Microsoft Word F?LS?F? -d?rs v?saiti -b-5 eco

Materiyanın yeganə əsas xassəsi onun maddiliyidir. 
Bəzən maddiliklə "ob-
yektiv reallıq" kateqoriyalarını eyni mənada işlədirlər. Lakin predmet və hadisələr 
arasında elə münasibətlər vardır ki, onların mövcudluğu subyektdən asılı deyildir 
(məsələn məkan və zaman münasibətləri). Materiyanın "yeganə xassəsini obyektiv 
reallıq"
 
hesab etmək belə münasibətlərə materiya statusu vermək deməkdir. Demə-
li, "maddilik" təkcə obyektiv reallıqla yanaşı, materiyanın ən ümumilik, tükənməz-
lik, sonsuzluq, daim hərəkətdə olmaq, əbədilik və s. kimi fəlsəfi xassələrinin də ol-
duğunu qeyd etmək olar. 
Obyektiv reallıq olan materiya müxtəlif formalarda mövcuddur. Bizi əhatə 
edən təbiətin bütün formaları materiyanın konkret təzahürləridir. Materiyanın fəlsə-
fi anlayışı duyğu ilə qavranılan şeylərin, materiyanın konkret formalarının müxtəlif 
keyfiyyət fərqlərindən sərfnəzər edərək aləmin ayrı-ayrı predmet və hadisələrinə 
xas olan ümumi xassəni əks etdirir. 
Müxtəlif predmet və hadisələrin, o cümlədən materiya tərifinin əhatə etdiyi ic-
timai proseslər və münasibətlərin həmin ümumi xassəsi onların hamısının obyektiv 
reallıq kimi mövcud olması
xassəsidir. Materiyanın fəlsəfi anlayışı da obyektiv re-
allığı, insan şüurundan xaricdə və ondan asılı olmadan mövcud olan hər şeyi ifadə 
edir. 

---

191
Özlərinin ideya sələfi olan C.Berklinin ardınca materiya anlayışını qovub fəl-
səfədən çıxarmağı öz qarşılarına məqsəd qoyan maxist fiziklər materiyanın təşkil 
olunduğu elektronların və hansı başqa zərrəciklərin reallığını rədd edirdilər. Atom 
və elektronları bilavasitə görməyin, duymağın mümkün olmamasından Max belə 
nəticə çıxarırdı ki, onlar real olmayıb yalnız fikri şeylərdir. Max və onun tərəfdarla-
rı maddi aləm haqqında biliklərimizin mənbəyi olan duyğuları mövcudluğun əsası-
na qoyaraq, duyğularda verilməyi obyektiv surətdə mövcud olmağın yeganə və zə-
ruri meyarı sayırdılar. Halbuki materiyaya "bizə duyğularımızda verilmiş obyektiv 
reallıq" kimi verilən tərifin mahiyyətini başa düşməyərək ondan duyğularımızda 
verilməyin materiyanın mütləq şərti, zəruri meyarı olması nəticəsini çıxartmaq 
üçün heç bir əsas yoxdur. Həmin tərifin mahiyyəti bundan ibarətdir ki, materiya 
şüurumuzdan asılı olmadan mövcuddur və eyni zamanda idrakın başlanğıc momen-
ti, ilk mənbəyi olmaqla duyğularımızla dərkediləndir. Deməli, həmin tərif yuxarıda 
qeyd etdiyimiz kimi, fəlsəfənin əsas məsələsinin hər iki-həm ontoloji, həm da qno-
seoloji tərəflərinin vəhdətini əks etdirir. 
Deyilənlərə yekun vuraraq materiya anlayışına verilən tərifin belə bir ümumi 
cəhətini də qeyd edək ki, o, fəlsəfənin yerinə yetirdiyi ontoloji, məntiqi, qnoseoloji, 
dünyagörüşü, metodoloji funksiyaların vəhdət halında tətbiq olunması nümunəsi 
kimi çıxış edir. Məsələn, materiyaya obyektiv reallıq kimi tərif verdikdə onun onto-
loji aspekti, materiyanı obyektiv reallığı göstərməkdən ötrü işlənən fəlsəfi kateqori-
ya kimi ifadə edərkən onun məntiqi aspekti qeyd olunmuşdur. Bunlardan başqa hə-
min tərif çox böyük dünyagörüşü və metodoloji əhəmiyyətə də malikdir. Bununla 
da həmin tərifdə fəlsəfənin bütün funksiyaları onların vəhdətində realizə olunmuş-
dur. 
Müasir elm getdikcə daha artıq dərəcədə təsdiq edir ki, materiya öz təzahürləri-
nə görə son dərəcə müxtəlifdir.