Microsoft Word chingizxon ziyouz com doc

www.ziyouz.com
kutubxonasi 
26
dengizi — Chingizxonning qo‘shinlari, ulovlari, ot-aravalari-yu, so‘yish mollari o‘rkach-o‘rkach to‘lqinlar 
kabi oqib ketayotir. Guvullagan shovqin uzoqda quturayotgan dengiz to‘lqinlari qa’ridan 
chiqayotganga o‘xshardi. Ana shu hisob-kitobsiz odamlarniyu jon-jonivorlarni, jonsiz aravalarni 
Chingizxon, uning kuch-qudrati-yu rejalari, o‘y-fikrlari olg‘a haydamoqda. Hozir ham u ot ustida 
ketayotib yana o‘sha rejalar haqida, kamdan-kam inson jur’at eta oladigan orzu — butun dunyoga 
hokim bo‘lish, mangulikka bir butun davlat tuzish, yetti pushtigacha shu behudud mamlakatni idora 
qilish haqida o‘ylab borayotir. Xo‘sh, bu rejalarni qanday amalga oshirsa bo‘larkin? Buning faqat bir 
yo‘li bor — u ham bo‘lsa zarvaraqlarda amr-farmonlar berishdir. Uning dunyoni qanday idora qilish 
haqida qoyalarga bitilgan farmonlari o‘sha tog‘lar kabi dunyo turguncha turaveradi. Xoqon ot ustida 
ana shu haqda xayol surib ketayotgan edi. Tog‘u-toshlarda yozuvlar qoldirish o‘z nomini 
abadiylashtirishning eng ishonchli vositasi edi-da! Xoqon bu ishni qahraton qish kunlarida, Idil 
bo‘yidagi qoyalardan boshlaydi. Azim daryoni kechib o‘tish oldidan olimlar, donishmandlar va 
bashoratgo‘y-baxshilar ishtirokida majlis o‘tkazadi, xoqon o‘zining umri boqiy davlat haqidagi 
farmonlarini joriy qiladi va bu oltin so‘zlar qoyalarga bitiladi. Bu so‘zlar dunyoni ag‘dar-to‘ntar qiladi va 
butun olam uning poyiga yiqiladi. Jahongir hozir ana shu shirin orzu bilan oldinga qo‘shin surayotir. 
Ro‘yi zaminda hamma shu maqsadga xizmat qilmog‘i kerak. Harbiy yurishga muvaffaqiyat 
keltirmaydigan jamiyki narsalar yo‘l-yo‘lakay barbod etilmog‘i, bartaraf qilinmog‘i darkor. 
Va yana qo‘shiqlar to‘qildi: 
Bu dunyoni kim so‘raydi? 
Men so‘rayman. 
Gav
h
ar 
q
ilib, oyni osmonga ilaman. 
Q
arab tur! 
Men yetmagan joy 
q
utulgaymi? 
Q
olmas, 
q
olmas! 
Q
ochib birov 
q
utulganmi? 
Q
utula olmas! 
Q
arab tur! 
Biz ketsak-da o‘rnimizga 
Ta
g‘
in yangi avlod yetur, 
Dunyoni tugal olib berganimga, 
Ot ustida o‘tkazgan bul umrimga, 
Ol
q
ish aytur, ta
h
sin aytur, 
Q
arab tur! 
Baxtga qarshi, xuddi o‘sha kuni, tush paytida xonning farmoni oliylariga zid o‘laroq karvondagi bir 
ayolning bola tug‘ib qo‘yganligi haqidagi xabar Chingizxon qulog‘iga yetdi. Bolaning kimdan bo‘lganligi 
ma’lum emas emish. Bu xabarni ayg‘oqchi Arasan ko‘tarib kepti. Ko‘zlari chaqnab turgan, charchash 
nima ekanligini bilmaydigan, yerning ostida ilon qimirlaganidan xabardor qizil yuzli ayg‘oqchi bu gal 
ham birinchi bo‘lib xabar keltirdi: «Janobi oliylari, mening burchim bo‘lgan gapni senga yetkazib 
turishdan iboratdir, sening farmoni oliyingga qaramasdan shu voqeaning sodir bo‘lgani rost». Bu jir 
bosib ketganidan bo‘lsa kerak, xirillagan ovozda o‘z xabarini tugatdi ayg‘oqchi Arasan, shamolda 
so‘zlari yaxshiroq eshitilsin uchun uzangisi uzangisiga tegadigan darajada xoqonga yaqin kelib. 
Chingizxon ayg‘oqchining gaplariga ha deganda tushunavermadi, so‘z ham ochmadi. Qoyalarni 
o‘yib tarixiy so‘zlarni yozdirish fikri bilan band bo‘lganidan noxush xabarga o‘sha onda ahamiyat 
bermadi ham. So‘ngra voqeaning mohiyatiga yetgach ichidan zil ketdi. Chingizxon o‘zini 
haqoratlangan sezib, jim qoldi, alamini qamchi bosib otidan oldi. Otning shaxt bilan oldinga 
tashlanganidan mo‘ynali po‘stinining barlari hurkkan qushning qanotlari kabi shamolda lopillab ketdi. 
Xoqon bilan yonma-yon ketayotgan ayg‘oqchi Arasan nima qilishini bilmay qoldi — u xoqonning 

---

Chingizxonning oq buluti (qissa). Chingiz Aytmatov