Microsoft Word ?hali cografiyas?

Şahar aqlomerasiyaları – istehsalat, inzibati, amak, madani-maişat alaqalari ila arazi sisteminda birlaşan şaharlar yığınıdır.
İngilis aliml ri onları konurbasiyalar (lat. con- «birg , birlikd », urbus- ş h rl r) adlandırırlar. ABŞ-da buna metropolis (yun. metropolis- baş ş h r, paytaxt sözünd n) deyilir.
Bel likl , 1950-ci ild 30 n iri aqlomerasiyanın 20-si Avropada, Şimali Amerikada, Yaponiyada v ancaq 10-u inkişaf etm kd olan ölk l rd idi. 1990-cı ild nisb t d yişir: 30 aqlomerasiyadan yalnız 9-u inkişaf etmiş ölk l rd , 21-i is inkişaf etm kd olan ölk l rd olmuşdur. Milan, Berlin, Filadelfiya, Peterburq, Detroyt, Neapol, Mançestr, Birminhem, Frankfurt, Boston, Hamburq, K raçi, Laqos, İstanbul, Lima, Tehran, Banqkok, D kk n iri aqlomerasiyaların sırasını t rk edir.
Ş h r aqlomerasiyasının t rkibind , ad t n, baş ş h r (aqlomerasiyanın öz yi v onu hat ed n yaşayış m nt q l ri) ayırd edilir. Bel aqlomerasiyaları monosentrik aqlomerasiya (m s l n, Bakı, Tbilisi, Xarkov v s.) adlandırırlar. Polisentrik aqlomerasiyaların bir-biri il qarşılıqlı sur td bağlı olan bir neç m rk zi vardır. Müharib d n sonrakı ill r rzind ABŞ-da qeyri-metropoliten
halinin sayı cüzi d yişmiş – 62 milyondan 59 milyona düşmüşdür. Halbuki, fermer halinin sayı 30 milyondan 8 milyona q d r azalmış, metropoliten halinin sayı is artaraq, 70 milyondan 158 milyona çatmışdır. Ölk razisinin 14%-ni tutan
279 SMSA-da (1940-cı ild 168) c ml ş n sonuncu hazırda halinin 73%-ni (1940-cı ild 52%) t şkil edir.
Böyük ş h r aqlomerasiyalarının başlıca qüsurları m lumdur. Onlar aşağıdakılardır:

1. 
   N qliyyat probleml rinin qeyri-adi mür kk bliyi. Böyük ş h rl rin küç l ri müasir n qliyyatın keçm si üçün namünasib olan «kanallara» çevrilmişdir. Ş h rl rin avtomobill şm si sür tl artır. Böyük ş h rl rd avtomobil n qliyyatı artmaqda davam edir, f rdi v ictimai n qliyyatın bütün növl rinin sür ti is t rs müt nasib sur td aşağı düşür.
   

2)) Qeyri-adi sur td böyümüş iri ş h rl r v aqlomerasiyalar muh ndis avadanlığının bahalaşması n tic sind su ehtiyatlarının getdikc qıtlaşması il , çirkab sularının axıdılmasında, yeni tikinti razil rinin m nims nilm sind böyük ç tinlikl rl üzl şirl r.

3. 
   Hava hövz sinin çirkl nm si. Böyük ş h rl rd atmosfer son d r ç çirkl nir. 6lb tt , atmosfer iri s naye mü ssis l rinin olduğu bir çox kiçik ş h rl rd d çirkl nmişdir. Lakin böyük ş h rl rd s naye mü ssis l ri yaşayış yerl rini, dem k olar hat edir. Onlarda avtomobil n qliyyatnın çoxlugu n tis sind hava m kanı büsbütün çirkl nir.
   
4. 
   Ş h r halisinin t bi td n uzaqlığı. İri ş h rl r böyüdükc , t bi td n uzaqlaşırlar. Ş h rl rin ağ ciy rl ri olan yaşıllıqlar yaşayış v s naye tikintisinin t zyiqi il getdikc geri ç kilirl r.Yeri g lmişk n, bu, böyük ş h rl rd halinin h yat ş ratini pisl şdir n n xoşag lm z amill rd ndir.
   
5. 
   Böyük ş h rl r kiçik ş h rl rin m hsuldar qüvv l rini «sorurlar». Fransız ş h rsalma v coğrafiya d biyyatında ölk nin bütün h yat qüvv l rinin Paris aqlomerasiyasına toplanmasını bildir n xüsusi «fransız s hrası» termini mövcuddur. Bunun n tic sind , trafdakı kiçik ş h rl r miskin h yat sürürl r. Böyük ş h rl rd m hsuldar qüvv l rin artımını t min etm k üçün tez h r k t g tiril n resurslar mövcuddur. Onlar s nayenin kooperasiyalaşdırılması, elmin v ali t hsilin inkişaf etdirilm si, inzibati, t şkilati v bölüşdürücü funksiyaların h yata keçirilm si üçün n lverişli imkanlara malikdirl r. Onlar insanlara yüks k
   

m d ni h yat t rzi yaradan fövq lad geniş xidm tl r t klif edirl r.
Ş h r trafı zona halisinin aqlomerasiyanın öz yin nisb t n sür tl artması prosesi n tic sind ş h rl rin traflara yayılması suburbanizasiya adlanır.
M skunlaşma formalarının sonrakı t kamülü istehsalın inkişafı v t m rküzl şm si prosesl rinin t siril aqlomerasiyaların qaynayıb-qarışmasına, geniş razil ri hat ed n fövq laqlomerasiya s viyy sind urbanizasiyalaşmış zonaların - meqapolislarin (yun. meqali- böyük, polis- ş h r sözl rind n) formalaşmasına g tirib çıxarır.
Bir sıra t dqiqatlarda Q rbi Avropada İngilt r , AFR, Belçika, Hollandiya, Fransanın h mm rz razil rind ümumi sah si 230 min km², halisi 80 milyon n f r olan «Polis deltası»nın formalaşdığı q bul edilir. San-Rio (San Paulu Rio-de- Janeyro), Vizaqmahanaqar (Qanq- Brahmaputra deltası), Caban (Cakarta – Bandunq), Pektyan (Pekin-Tyanszin), Şanxay-Nankin-Çançjou, Laqos-İbadon, Quançjou-Şançjen-Syanqon (Honkonq), Qahir -İsg nd riyy , La-Plata bölg si meqapolisl ri intensiv ş kild formalaşır, Rusiyada Moskva- Vladimir-Nijni- Novqorod meqapolisi t ş kkül tapır. Moskva-Sankt-Peterburq oxu üz rind d meqapolis yaranması mümkündür. Lakin Novqorod v Tver vilay tl rind n çoxlu sayda halinin köçüb getm si n tic sind onun orta hiss si boşalmışdır.
Mühazir 21