C CONTA
RIV
Ulk
Qa
ulkera
A
paper is to d
gations have
analytical su
ed according
as been revie
on, the chang
ks carried o
here is a chan
various param
EF project o
( 2003) was c
monia is the h
station accor
ncentration o
est concentra
1) hydro sta
n in 2003, h
the Georgia
ewater from
reservoir, du
dissolved oxy
tributaries, fr
nutrients con
al rich Kura-
oncentration
003 2007-
2011
Ammonium
0.1
0.4
0.06
0.2
0.09
0.2
0.12
0.3
0.09
0.4
C CONFERE
485
AMINATI
VER BAS
kar ABBAS
afqaz Univers
abbasli@yaho
AZERBAIJAN
determine ant
been carrie
urvey about t
to general in
ewed and th
ges in the con
out under ge
nge in the co
meters in di
occured duri
compared ( T
highest in Sh
rding to F. S
of BOD has
ation of phe
ations. The
owever its c
a-Azerbaijan
Tbilisi and
ue to the hig
ygen (DO) c
from agricult
ntinues increa
- Araks river
n of phenol in
2003 2007-
2011
BOD 5
3.71
2.7
2.91
0
2.17
2
3.34
2.4
4
2.55
ENCE OF YO
2
ION ALO
SIN
SLI
sity
oo.com
N
thropogenic
ed out so fa
this. Before
ndicators and
e main anth
ncentration o
eneral indica
oncentration
ifferent year
ng 2007-20
Table 1).
hikhli hydro
. Aliyev and
s been detec
enol and Zn
highest con
concentration
border the c
Rustavi citie
gh velocity o
oncentration
tural lands, fa
ase in the dow
r basin result
n Shirvan is c
2003 2007
201
Phenol
0.082 0.00
0.015 0.002
0.044 0.001
0.106 0.002
0.019 0.002
OUNG RESE
29-30 April 2
ONG KUR
contaminatio
ar in order
now explora
d organic sub
hropogenic co
of pollutants'
ators and ino
of contamin
rs have been
10 and the
station as st
d M.A.Mamm
cted in Bank
have been
ncentration
n during 200
concentration
es. The conc
of the water
n. Further due
farms, munici
wnstream.
t from minin
connected w
7-
1
2003 200
20
Zn
03 0.007 0.0
23 0.012 0.0
19 0.007 0.0
26 0.014 0.0
21 0.012 0.0
EARCHERS
016, Baku, A
RA –ARA
on in the Ku
to assess e
ation of Kur
bstances. Fo
ontamination
have been m
organic subs
nants within 4
n compared.
information
tated by both
madova. Bas
ka and Shikh
observed in
of hexachlo
07-2011 has
n of nutrient
centration of
released dow
e to untreate
ipal sewer sy
ng works esp
with oil indust
07-
011
2003 2
2
Hexachlo
018 0.006
002 0.037
025 0.015
165 0.025
025 0.048
Azerbaijan
AKS
ura-Araks
cological
ra- Araks
r the first
n sources
monitored
tances in
4-8 years
So that,
of F. S.
h authors.
ed on the
hli hydro
n Shirvan
oran was
not been
ts is high
nutrients
wnstream
d sewage
ystems of
ecially in
try.
2007-
2011
oran
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
486
Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan
Therefore, using the annual average concentration of contaminants as an indicator for the water
quality in a river may be misleading, because in the high flow season the water in the river may show
a good quality, while during the low flow season concentrations may surpass the norm.
Generally, the sources of anthropogenic pollution in the basin are directly connected with mining
industry, agriculture and municipal sewage systems. Originating from Turkey Kura and Araks rivers
winding through the territory of Turkey and Iran are not exposed to contamination due to there is not
large settlements or industrial enterprises. The research conducted during the last half century (M.
Salmanov) showed that the Kura and Araks rivers and their major tributaries are being polluted
beyond our Republic- in Armenia and Georgia. Firstly Kura river is contaminated via Borjomi,
Akhaldaba, Khashuri, Kareli, Gori, Kaspi and then Tbilisi, Rustavi cities in Georgia, settlements
located on the banks of the river and pollutants from industrial facilities. In 1985-1987 due to accident
in '' Nitrogen Union ' in Rustavi large amounts of nitrogen compounds have flowed into the Kura river,
the mass killing of fish in the river at a distance of up to Shamkir water reservoir occurred. Discharged
waste water into the river Debedi from Kirovakan chemistry, Alaverdi metallurgical enterprises and
Akhtala ore plant joins to the Khrami in Georgia, which is the right branch of the Kura River poses a
more serious situation.
Passing through Yerevan Rhazdan takes wastewater of industrial and developed cities such as
Razdan, Guransovan, Yerevan, Abovyan and discharges it into Araz River. Besides wastewater flow
hot water is discharged from Yerevan Atom Station ( Metsamor), which affect lethal to living
organisms. The activity of this station is directly associated with the Araz river. Thereby, 12-16
thousand m
3
waste water is discharged into the Araz during the day. In addition, waste derived during
exploitation of Megri, Gafan, Gacaran, Dastakert mining deposits discarded by Okhchuchay to Araz.
After the intervention of Okhchuchay which has 20 times less average annual water balance, the
microflora in Araz decreases up to 65-80%. The water of Okhchuchay is not only unsuitable for
drinking but also for irrigation. According to İsmayilov (2009), the river is so dirty and poisoned that
hair begins to fall at the feet of the the bovine cattle crossing the river.
Contamination of Okhchuchay and Basitchay began in 1952 when Gaphan copper ore and
Gajaran copper and molybdenum plant started operating. Unill 1988 two sludge reservoir have been
loaded at the bed of Okhchuchay . For some reason or other, both sludge reservoir had been built far
from plant, at the border of Azerbaijan with Zangilan region. İn 1991 already third sludge reservoir
has been built 35 km far away from plant, exactly at the border of Zangilan. Diluted water in the
sludge reservoir was directly discharged into the Okhchuchay.
In addition to transboundary pollution local pollution also affects to the pollution of Kura and
Araks rivers. Kura river is polluted with wastewaters of iodine and bromine plants in Shirvan, Salyan,
Neftchala, fish plant in Banka settlement and communal farms in these cities. Recently, 20 million m
3
of wastewater is discharged into the Kura river from Ganja every year. 300 thousand m
3
of wastewater
is discharged into the Ganjachay from Ganja per day and after 25 km it mixes into the Kura river. 150
thousand m
3
of wastewater is discharged to Varvara reservoir from Mingechevir per day. Another
reason of the pollution of the Kura-Araks river basin in Azerbaijan is linked to agriculture which has
been practiced for millennia in the basin.
As a result of the conducted monitoring, in order to study the pollution level of the Kura-Araks
rivers and its tributaries during the first decade of February (2016) National Monitoring Department
on Environment of the Ministry of Ecology and Natural Resources the concentration of phenol
exceeds the MAC 3.7 times at Shikhli, 3.5 times in Agstafachay at Agstafachay reservoir and 3.9
times at Horadiz on the Araz River, 4 times at I Shahsevan and 3.5 times at Bahramtapa. Copper
compounds in the Kura and Araz rivers ranging within the norm at all points. The water's oxygen
regime has varied 5.80-6.10 mg / l within the sanitary norm at all points.
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
487
Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan
BƏRK MƏİŞƏT TULLANTILARI VƏ ONLARIN SƏMƏRƏLİ İDARƏ
OLUNMASI
Minayə ƏLƏKBƏRLİ
AzMİU
minaya.alakbarli@gmail.com
AZƏRBAYCAN
BMT - Bərk məişət tullantıları keyfiyyətini itirmiş əşya və məhsullar aiddir və onlar tələbat
tullantılarının ən çox hissəsini təşkil edir. Bərk məişət tullantıları bioloji bərk tullantılara, süni və təbii
mənşəli qeyri-bioloji bərk tullantılara (məişətdə sadəcə zibil adlanan) bölünürlər. Onların tərkibi
mürəkkəb heterogen qarışıq kimidir. Məhs buna görə də morfoloji əlamətinə görə əsas komponentlər
üzrə qruplaşdırmışdır.
- kağız - qəzetlər, jurnallar, qablaşdıncı materiallar:
- plastmas;
- qida və bitki qalıqları;
- müxtəlif metallar (əlvan və qara metallar),
- şüşə:
- parça, cındır;
- ağac məmulatları,
- dəri, rezin məmulatları;
- sümük:
- smyot (yararsız zibil, toz);
Bütün dünya üzrə aktual problemlərdən biri tullantılın səmərəli dövriyəsin yaratmaqdır. Tullantı-
ların tənzimləyici idarə edilməsi dünyada yaşayan bütün canlıların, ətraf mühit və insanların sağlam-
lığının qorunmasında mühüm rolu vardır. İdarə edilmədə əsas prosedurlar: tullantıların toplanması,
nəqliyyat vasitəsilə daşnması, onun çeşidlənməsi, zərərsizləşdirilməsi, emalı, utilizə olunması, ləğv
edilməsi və basdırılmasından ibarətdir. Tullantıların idarə olunmasında əsas məsələ - ekoloji riskin
praktiki olmayan və səmərəli sərfiyatla tullantıların çeşidlənməsi, zərərsizləşdirilərək yenidən utilizə
olunması və emalı basdırılacaq tullantıların midarı azaldaraq proqressiv modelin yaradılmasıdır.
İnteqrasiyalı idarə olunma konsepsiyası nəzərə alır ki, tullantılar müxtəlif komponentlərdən ibarət ol-
duğu üçün onların bütün prosedurları biri digərini tamamlayan inteqrasiyalı, kompleks tədbir və
metodlar əsasında həyata keçirilməlidir, Yəni:
- bütün texnologiya və tədbirlər, o cümlədən tullantıların azaldılması, onların emalı, yandırılması,
basdırılması kimi proseslər kompleks şəkildə, biri-digərini tamamlamaqla həyata keçməlidir,
- tullantıların bələdiyyə sistemi utilizasiyası yerli problemi nəzərə almaqla və yerli ehtiyatlar
hesabına həyata keçirilməlidir;
- tullantıların yerli idarə olunması təcrübəsi kiçik proqramlar əsasında həyata keçirilməlidir,
- tullantıların emalına kompleks yanaşma strateji adaptiv plana uyğun olmalıdır;
- proqramın işlənib və həyata keçməsi fasiləsiz olaraq monitorinq və qıymətlənmə ilə müşahidə
olunmalıdır;
- şəhər hakimiyyəti və əhalinin bütün təbəqələri (zibili yaradanlar) istənilən proqramın mühüm
elementi olmalıdır,
Bərk tullantıların idarə olunmasında əsas rol oynayan prosedurlardan biri də tullantıların utilizasi-
yası və yenidən emal olunmasıdır. Bərk məişət tullantlarının utilizasiyası tullantıların yandırılaraq
zərəsizləşdirilməsidir. Bu cür proses əsasən yeni texnologiyalarda öznü daha müsbət şəkildə biruzə
verir. Belə ki, tullantıların yandırılması zamanı yaranan enerjiylə bərabər ətraf mühitə zərəri çox olan
toksik maddə aerozolları yayılır ki, bu da ümumi bəşəriyyətə və eləcə də insana birbaşa zərərli təsir
edir. Lakin bu cür zavodların ətraf mühitə atılan maddələrin qarşısın alacaq yeni texnologiyalarla
quraşdırılması istifadə üçün zərərsiz olmasın göstəricisidir.
Tullantıların təkrar və ya ikinci emalı mühüm əhəmiyyətə malikdir. Tullantıların bu cür istifadə
olunması planetimizdə insan sivilizasiyasının mövcud olduğu müddət ərzində bərpa olunmayan və çox
az olan məhsulların bərpasında mühüm rol oynayır, həmçinin hər bir çirkləndirici materialın ətraf
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
488
Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan
mühitə atılmasının qarşısın alır və bu cür tullantılar və həyat dövrünü bitirmiş əşyalar təbii mənbələrə
nisbətə daha ucuz maddə və material mənbəyidir.
Müasir qanunlara və dünya təcrübəsinin inkişaf tendensiyalarına uyğun olaraq tullantılarla
davranma strategiyaları aşağıdakı məsələlərin həllinə əsaslanır:
- əmələ gələn tullantıların miqdarının azalması;
- təsərrüfat dövrəsinə tullantıların maksimum mümkün həcmdə cəlb edilməsi və onların texnogen
xammal kimi maddi-energetik utilizasiyası;
- az iqtisadi məsrəflərlə tullantıların ekoloji təhlükəsisiz metodlarla emalının axtarışı;
- şəhər və qəsəbələrin sanitar-gigiyenik təmizlənməsinə ayrılan xərclərin minimuma endirilməsi;
- tullantıların poliqonlarda basdırılması metodundan tədricən onların sənaye miqyasında emalına
keçidin həyata keçirilməsi.
Bərk tullantıların idarə olunması strategiyasının əsas tələblərini nəzərə alaraq tullantıların
səmərəli idarə olunması variantlarını hazırlamaq olar.
Əhalinin ikinci xammalın yığımında iştirakını təmin etmək üçün aşağıdakı prinsiplərə arxalanmaq
olar:
- kiçik proqramlardan başlamaq. Yəni əvvəlcə çoxda böyük olmayan layihələrin tətbiqinə başlamaq
lazımdır;
- qabaqcadan başlamaq. Əhali proqramın tətbiqimdən qabaq məlumatlanmalıdır;
- ictimai təşkilatlardan istifadə etmək;
- müsbət və dəqiq müraciət qəbul edilməlidir. Bu zaman belə suallara cavab tapmaq olar - nə üçün
ikinci emal lazımdır, proqram əhaliyə, onun yaşadığı rayona hansı xeyri verəcək, harada və nə
vaxt ikinci xammal yığılacaq, materialı yığım üçün necə hazırlamalı;
- özündən başla,
- çağırış, təhvil və emal xidməti işlərinin dəqiq işinm təşkil edilməsi:
- cədvəl, şərt və qaydaların dəyişməməyinə çalışmaq;
- uşaqlarla diqqətli olmaq;
- ictimaiyyətlə fasiləsiz iş aparmaq.
Proqramların həyata keçirilməsində uşaq təşkilatlarının əhəmiyyətini nəzərə almaq lazımdır.
Uşaqlar valideynlərə nəzərən təzə ideyalara daha həssas olurlar. Buna görə də onların qüvvəsindən
istifadə etmək olar.
Təşkilatlarda ikinci xammalın toplanması proqramlarını daha asan həyata keçirmək olar. Bu za-
man qanunvericilik alətlərindən istifadə etmək mümkündür. Nəzərə almaq lazımdır ki, ayrı-ayrı təşki-
latlarda onların özünə məxsus və eyni tipli tullantılar əmələ gəlir.
Əhali üçün nəzərdə tutulan prinsiplər müəssisələrdə də tətbiq edilməlidir.
GEDABEK GOLD MINING ENVIRONMENTAL IMPACT
EVALUATION
Kamala ASADOVA
Qafqaz University
kamala.asadova@yahoo.com
AZERBAIJAN
The purpose of my research is to study environmental impact evaluation of gold mining over the
Azerbaijan Republic. The investigated area is currently tenanted by AIMC Mining company located in
Gedabek.
Mining activity in Gedabek have started as long as 2,000 years ago. More recent copper
exploitation began in 1849, when the Mekhor Brothers, followed by the German Siemens Bros
Company developed an underground mine using labor intensive methods. Records show the mine
produced 56,000 tons of copper and 134.16 tons of gold-silver ore between 1864 and 1917. In 1917
due to changes Russian Revolution influenced on Azerbaijan, the mining became abandoned till 2006.
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
489
Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan
Nowadays, mining area is divided into two parts, mine pit and ore processing area. The open pit
mining is located at the old Siemens Company’s open pit mining area. Old crusher, heap leaches
SART and ADR plants are constructed at the ore processing area. The tailings are transported to the
tailings dump, located in Soyudlu village.
Mined ore is transported to the jaw crusher. After adding cement milled ore is stacked to platform
for leaching. These platforms have impervious base made of polyethylene film so irrigated leaching
substance wouldn’t penetrate into the soil, subsequently reaching ground water. Chemical substance
used for leaching is cyanide solution. Cyanide solution penetrates the embankment for several weeks.
Cyanide solution enriched with gold (pregnant solution) is collected on the bottom of the leach pad.
Pregnant solution is drained by pipes to absorption tanks. With the addition of water and caustic soda
pregnant solution is delivered to the elution column. After being extracted gold is processed to
electrowinning and afterwards is dried in oven.
Environmentally investigated areas are air water and soil. Dust appearance in air could affect on
locals’ health. Hazardous dust appeared at the crushing process is collected to the dust collector.
Cyanide used at the leaching process due to leak can pollute soil and ground water.
During my research I participated in several air and water contamination inspections.
There are drilled boreholes (10-80meters) at the leak potential areas of the site. During required
seriate monitoring the samples from each bore hole are transported to the “Azekolab” chemical
laboratory. Bore holes’ samples due to daily monitoring of the site environmental stability are
analyzed with the pH/Electro Conductivity/Total Dissolved Solids/Temperature meter and Cyanide
test kit. The contamination of water is also analyzed at the spectrophotometer. The indicators of a test
I held during mining environmental impact study are represented below:
Water analysis (pH, EC, TDS, Temperature meter; Cyanide test kit)
Sample point
Date
pH
T, °C
EC, μs/cm TDS,
ppm CN,
ppm
Bore
hole
07.02.2016
6.96 10.8 0.42 0.22 0.0
In order to determine the amount of cyanide, the test water has also been analyzed with the use of
spectrophotometer. Indicator of cyanide was at 0.032ppm.
Cyanide gas detector was also used at the air inspection. Indicators fluctuated at 0.5 and 4.5ppm,
while admission norm is 7.5ppm.
The greatest risk on local residents’ health is represented by heavy metals in soil composition.
The locals built their houses at the abandoned mining tailings area. Siemens plant tailings soil is
contaminated with heavy metals. Polluted materials have been also used in buildings all over Gedabek
city.
Tailings dump is also highly radiotoxic area. The project I suggest includes houses demolish and
soil purification. As the Siemens didn’t have equipment being used nowadays, the soil is enriched with
gold. During the refinement process gold could be extracted from the ore. As a result, both the
investors have a high income and people live in an environmentally protected area.
Artificial wetland construction at the places of acid mine drainage appearance risk is widely
applied in world practice of mining. At the leak emergence swamp will absorb contaminated fluid
before it could reach ground water.
Once the gold reserve at a mine has been exhausted, the tenant company must rehabilitate the site.
Rehabilitation is a process that is required by governments and mine is contingent on the miner
proposing a feasible rehabilitation program prior mining activities.
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
490
Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan
İNVESTİSİYA PROSESLƏRİNİN İDARƏ EDİLMƏSİNİN İNFORMASİYA
TƏMİNATININ TƏKMİLLƏŞDİRİLMƏSİ İSTİQAMƏTLƏRİ
Naməddin QURBANOV
Qafqaz Universiteti
nameddin@yahoo.com
AZƏRBAYCAN
Pərviz MƏMMƏDOV
Qafqaz Universiteti
parvizmh@yahoo.com
AZƏRBAYCAN
Azərbaycanın sosial-iqtisadi tərəqqisinin, o cümlədən sənayenin inkişafının tempi və dinamika-
sına adekvat idarəetmə sisteminin formalaşdırılması istiqamətində göstərilən səylər, investisiya
fəaliyyətinin idarə edilməsində özünü əyani surətdə göstərməkdədir. Maddi istehsalın aparıcı sahəsi və
yeniliklərin poliqonu kimi, sənayedə investisiya proseslərinin idarə edilməsinin innovativliyi adekvat
informasiya təminatının yaradılması sayəsində mümkündür.
İnvestisiya fəaliyyətinin idarə edilməsinin informasiya təminatının mükəmməlliyi, sənayenin
müəssisə və sahə səviyyəsində dayanıqlı inkişafı baxımından səmərəli layihələrin seçilməsi, inves-
tisiya qərarlarının hazırlanması, əsaslandırılması və icrasının optimal rejiminin qurulmasının ilkin
və mühüm şərtidir. Məhz dolğun və daim yenilənən informasiya bazasının yaradılması - kommer-
siya baxımından əlverişliyi, investisiya layihələrinin texniki - iqtisadi cəhətdən əsaslandırılma
dərəcəsi, institutsional şəbəkənin inkişaf səviyyəsi, bank faizlərinin bu və ya digər investisiya
layihəsinin gerçəkləşdirilməsi üçün məqbulluğu məsələlərinin həllinə imkan verir.
Praktikada isə vəziyyət, məlum olduğu kimi əhəmiyyətli dərəcədə fərqlidir. Sənaye müəssi-
sələrində investisiya fəaliyyətinin idarə edilməsinin informasiya təminatı, heç də həmişə tamlıq və
dolğunluq tələblərinə cavab vermir. Məhz informasiya təminatının natamamlığı investisiya mühitini
hərtərəfli xarakterizə etməyə, layihələrin hazırlanması və icrası zamanı mövcud reallığın, kifayət
qədər dəqiqliklə qiymətləndirilməsinə mane olan əsas amildir. O cümlədən, sənaye müəssisəsinin
investisiyaya olan tələbatının müəyyənləşdirilməsi zamanı istifadə olunan iqtisadi-texnoloji para-
metlərinin xarakteristikasındakı natamamlıq nəinki proqnozlaşdırmanın, hətta mövcud vəziyyətin
qiymətləndirilməsi prosesində belə, təqribi hesablamaların xüsusi çəkisinin artmasına səbəb olur.
Odur ki, sənaye müəssisələrinin idarəetmə sistemində investisiya proseslərinin idarə edilməsi və
müvafiq informasiya təminatının artan rolu diqqət mərkəzində olmalıdır.
İnvestisiya fəaliyyətinin idarə edilməsinin informasiya təminatı investisiyalaşmanın bütün mərhə-
lələrini əhatə etməlidir. Məlum olduğu kimi, həmin mərhələlər aşağıdakı ardıcıllıqla reallaşdırılır:
a) investisiya cəlb etmək haqqında qərarın ilkin versiyasının meydana gəlməsi. Təbii ki, bu
mərhələdə, qərar layihəsinin informasiya bazası, ilkin, normativ və analoq verilənlər əsasında
formalaşdırılmalıdır;
b) bu versiyanın daha dəqiq desək, formalaşmış ideyanın layihədə əks olunması, investisiyaya
tələbatın əsaslandırılması. Formalaşmış ideya dedikdə, konkret halda əsas müddəa və
parametrləri, həm keyfiyyətcə, həm də kəmiyyətcə səciyyələndirilə bilən investisiyalaşdırma
ideyaları nəzərdə tutulur;
c) cəlb edilməsi nəzərdə tutlan potensial maliyyə mənbəyinin (mənbələrinin), başqa sözlə investorun
(investorların) xarakteristikasıvə bu əsasda onun müəyyən edilməsi;
d) investisiyanın maliyyələşmə sxeminin qurulması və ya mövcud rejimlərlər sırasında seçiminin
əsaslandırılması;
e) investisiya layihəsinin icraçısı, sifarişçisi və podratçının müəyyən edilməsi;
ə) investisiya layihəsinin başa çatdırılması, müvafiq istehsal-kommersiya strukturlarının istismara
verilməsi və son səmərənin əldə edilməsi.
İnvestisiya proseslərinin idarə edilməsinin informasiya təminatında investisiya resurslarının
müxtəlif əlamətlər üzrə təsnifatı, o cümlədən istifadə istiqamətləri əlamətinə qruplaşdırılması faktı
nəzərə alınmalıdır. Həmin təsnifata görə investisiya resursları aşağıdakı kimi fərqləndirilir:
- prioritet hesab edilən sahələrə yönəldilən investisiyalar. Hansı sahəyə prioritetlik verilməsi,
müvafiq meyarların seçiminin əsaslandırılması isə, zəruri informasiya bazası formalaşdırılmalıdır;
- dövlət sifarişlərinin yerinə yetirilməsinə yönəldilən investisiyalar;
- innovasiyalı layəhələrin icrasının investisiyalaşması;
|