Microsoft Word F?LS?F? -d?rs v?saiti -b-5 eco

Yunanıstan
, 
Hindistan 
və 
Çində 
meydana gəlmiş-
dir. Orada fəlsəfə 
diskursiv təsdiqin 
(hər bir fikrin əvvəlkindən yaranması və son-
rakını doğurması haqqında məntiqi ardıcıllıq), gerçəkliyin ümumi cizgilər, insanın 
dünyada yeri və rolu haqqında fikirlərin eyniliyi ilə səciyyələnir. Hər dövrün bilik 
və fantaziya dəyərləri saxlanılaraq toplanmış, nəsildən nəslə keçirilmiş və spesefik 
anlayışlar sistemində möhkəmlənmişdir.
Avropa müəllifləri fəlsəfənin mənşəyini səhv olaraq Yunanıstanla bağlayırlar. 
Qədim Şərqdə «müdrik» sözü işlədilsə də, onlara yunanlar kimi filosof demirdilər. 
Bilik haqqında anlayışdan fəlsəfə seçilmirdi. Hindistanda yalnız bizim eranın VIII 
əsrində «Arthaşastra»da, yaxud siyasət elmində «darşana» (dünyanın görünüşü) an-
layışı fəlsəfənin müəyyənləş-dirilməsi kimi meydana çıxmışdır. Fəlsəfə üç Ved 
haqqında, təsərrüfat haqqında, dövlət, dövlət idarəçiliyi haqqında təlimdir, Fəlsəfə 
sankhya, yoqa və lokayatadır. Məntiqi sübutların köməyi ilə üç Ved haqqında– qa-
nuni və qeyri– qanuni təlim insanlara xeyir gətirir. Bədbəxtlik və xoşbəxtlik zama-
nı ruhu möhkəmləndirir, danışmaq, mülahizə yürütmək və fəaliyyət göstərmək ba-
carığı verir. Fəlsəfə həmişə bütün elmlərin işıqverəni, bütün işlərin tamamlanması 
vasitəsi, bütün qaydaların dayağıdır.
Qədim Iran və Turanda, xüsusilə müştərək dini kitab olan «Avesta»da da «filo-
sof» anlayışı yoxdur. Lakin bu o demək deyildir ki, «Avesta»da filosof və fəlsəfə 
haqqında fikir yürüdülmürdü. Əksinə, «Avesta»da müdrik adamlar haqqında sözlər 
vardır; məsələn, Xratuqina– müdrikliyə gedən, xratupat– müdrikliyə çatan və s. 
Çində fəlsəfə «çje eyue»– müdriklik elmi termini bizim başa düşdüyümüz fəlsə-

---

9
fə baxımından yalnız XIX əsrdə geniş şəkildə yayılmışdır. Əslində isə Çində fəlsəfə-
nin tarixi üç min ilə yaxındır. Fəlsəfə sözü yunanlardan sonra ərəblərdə də işlədilirdi.
Deyilənlər belə bir nəticə gəlməyə əsas verir ki, fəlsəfənin mənşəyi indiyədək id-
dia edildiyi kimi Antik Yunanıstanda deyil, qədim Şərqlə bağlıdır. Ümüdünya tarixi 
prosesi idealizm mövqeyindən izah edən Hegel bildirmişdir ki, mütləq ruh Şərqdən 
Qərbə Doğru hərəkət etmiş, onun qədəm qoyduğu cəmiyyət çiçəklənmişdir. 
Fəlsəfənin təməlində müdriklik dursa da, ənənəvi müdriklə filosofluq eyni de-
yildir. Tarixən müdirlik qədimdir. İki min beş yüz illik fəlsəfə tarixində çoxlu mək-
təblərin, istiqamət və cərəyanların yaranması təsadüfi deyildir. Dünya fəlsəfi mədə-
niyyəti bu yolla formalaşıb inkişaf etmişdir.