Microsoft Word F?LS?F? -d?rs v?saiti -b-5 eco

Platondan Hegelə
qədər, 
Fixte, Şel-
linq, Berkli 
və başqaları real gerçəkliyin şüurdan asılı olduğunu müxtəlif formalar-
da əsaslandırmağa çalışmışlar. C.Berkli şüurun ("ruhun") müəyyənediciliyini, onun 
fəallığı ilə əsaslandırırdı. Hegel şüuru "subyektiv ruh" adlandırsa da. nəhayət onu 
"obyektiv ruhla" eyniləşdirdi. Yeni dövrün xüsusilə XVII - XVIII əsərlərin fəlsəfə-
sində şüura münasibətdə də müəyyən dəyişikliklər baş vermişdir. 
R.Dekart 
iddia 

---

202
edirdi ki, şüur (ruh) gerçəkliyin mövcudluğunu şərtləndirir. O, deyirdi ki, əgər mən 
müəyyən hadisə və prosesin mövcudluğuna etiraz edirəmsə, deməli "Mən fikirləşi-
rəm". Lakin ancaq mövcud olanlar haqqında fikirləşmək ola bilər. Deməli, "mən fi-
kirləşirəmsə, mən mövcudam". "Əgər fikirləşməyim kəsilsə, deməli, mövcud deyi-
ləm". Onun fikrincə ancaq "fikirləşən əşya - ruh, zəka, şüur - mövcudluğun əsası-
dır". "Ruh, şüur fikirləşir, can, bədən hərəkət edir, yaşayır". Şüur, təfəkkür "fikirlə-
şən substansiyanın" fəaliyyətidir, müstəqil mövcuddur, bədəndən, maddi olandan 
asılı deyildir. Materiya da "fikirləşən substansiyadan" asılı deyildir. Dekart bununla 
da şüura münasibətdə materializm və idealizm mövqelərini birləşdirməyə çalışır, 
lakin etiqada deyil, zəkaya, idraka üstünlük verirdi. 
Yeni dövr filosoflarından olan 
T.Hobbs 
təfəkkürün əsasını duyğuların təşkil 
etdiyi, duyğuların isə insanın bədən üzvlərinin və daxili hissələrinin hərəkəti nəti-
cəsi olduğunu təsdiq edirdi. Ona görə şüur, insan bədəninin daxili orqanlarının hə-
rəkəti nəticəsidir. XVIIİ əsr fransız materialisti G.Helvetsi isə iddia edirdi ki, şüur 
insan və heyvan orqanizminin hiss etmək və yaddaş qabiliyyətinin nəticəsidir, şüu-
run mənbəyi maddi xarici aləmdir, vasitəsi isə duyğulardır. Biz nəyi görmürük, 
eşitmirik, toxunmuruq, onlar insan əqli üçün əlçatmazdır: "şüur beynin funksiyası-
dır". 
XVIII əsr materializminə mənsub olan bəzi filosoflar isə