Microsoft Word ?hali cografiyas?

K6ND YAŞAYIŞ M6SK6NL6RİNİN COĞRAFİYASI

K nd m sk nl rinin xüsusi t rifi yoxdur. Dem k olar ki, h r bir ölk d ş h r m sk nl ri üçün mü yy n edilmiş meyarlara cavab verm y n bütün m sk nl r k nd m sk nl ridir.

Yer kür sind k nd m sk nl rinin d qiq sayına dair ümumi m lumat yoxdur. Bel ki, bir çox ölk l rd kiçik k nd m sk nl ri daha böyük m sk nl rin t rkib hiss si sayılır. Bu r q m t qrib n 12-20 milyon t şkil edir. Az rbaycanda 4342 k nd m sk ni var. 6vv l n, ölk mizd r smi ş h r, yaxud ş h r tipli q s b statusu olmayan bütün m sk nl r, o cüml d n hali sıxlığı senzin cavab verm y n qeyri-k nd t s rrüfatı m sk nl ri, ikincisi, halisinin ks r hiss si k nd t s rrüfatı m yi il m şğul olan, f hl v qulluqçusu olmayan m sk nl r k nd m sk nl rin aid edilir. Bel likl , k nd yerl rind h m k nd t s rrüfatı halisi, h m d k nd t s rrüfatı il m şğul olmayan hali yaşayır. Bu k nd halisi kateqoriyasında sakinl ri üç qrupa bölm k olar: a) k nd halisin xidm t sah l rind (ticar t, t chizat, maarif, s hiyy v s.); b) yaxınlıqdakı ş h rl rin mü ssis v idar l rind ; c) k nd yerl rind ki s naye mü ssis l rind v dig r mü ssis l rd çalışanlar.
Dünya halisinin yarıdan çoxu h l d k nd m sk nl rind yaşayır. Ona gör d , t biidir ki, k nd sakinl rinin dinamikasının v t rkibinin, habel sosial-iqtisadi mühitl , aqrar münasib tl rl v t bii ş raitl laq dar son d r c müxt lif olan k nd m sk nl ri tipl rinin v funksiyalarının öyr nilm si mühüm h miyy t malikdir.
K nd yerinin sosial-iqtisadi coğrafiyasının müasir transformasiyasını v k nd
halisi coğrafiyasını elmi-texniki t r qqi, sosial-iqtisadi, siyasi v m d ni d yişiklikl r, urbanizasiya, s nayel şdirm v aqrar-s naye iteqrasiyası prosesl ri
kimi sas amill r mü yy nl şdirir. Hazırda k nd halisi planetimizin sakinl ri arasında mütl q v nisbi üstünlük t şkil etm kd dir. 2000-ci ild 3,2 milyard adam, y ni dünya halisinin 53%-i k nd yerl rind yaşayırdı. K nd sakinl rinin payı aşağı düşs d (1900-cu ild dünya halisinin 86,4, 1950-ci ild is 70,4 faizi), onların mütl q sayı artmaqda davam edir: 1900-cu ild 1,3 milyard n f r, 1950-ci ild – 1,8 miyard n f r. World watch institutunun proqnozlarına gör , 2010-cu ild k nd halisi, ilk d f olaraq, sayca birinciliyi ş h r halisin ver c kdir.
Son 50 ild ş h r daimi böyük axına baxmayaraq, yüks k t bii artım say sind k nd halisi 4,5 d f (ş h r halisi 4 d f ) artmışdır. Yarım sr vv l k nd
halisinin orta illik artım sür ti ş h rd kind n iki d f az idis , XXI srin
vv lind ondan 4 d f geri qalır. Bu dövr rzind k nd halisinin n yüks k artımı inkişaf etm kd olan regionlarda – Afrikada 2,7 d f , Asiyada 2 d f müşahid olunmuşdur. Avstraliya v Okeaniyada artım t qrib n orta dünya s viyy sind , Latın Amerikasında ondan aşağı, Şimali Amerikada is cüzi olmuşdur. K nd yerl rind halinin azalması çoxdan urbanizasiyalaşmış Avropada, xüsusil İspaniyada v Niderlandda müşahid edilmişdir.
Son 50 ild k nd halisinin c ml şm m rk zinin Asiyaya keçm si davam etmişdir. İndi dünya k nd halisinin 7/10-sı burada yaşayır. İkinci yer , Avropanı öt r k, Afrika çıxmışdır (1 /6), Avropanın payı is üç d f azalmışdır v indi o, Latın Amerikasını azacıq üst l yir. İqtisadi c h td n yüks k inkişaf etmiş v urbanizasiyalaşmış regionlar – Avropa, Şimali Amerika v Avstraliyada birlikd dünya k nd halisinin 1/10 –d n d azı yaşayır. Bu da çox aşağı göst ricidir.
H m k nd, h m d ş h r halisinin coğrafi ir lil yişinin başlıca amili c miyy tin sosial-iqtisadi diferensasiyasıdır. Onun n mühüm göst ricil rind n biri
halinin adam başına düş n Ümumi Daxili M hsulla (ABŞ dolları il ) ölçül n g lirinin h cmidir. Dünya Bankının dünya inkişafına dair hesabatlarında ölk l rin g lirl r üzr üç qruplaşma t tbiq olunmuşdur. 1998-ci ild aşağı g lirlil r qrupuna adam başına ild 760 dollar düş n ölk l r, orta g lirlil r 761-9360 dollar,yüks k g lirlil r is 9361 v daha çox dollar düş n ölk l r daxil edilmişdir.
Dünya k nd halisinin yarıdan çoxu (52%) aşağı g lirli, 42%-i orta g lirli,
yalnız 6%-i yüks k g lirli ölk l rd yaşayır. 6n aqrar dövl tl r Asiya v Afrika dövl tl ridir. Burada halinin 3 /5-i k nd yerl rind yaşayır. 6halisinin 4 /5-i k nd sakinl ri olan ölk l r qrupu xüsusil seçilir. Nepal (89%), Uqanda, Malavi, Banqladeş v Vyetnam onların arasındadır. K nd halisinin payı dünyanın n h ng ölk l ri olan Çind (67%) v Hindistanda (72%) yüks kdir. Lakin Asiya n böyük t zadlarla seçilir: sas n, aşağı g lirli aqrar dövl tl rl yanaşı, burada k nd halisi az olan (1/4) yüks k v orta g lirli ölk l r (Koreya Respublikası, İordaniya, İraq) f rql ndirilir. İnkişaf etm kd olan bu ölk l rin urbanizasiyası halisinin 1/4-i k ndli olan Yaponiya kimi inkişaf etmiş dövl tl rl müqayis edil bil r.
6halinin 1/2-3/5–nün k nd yerl rind yaşadığı M rk zi Amerika v Karib hövz si ölk l ri n «k ndi» ölk l rdir. H rç nd, orada k nd halisi az olan ( halinin 1/4 –d n azı) v yüks k g lirli Baham adaları v orta g lirli Kuba kimi ölk l r d var. K nd halisinin xüsusi ç kisinin eyni d r c d azlığı Argentina v Uruqvay (1/10), Braziliya (1/5) üçün d s ciyy vidir.
Urbanizasiyanın XIX srin ortalarından etibar n, son onillikl r daxil olmaqla, XX sr rzind davam etm kl müxt lif vaxtlarda baş verdiyi yüks k g lirli regionların (Q rbi, Şimali v qism n c nubi Avropa), orta v ortadan aşağı g lirli regionların (Ş rqi v qism n c nubi Avropa) t msil olunduğu Avropada m nz r daha mür kk bdir. Burada onların payı, ad t n 1/10-l (Böyük Britaniya) 1/3 (Finlandiya) arasındadır. Ş rqi Avropada 1/2- q d r (Sloveniya) artır, Rusiyada is 1/4 –d n bir q d r çoxdur.
K nd halisinin v k nd t s rrüfatı halisinin coğrafi öyr nilm si k nd yerl rinin sosial v istehsal probleml rinin t hlili üçün h miyy tlidir. Qlobal probleml rd n biri – yoxsulluqla mübariz dünya yoxsullarının 70%-nin c ml şdiyi k nd yerl ri üçün xüsusi h miyy t malikdir. Dünya Bankının hesablamalarına gör , 2000-ci ild Yer üzünd günd 1 dollardan az alan 1,2 milyard adam yaşayırdı, 2,6 milyard n f r, y ni bütün halinin 47%-i is günd 2 dollardan az qazanırdı. Yoxsul hali aşağı v orta g lirli ölk l rd , sas n, inkişaf etm kd olan dövl tl rin k nd yerl rind toplanmışdır. Praktik olaraq, h r yerd kasıb ş h rlil rin sayı k nd yoxsullarından azdır, yoxsulluq h ddi is ş h rl rd
k nd yerl rind kind n yüks kdir. Ş h r yoxsullarının sayca k nd yoxsulları s viyy sind n yüks k olduğu ölk l r çox azdır (İndoneziya, Honduras, Kamerun, Gürcüstan). K nd yerl rind maksimum yoxsulluq d r c si 90%-d k çatır (Zambiyada k nd halisinin 88%-i yoxsuldur), halbuki ş h rl rd bu, 60%- q d rdir (Çad).
BMT-nin 2015-ci il d k olan dövrd dünya inkişafına dair öncül m qs dl rin yoxsulların sayının iki d f azaldılması, rzaq t minatı v ziyy tinin, s hiyy nin, t hsilin, ekologiyanın yaxşılaşdırılması daxildir. 2005-ci il q d r is sabit milli inkişaf strategiyasının h yata keçirilm si t klif olunmuşdu. Bütün bunlar k nd
halisi v k nd t s rrüfatı halisinin v ziyy ti il , k nd yerl rind ümumi ş raitl bilavasit bağlıdır. K nd yerl rinin kompleks coğrafi t dqiqi bu v zif l rin bütün ölk l rd h llin köm k edir.

Mühazir& 23