Microsoft Word islom ensik ziyouz com doc

 
DAHRIYLIK (arab. dahr - vaqt, takdir, falak) - islom paydo bo‘lmasdan ilgari arab 
jamiyatida keng tarqalgan aqida. "O’lim", "takdir", "ajalning yetishi" ma’nolarini 
anglatgan. Bu aqidaga ko‘ra, insonning taqtsiri oldindan belgilab qo‘yilgan, u erkin iroda 
yoki ixtiyor egasi emas, peshonasiga "yozilgan" narsa albatta sodir bo‘ladi va undan 
qutulishning iloji yo‘q. Johiliya arablarida narigi dunyo borligiga, bu dunyoda zahmat 
chekkanga u dunyoda ajr, gunoh ishlar qilganlarga azob berilishiga ishonch yo‘q edi. 
Borliqning egasi, oliy hokimi sifatida muayyan bir xudo emas, qandaydir "dahr", taqdiri 
falak, inson irodasi bilan hisoblashmaydigan va undan yuqori turadigan tasodifiy 
o‘zgarishlar jarayoni tasavvur qilinardi. Ularning e’tiqodicha, o‘limdan so‘ng hamma 
narsa tugaydi, shuning uchun bugungi kun bilan yashab qolish kerak. Bunday hissiyot 
Qur’onda quyidagi so‘zlar bilan ifodalangan: "Ular deydilar: faqat bitta - bu dunyodagi 
hayotimiz bor - yashaymiz va o‘lamiz; bizni dahr (vaqt, takdir) halok qiladi" ("Josiya" 
surasi, 24-oyat). Keyinchalik, islom adabiyotida "dahriy" so‘zi "mo’min" so‘zining ziddi 
sifatida ishlatila boshlandi. 19-a.da D. atamasi "materialist" (moddiyun) tushunchasining 
istilohi sinonimi sifatida qo‘llanilgan. O’rta asrlarda bir qancha olim, mutafakkir va 
shoirlar (mas., Mansur al-Halloj) D.da ayblanib, shafqatsiz jazolangan. Hozir ham 
musulmon dunyosida D. qoralanadi. D. va ateizm bir ma’noni anglatmasa-da, sho‘rolar 
davrida ularni sinonim so‘z sifatida ishlatish rasm bo‘lib qolgan edi.
 
DEV (fors. - div) - qad. Eron mifologiyasidaga bahaybat yovuz kuchlar. Lekin, ular 
ba’zan sehrgar, kohin, avliyolarga bo‘ysungan bo‘lsa, yaxshi foydali ishlarni ham 
bajaradi deb tasavvur etilgan. D. haqidagi tasavvur zardushtiylikdan islomga ham 
o‘tgan, ular yovuz ruhlar deb talqin etiladi. O’tmishda O’rta Osiyo xalqlari orasida turli 
qiyofadagi D.lar (etti boshli, bir ko‘zli, badani jun bilan qoplangan va h.k.) to‘g‘risidagi 
tasavvurlar mavjud bo‘lgan. Ularga atab har xil urf-odatlar (maxsus ovqatlar tayyorlash, 
chiroq yoqish, jonliq so‘yish va b.) o‘tkazilgan. Hoz. vaqtda ham ayrim dindorlar ongida 
D. to‘g‘risidagi tasavvurlar saqlanib qolgan.