Microsoft Word Bobojonova Risolat 919923238

II. 3. Mehnat haqi hisobini hujjatlarda rasmiylashtirish
Korxona va tashkilotlarda mehnat haqi hisobini to’g’ri tashkil qilish uchun, eng avvalo, shaxsiy tarkib hisobini to’g’ri yuritish lozim. Xodimlarni ishga qabul qilish, ishdan bo’shatish, boshqa ishga o’tkazish, ularga ta’til berilgani, tunda, ish vaqtidan tashqari vaqtda, bayram kunlarida ishlaganligi haqida ishonchli ma’lumot bo’lgandagina korxona xodimlari bilan o’z vaqtida hisob-kitob qilishi mumkin. Ana shu maqsadda korxona kadrlar bo’limi shaxsiy tarkib hisobini hamda boshqa xizmatlar bilan birgalikda ish vaqtidan foydalanish hisobini olib boradi.
Shaxsiy tarkibni hisobga olish uchun quyidagi hujjatlardan foydalaniladi:
T-1 shakli. Ishga qabul qilish haqida buyruq.
T-2 shakli. Shaxsiy varaqa.
T-5 shakli. Boshqa ishga o’tkazish haqida buyruq.
T-6 shakli. Ta’til berish haqida qayd.
T-8 shakli. Mehnat shartnomasini bekor qilish haqida buyruq.
Ish vaqtini hisobga olish uchun T-12 shaklidagi maxsus tabeldan foydalaniladi. Tabel - bo’lim, brigada, sex xodimlarining nomma-nom ro’yxati bo’lib, undan ish vaqtini hisobga olish uchun foydalaniladi.
Har bir xodimga tabel raqami biriktiriladi va u mehnat, ish haqi bo’yicha ramiylashtiriladigan barcha hujjatlarda ko’rsatilib boradi.
Hisobot davri boshlanishidan avval o’tgan oydagi tabeldan xodimning ism-sharifi ko’chirib yoziladi va ishga chiqish, ish vaqtini sarflashi shartli belgilar yordamida hisobga olib boriladi. Masalan, mehnat ta’tilidagilar «T», kasallik varaqasi bo’yicha ishga chiqmayotganlar «K» harfi va hokazolar bilan belgilanadi.
Ishga chiqish va ish vaqtidan foydalanish hisobi tabelda ikki xil usulda amalga oshiriladi. Birinchi usulda barcha ishga chiqqan, kechikkan va ishga chiqmagan xodimlar to’liq ro’yxat qilib boriladi. Ikkinchi usulda esa tabelda faqat kechikkanlar, ishga chiqmaganlar, ya’ni ma’lum me’yordan chetga chiqqan xodimlar ro’yxat qilib boriladi.
Har bir xodimning ishlagan vaqti tabelda hisobot oyining birinchi yarmiga va oy oxiriga, ya’ni ikki marta hisoblab chiqiladi. Tabel sex boshlig’i tomonidan imzolanadi va buxgalteriyaga ish haqi hisoblash uchun topshiriladi.
Mehnatga haq to’lashning ishbay shaklida ish haqi hisoblash uchun tabel ma’lumotlari yetarli emas. Buning uchun quyidagi birlamchi hujjatlardan foydalaniladi:

• 
  Ishbay ishlash uchun naryadlar;
  
• 
  Raportlar;
  
• 
  Marshrut varaqalari;
  
• 
  Qaydnomalar;
  
• 
  Bichish kartalari va hokazo.
  

Mahsulotni hisobga olish bo’yicha birlamchi hujjatning eng keng tarqalgan turi naryaddir. Ko’pchilik korxonalarda naryad ayrim ishchi yoki brigada tomonidan bajariladigan har bir ishlab chiqarish topshirig’iga alohida yoziladi. Topshiriqlar sexning reja-dispetcher byurosi tomonidan sexning ishlab chiqarish rejasiga muvofiq texnologik karta asosida to’ldiriladi. Ishchi tomonidan topshiriq bajarilgandan keyin ishlab chiqarilgan mahsulot soni yoki bajarilgan ish hajmi bajarish uchun sarflanishi lozim bo’lgan material me’yori va haqiqatda berilgan materialning soni topshiriqda ko’rsatiladi. Bu, o’z navbatida, ish haqini topshiriq asosida hisoblashdagina emas, balki materiallar sarfining belgilangan me’yoriga rioya qilinishi ustidan nazorat olib borish imkonini ham beradi.
Ba’zi korxonalarda ishlab chiqarish hisobi marshrut varaqalari tizimida yuritiladi. Odatda, marshrut varaqalari sexning reja-dispetcher xodimlari tomonidan yozilib, unda qayta ishlanishi lozim bo’lgan ayrim detallar partiyasi ishlab chiqarish topshirig’i sifatida qayd qilinadi, bajarilgan ish natijalari qayta ishlash jarayonlarining birinchi operatsiyasidan to oxirgi operatsiyasigacha nazorat qilinadi. Shu bilan birgalikda marshrut varaqalari yordamida texnologik jarayonning borishi nazorat qilinadi.
Ishchilarga ish haqi hisoblashda yo’nalish varaqasi faqat bir smenada ishlab tamomlangan detallar bo’yichagina asos bo’la oladi. Agar shu smenada ayrim detallarning ishlovi tugallanmasa, unda ishchilarga ish haqi hisoblash uchun raport ochiladi. Raport ish smena boshlanmasdan oldin yoziladi va zarur detallarni sexga jo’natish uchun ombor xodimiga topshiriladi. Ombor xodimi detallarni jo’natib, bu haqda raportga tegishli belgi qo’yganidan keyin u texnika nazorati bo’limiga beriladi. Smena oxirida qayta ishlangan detallar soni raportda qayd qilinadi.
Mehnat va ish haqini hisoblash bo’yicha rasmiylashtiriladigan boshlang’ich hujjatlar belgilangan muddatda buxgalteriyaning ish haqini hisoblash bo’limiga topshiriladi. Buxgalteriyada boshlang’ich hujjatlar tekshiriladi va qayta ishlash uchun hisoblash markaziga beriladi. Qayta ishlangan hujjatlar, ishchilarning tabel raqamlari buxgalteriyada sexlar bo’yicha guruhlanadi va ishchilarning ish haqi shaxsiy varaqalariga yozib boriladi. Ushbu boshlang’ich hujjatlar asosida hisoblash vedomosti, ish haqi bo’yicha me’yordan chetga chiqish vedomosti va boshqa yig’ma hujjatlar tuziladi.
Ish vaqtidan foydalanishni hujjatlashtirish va hisobga olish.
Ishlagan kunlari va soatlarining miqdori o'ndan bir miqdorda ko'rsatiladi. Tabellarga qo' lda ishlov berilganda (kontirovka) harf va sonlar bilan, agarda kompyuterda ishlov berilganda sonlar bilan kodlashtiriladi. Sub’ektlarda tabellarning ikkita shakli qo'llaniladi - T-12 va T-13 va ular yordamida mehnat vaqtidan foydalanish hisobga olinadi va nazorat qilinadi.
T-12 shaklida ish vaqtidan foydalanishdan tashqari hisoblangan mehnat haqi ham korsatiladi. Unda har bir xodimga biriktirilgan tabel nomeri, xodimning ismi va nasabi, guruhi, mutaxassisligi yoki mansabi, maoshi, shu oyda ishlagan kunlarining soni va soati, shundan belgilangan soatdan ortiqcha ishlagan vaqti-soatda, kechasi va tunda ishlagan vaqtlari, ishga kelmagan vaqti va sabablari, dam olish va bayram kunlari, bundan tashqari bosh turib qolgan vaqtlari ham korsatiladi. Oxirgi usunida sub’ektning qaysi faoliyatining tarmog’ida ishlaganligi va hisoblangan mehnat haqi




ham ko'rsatiladi. CHunki ushbu ma’lumot mehnat sarflarini, mahsulot va ishning tannarxini tegishli moddalari boyicha hisoblash imkoniyatini yaratadi va mehnat unumdorligini hisoblashga asos bo'ladi.
T-13 shaklida esa ushbu ko'rsatkichlar har bir bo'lim, tarmoq yoki ishning turi boyicha (mehnat haqi summasidan tashqari) qayd qilib boriladi.
Ushbu xujjatlarning ma’lumotlariga asoslangan holda quyidagi xujjatlar to'lg’aziladi:
“Hisoblashish-to'lov qaydnomasi” - T-49 shakli. Bu xujjatda har bir xodim boyicha kodlari ko'rsatilgan holda tegishli oyda hisoblangan mehnat haqi summasi ishlagan joyi korsatilgan holda qayd qilinadi va ushbu mehnat haqi summasidan qonun xujjatlariga muvofiq chegirib qolingan summalar chegirtmalarning turlari boyicha ko'rsatilib, oxirgi usunda xodimga beriladigan summa korsatiladi va ushbu summaga asosan to' lov qaydnomasi tuzilib, kassaga belgilangan tartibda beriladi;
«Hisoblash qaydnomasi» T-51 shaklida ham asosan ushbu ma’lumotlar tegishli oyda har bir xodim bo yicha qayd qilib boriladi. Ayrim hollarda T-49 shaklining o'rniga qo'llaniladi.
«SHaxsiy schyoti» T-51 shakli. Ushbu shakl maxsus kitobda yoki varaqda (kartochkada) har bir xodim boyicha alohida yuritiladi. Unga ma’lumotlar T-49 yoki T-51 shakllaridan olinadi. Bu schyotdagi ma’lumotlar har oyda o'sish yo’nalishi bo yicha qayd qilib boriladiki, xodim ta’tilga chiqqanda yoki mukofot va nafaqa hisoblaganda o'rtacha hisoblangan mehnat haqini aniqlash uchun zarur bo'ladi. Ushbu shakl ikki qismdan tashkil topgan bo'lib, uning chap tomoni (l-qismi)da mehnat haqi yoki boshqa hisoblangan summalar tegishli usunlarda (ishlagan vaqti, bekor turishi, mukofot, nafaqa va hokazo) qayd qilinadi va o'ng tomoni (2-qismi)da ushbu hisoblangan summalardan chegiriladigan summalar, daromad solig’i, jamg’armalarga ajratilgan summalar aks ettirilib, oxirgi usunda xodimning olgan summasi ko rsatiladi. har yilning oxirida ushbu shaxsiy schyot buxgalteriyaning arxiviga va ma’lum muddatdan keyin markaziy arxivga topshiriladi.
Doimiy, vaqtincha yoki mavsumiy ishga qabul qilingan rahbar xodimlar va mutaxasislar boyicha maxsus varoqlar (kartochkalar) va mutaxasislarni hisobga olish varog’i kadrlar bo'limi tomonidan to'lg’aziladi.
Ish yoki xizmatga qabul qilingan har bir xodimga maxsus tabel nomeri biriktiriladiki, ushbu nomer shaxsiy tarkibni hisobga oluvchi xujjatlarda, bajargan ishlarni tasdiqlovchi va mehnatga haq to'lash xujjatlariga qo'yib boriladi, chunki bu nomer hisobni kompyuterlashtirishda kod vazifasini ham bajaradi. Ushbu xodim boshqa ishga o'tkazilganda yoki safdan chiqarilganda unga biriktirilgan nomer bir- ikki yil davomida boshqa xodimga biriktirilmaydi. Yuqorida qayd qilingan daslabki xujjatga asosan (chunki buyruqning bir nusxasi buxgalteriyaga beriladi) buxgalteriyada ushbu xodimga ma’lumotnoma yoki shaxsiy schyot ochilib, unda har oyda hisoblangan mehnat haqi yig’ilib boriladi, chunki uning ta’tilga chiqishida yoki boshqa zarur holatlarda hisoblangan mehnat haqini tekshirish, o'rtacha oylik yoki kunlik mehnat haqlarini aniqlash uchun ushbu ma’lumotlar zarur hisoblanadi.
Ish vaqtidan foydalanishni hisobga olishda «Ish vaqtidan foydalanishni hisobga olish tabeli», «Yillik tabel varoqlari» va shunga o'xshash daslabki xujjatlardan foydalaniladi. Ushbu tabellar va varoqlar sub’ektlar kichik bo'lsa, mazkur sub’ekt




bo'yicha, agarda katta bo'lsa, ularning bo'linmalari yoki xodimlarning guruhlari bo'yicha ochilib yuritiladi