaxın olan sahələrdə 3-5 illik 

ağac və kollar əkmək olar. Belə olduqda torpağa və bitkilərə daha yüksək aqrotexniki qulluq göstərmək 

lazımdır.  

İrriqasiya meşə zolaqları salmaq işini erkən yaz və payız aylarında görmək məsləhətdir. Mülayim qış 

aylarında da (Kür-Araz ovalığı) əkin işi aparmaq olar. Yaz əkini bitkilərdə şirə axını başlayana qədər, payızda 

isə vegetasiya dövrü qurtardıqdan sonra aparılmalıdır. Təsərrüfat əhəmiyyəti və iqtisadi səmərəsinə görə Kür-

Araz ovalığı üçün payız  əkini daha sərfəlidir. Bu halda bitkilərin müvəqqəti basdırılması, toxumların 

saxlanması, stratifikasiya edilməsi üçün yer, işçi qüvvəsi və  vəsait lazım gəlmir, vegetasiya dövrünün 

başlanması ilə əlaqədar bitkilərdə də inkişaf başlayır, ilk suvarma üçün su qıtlığı ilə qarşılaşılmır.  

İrriqasiya meşə zolaqları salarkən bitkilər, əsasən cərgə ilə, şırımların sututan hissəsinə, bir-birindən 1-1,5 

m aralı əkilir. Bu məqsədlə şırım tirəsinin üstündə 1-2 illik tinglər üçün 25x25x25, 30x30x30, üçillikvə çoxillik 

bitkilər üçün isə 35x35x35 sm və daha geniş ölçüdə çalalar hazırlanır. Ağac və kolları cərgə və cərgə aralarında 

qarışıq  əkmək olar. Meşə zolaqlarını qarışıq salarkən orada meyvə  və  həmişəyaşıl bitkilərə üstünlük vermək 

lazımdır. Son təcrübələr göstərir ki, eyni cinsdən oldan əkinlər yaxşı  nəticə verir. İrriqasiya qoruyucu meşə 

zolaqları salarkən 3 əkin sxemi tətbiq etmək olar. 

A. Tezböyüyən enliyarpaqlı ağac cinslərindən salınan qoşacərgəli meşə zolaqları; 

B. Quraqlığa davamlı meyvə cinslərindən salınan bircərgəli meşə zolaqları; 

Ç. Duzadavamlı ağac və kollardan salınan meşə zolaqları; 

 

324

Qrunt suyu torpaq səthinə yaxın olan, şorlaşma getməyən və  zəif duzlu torpaqlarda irriqasiya qoruyucu 

meşə zolaqlarını qoşalaşdırılmış (ikiləşdirilmiş) cərgələrlə salmaq faydalıdır.Belə  əkinlərdə tinglər  şırımın hər 

iki tərəfində  və ya qarşı-qarşıya  əkilir. Meşə zolaqlarının kənar cərgələrində meyvə, kol və ya alçaq boylu 

ağaclar, kanal tərəfdəki cərgələrdə isə kök sistemi dərin gedən, transpirasiya xüsusiyyəti yükək olan, ucaboylu, 

uzunömürlü və tezböyüyən ağac cinslərinin  əkilməsi faydalıdır.  Əkin cərgələrinin uzunluğunu 100 (meyilli 

yerlərdə 25-30 m) metrdən artıq götürmək məsləhət görülmür. Tinglər çalaya şaquli istiqamətdə qoyulmalı, kök 

sisteminin torpaqla təmasda olmasını təmin etmək üçün əvvəlcə çalaya azca torpaq tökməli, sonra ting çalaya 

qoyulmalı, çala torpaqla doldurulmalı  və bitkinin ətrafı taptalanmalıdır. Bütün cərgələr düz xətt boyunca 

əkilməlidir.  

Tinglərin yaxşı böyüməsi və qoruyucu xüsusiyyətlərini artırmaq üçün ilk növbədə onlara vaxtaşırı qulluq 

göstərmək lazımdır. Qulluq işlərinə  əkinin (səpinin) aparıldığı gündən suvarmaqla başlamaq lazımdır.  İlk 

suvarmadan sonra torpaq müəyyən qədər çökür, bəzi nüsxələr  şaquli vəziyyətini itirir (əyilir, yıxılır, bəzən 

köklərin üstü açılır). Ona görə belə bitkiləri  əvvəlki vəziyyətinə qaytarmaq və köklərin üstünü torpaqlamaq 

vacibdir. Əks halda bitkilərin gövdəsi düz inkişaf etmir, bitmə faizi aşağı olur.  

Kür-Araz ovalığında qrunt suyu səthə yaxın yerləşən sahələrdə əkinin 1-2-ci illəri vegetasiya dövründə 6-7, 

qrunt suyu dərində olan sahələrdə isə 8-10 dəfə suvarma aparmaq lazım gəlir. İlk suvarma əkin qurtaran kimi, 2-

ci suvarma 10-15 gündən, 3-cü və sonrakı suvarmalar 25-30 gündən bir aparılır. Hər 2-3 suvarmadan sonra 

cərgələr arasında alaq otlarına qarşı mübarizə  və bitkilərin  ətrafında torpağın yumşaldılması  tədbirləri 

görülməlidir. Bu tədbirlər suvarmadan 1-4 gün sonra və 2-3 suvarmadan bir təkrar olunur. Alaq otlarına qarşı 

mübarizə tədbirləri ağacların çətirləri birləşən dövrə qədər aparılır.  

Respublikada fəaliyyət göstərən irriqasiya meşə təsərrüfatları yaradıldığı ildən suvarma şəbəkələri ətrafında 

2 min hektardan artıq sahədə qoruyucu meşə zolaqları salınmışdır. Bu zolaqların çoxunun çətirləri  birləşərək 

meşəlik şəklini almış, lakin onlarda müvafiq xidməti meşə qırıntıları aparılmır.  

S.M.Məmmədov (1971) Yuxarı Qarabağ kanalı boyu geniş  tədqiqatlar apararaq orada irriqasiya meşə 

zolaqları yetişdirmək üçün torpaq sahələrini 8 qrupa ayırır:  

I qrup meşə zolağı salmaq üçün yararlı deyil. Bura filtrasiya suları basan sahələr, texniki səbəblər, relyef 

şəraiti və yüksək duzluluğa malik olan torpaq sahələri aiddir. Yüksək duzlu torpaqlarda meşə yetişdirmək üçün 

onlar duzlardan yuyularaq sağlamlaşdırılmalıdır. Lakin qrunt suyunun səthə yaxın yerləşməsi buna maneçilik 

göstərir. Yalnız yüksək kapital qoyuluşunun köməyilə drenaj qurğuları yaratmaqla meşə zolağı salmaq işinə nail 

olmaq mümkündür.  

II qrupa aid torpaqlarda kanallardan filtrasiya sularının sızması üzündən meşə zolaqları salmaq üçün yararlı 

sayılmır. Bunun qarşısının alınması üçün kanalın dib və döş hissələrində beton və ya digər sukeçirməyən 

materiallardan özlük yaradılmalıdır. Lakin bu tədbir də yüksək kapital qoyuluşu tələb edir.  

III qrupa meşə zolağı salmaq üçün yararlı olmayan planlaşdırılması tələb olunan relyef şəraiti ilə bağlıdır. 

Sahənin planlaşdırılması böyük həcmdə torpaq işlərinin görülməsini tələb edir, bu isə iqtisadi cəhətdən sərfəli 

deyildir. 

IV qrupa kanal boyu yerləşən hidrotexniki qurğular (su ötürücülər, dükerlər, akveduklar, körpülər və s.) 

kanalın istismarı xidməti binalar, ətraf təsərrüfat sahələri aiddir. Belə sahələrin çoxunda yaşıllaşdırma aparılmış, 

bağ, üzümlük və s. salınmışdır.  

V-VI qrupa ikinci növbədə meşə zolaqları salınacaq sahələr daxildir. Belə sahələr az həcmdə planlaşdırılma, 

mürəkkəb olmayan, az xərc tələb olunan meliorativ tədbirlərin (filtrasiya və qrunt sularının kənarlaşdırılması 

istiqamətində) aparılmasını tələb edir. 

 

325

Cədvəl 14.6. 

 

İrriqasiya meşə zolaqları salmaq üçün təklif olunan 

ağac və kol cinsləri 

 

Ağac və 

kollar  

Torpağın şorluq dərəcəsi  

Şorlaşmamış  və ya 

az duzlu torpaqlar  

Orta 

dərəcədə 

şorlaşmış  

Şoran  

Həmişəyaşıl ağac cinsləri  

Eldar şamı  

+ 

- 

- 

Sərv  

+ 

- 

- 

Hələb şamı  

+ 

- 

- 

İtaliya şamı  

+ 

- 

- 

Daş palıd  

+ 

+ 

- 

Yarpaqlı ağac cinsləri  

Saqqızağac + 

+ 

- 

Püstə  

+ 

- 

- 

Yaşıl göyrüş  

- 

+ 

- 

Adi qoz  

+ 

- 

- 

Şərq çinarı  

+ 

- 

- 

Ağ söyüd  

+ 

- 

- 

Ağyarpaq qovaq   + 

- 

- 

Ağ İtaliya qovağı   + 

- 

- 

Adi badam  

+ 

- 

- 

Heyva  

+ 

+ 

- 

Tut  

+ 

- 

- 

Pekan  

+ 

- 

- 

Maklüra  

+ 

+ 

+ 

Aylant  

+ 

+ 

+