Meşə döşəməsi (xəzəli)


Şəkil 8.4. Torpağın mexaniki tərkibinin tarla şəraitində təyini



Yüklə 388,94 Kb.
səhifə7/11
tarix21.04.2022
ölçüsü388,94 Kb.
#55942
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11
lab7

Şəkil 8.4. Torpağın mexaniki tərkibinin tarla şəraitində təyini.

Aydın məsələdir ki, belə təyinatlar torpağın mexaniki tərkibi haqqında müəyyən təsəvvür yaratsa da, dəqiq olmur. Mexaniki tərkibi ancaq laboratoriyada analiz aparmaqla dəqiq müəyyən etmək mümkündür.




105




örə)

Cədvəl 8.1. Morfoloji təsvir zamanı torpağın mexaniki tərkibini təyin etmək üçün diaqnostik


Mexaniki tərkib


Quru halda əzdikdə xarici görünüşü


Bıçaqla kəsilən səthin


Şnur, yaxud kürəcik düzəltdikdə vəziyyəti


Yaş halda


Lupa ilə görünüşü

Gilli

Eyni tərkibli narın kütlə (tozu)

Hamar parlaq


səthi Şnur (2mm) və halqa


rSuvaşqan, plastikdir, bərk


Qum dənələri


Gillicəli


Gil hissəcikləri üstün olur, eyni tərkibli kütlə deyil


Hamardır, lakin donuq səthlidir




Yoğun şunur eşilir və halqa etdikdə sınır, kürəciyin səthində çatlar alınır

Üstünlük təşkil edən gil hissəcikləri arasında qumlu hissəciklər də aydın


Plastikdir


Qumlucalı


Gil qarışığı az olmaqla, qum hissəcikləri üstündür


dürQumsallığa görə səthi


alınırŞnur etmək olmur, tez qırılır, səthi cadarlı


rQum hissəcikləri üstünlük təşkil edir, azacıq gil


Plastik deyildir


Qumlu

rindən ibarətdirTamamilə qum

midirQumlucalı


Şnur eşilmir və kürə əmələ


rƏsasən qum dənələrindən


nəvar Dağılan


Skeletli

y Narın hissələrlə qarışıq olan

ıyırƏgər iri skelet hissələr atılarsa, qalan torpaq kütləsi yuxarıda göstərilən qrupların


    1. Torpağın strukturası



Torpağın strukturası mexaniki elementləri qum, toz və gil hissəciklərinin öz aralarında elementləşmiş aqreqat hissələridir. Tarlada kəsimdən torpağı qazıb atarkən onun təbii halda ayrı-ayrı struktur dənələrinə ayrılmaq qabiliyyətinə torpağın strukturluğu deyilir. Lakin müxtəlif formada, müxtəlif ölçüdə (böyüklükdə), müxtəlif məsaməlikə və bərklikdə kolloid maddələrilə kleyləşmiş ayrı-ayrı dənələr (hissələr) isə onun strukturası adlanır.

Torpaqda üç qrup struktur ayrılması (aqreqatları) fəqləndirirlər, mikroaqreqatlar - ölçüsü 0,25 mm-dən kiçik, mezoaqreqatlar - 0,25-7 (10) mm, makroaqreqatlar - 7 (10) mm-dən böyük.

Torpağın strukturası torpaq münbitliyinin mühüm şərti olub, onun su –hava və istilik rejiminə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir və həm də aqrotexniki və meliorativ tədbirlərin aparılma xarakterini müəyyən edir.

Torpaq strukturunun formaları, ölçüləri və keyfiyyət tərkibi müxtəlif torpaqlarda onların müxtəlif dərinliklərində eyni olmur. Torpaq strukturası haqqında təlim P.A.Kostıçev, V.R.Vilyams, N.A.Kaçinski və b. tərəfindən yaradılmışdır.

Torpağın strukturası və onun aqreqat formaları morfoloji cəhətdən S.A.Zaxarov tərəfindən daha dəqiq işlənmişdir. O, torpaq strukturunun əsas üç formasını fərqləndirmişdir: 1) kub şəkilli, 2) prizma şəkilli, 3) plitəvari

(lövhəşəkilli) (şəkil 8.5).

Göstərilən bu tiplər öz tilləri və ölçülərinə görə daha kiçik struktur növlərinə bölünür (cədvəl 8.2).

Cədvəl 8.5. Torpağın struktur aqreqatlarının təyini

Cədvəl 8.2. Torpağın struktur formaları.


Struktura formaları


Ölçülər, mm-lə


Hansı torpaq tipi, ya

növü üçün səciyyəvidir


Suya davamlılığı

I

Kubaoxşar Kəltənli-iri kəltənli,-xırda kəltənli


100
100-50


Düzgün suvarılma aparılmayan boz və s. torpaqların üst qatı

üçün (çəmən-boz torpaqların üst qatı)

Suya davamlı deyildir


Topavari-iri topavari “topavari” xırda topavari


5-3


3-1

1-0,5

Qara, şabalıdı, boz- qəhvəyi və s. torpaqların şum qatı üçün

Suya davamlıdır


Qozvari-iri qozvari”Qozva ri” Xırda

qozvari

20-40


10-7

7-5

Meşə torpaqlarının üst qatı üçün

Suya çox davamlıdır


Dənəvari-iri dənəvari “xırda

dənəvari”

5-3


3-1

1-0,5

Qara, tünd qəhvəyi torpaqların üst qatları üçün

Suya çox davamlıdır



II

Prizma şəkilli ”Sütünvari-iri sütünvari” xırda sütünvari


50
50-30

30

Şorakət torpaqların “B” qatı üçün

Şorakət və çimli podzol torpaqlar üçün

Suya davamlı deyildir

Suya davamlı deyildir



Prizmavari-iri prizmavari Prizmavari

xırda prizmavari


50

50-30



3-1

Şorakət və çimli pod torpaqlar üçün


Suya davamlı deyildir



III

Lövhə şəkilli Lövhəvari Valşəkilli Vərəqvari


5-3


3-1

1

Podzollar, solodlar və qismən şorakətlər üçün

Suya davamlı deyildir



Bəzən struktur növləri ancaq müəyyən torpaq tipi və qatları üçün səciyyəvidir. Misal üçün, dənəvər struktura çürüntüsü çox olan, udma kompleksi kalsiumla zəngin olan torpaqlar (xüsusilə qara torpaq) üçün xasdır. Meşə torpaqlarında əsas üstünlük təşkil edən struktura qozvari strukturasıdır. Sütunvari və prizmaşəkilli strukturanın əmələ gəlməsi torpağın kolloidal hissəsində udulmuş natrium peptizasiya təsiri ilə əlaqədar olub, şorakət torpaqlar üçün səciyyəvidir. Lövhəşəkilli, yaxud vərəqvari struktura ən çox yuyulmuş qatlar üçün xas olub, əksər hallarda podzollu, şorakətvari və solodlaşmış torpaqlarda təsadüf edilir.

Torpaqda çox zaman struktura “qarışıq” halda ola bilir. Belə halda torpağın strukturası iki adla ifadə olunur. Məs, topavari-qozvari, dənəvari-topovri, topavari-kəltənli və s. Lakin unudulmamalıdır ki, burada üstünlük təşkil edən struktur adı axıra salınmalıdır.

Strukturanın düzgün təyin edilməsi torpağın az nəmli halında olur. Daha çox islanmış yaş torpaqda hissəciklər şişdiyindən strukturanı fərqləndirmək xeyli çətin olur. Belə halda, əsas kəsimlər üzrə torpağın strukturasını iki dəfə təyin edirlər: biri çöldə, yəni təbii islanma dövründə, digəri, götürülmüş nümunələr tam qurulduqdan sonra.

Torpağın strukturası onun mexaniki tərkibi və qismən üzvi maddələri ilə sıx əlaqədardır.


    1. Yüklə 388,94 Kb.

      Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin