Microsoft Word kimyoi saodat ziyouz com doc

FASL 
Xalloqi olamning farishtalari bayonida 
Bas, Tangri odam podshohlig‘i va xalloqi olam podshoxlig‘ini tanimoqni ikki ilmi 
aziymga ishorat qildi. Avvalgi ilm, odam o‘zligini, ruhini tanimog‘idur. Va o‘z a’zolari 
aloqalari kayfiyati va quvvatlari va sifatlari ahvolini bilmak. Bu ilm uzundurkim, bular 
tahqiqi bayoni bu kitobga sig‘mas. (Insonshunoslik ilmi). 
Ikkinchi ilm hazrati xalloqi olam mamlakatining farishtalarga irtiboti (bir-
birlari oldida martabasi) va farishtalarning bir-biriga, Arsh va Kursi va 
osmonlarning farishtalariga martabaviy munosabati tafsilidur. Bu ilm 
avvalgidin ham uzoqroqdur. Va maqsud bu ilmlardin ishorat mungaki, , to har 
kishi ziyrak va donodur, bu ilmlarga tasdiq aylab, zabt qilib, Haq subhonahu va 
taoloning azimatini tanig‘ay. Va ul kishi nodondur, hazrati xalloqi olam sifoti 
mutoalasidin g‘ofil va mag‘bun (aldangan) va jamoli bokamoli mushohadasidin 

---

Kimyoi saodat. Abu Homid G’azzoliy 
www.ziyouz.com кутубхонаси 
42
mahrumlig‘ini o‘zi ham bilmag‘ay. 
Va ul bechorai mahrum tabiiyunlar va munajjimlar olam ishlarini Quyosh va 
yulduzlarga tobe’ deb bilurlar. Bularning misoli mo‘rchaga (mayda chumoli) o‘xsharki, 
qog‘oz uzra yurur va ko‘rarkim, qog‘oz uzra siyoh naqshi paydo bo‘lur. Qalamni ko‘rub 
shod bo‘lub, ayturkim, bu ish haqiqatini bildimki, bu ishni paydo qilg‘uvchi qalamdur. 
Bu tabiiyun (moddaparast) misolidurki, muharrik (harakatlantiruvchi) lardin quyi 
martabadin ziyoda bilmas. Tabiiyun deb ul toifani ayturlarkim, olam ichra mavjud 
bo‘lur ishlarni falakka va dahoga nisbat berurlar. Masalan, yer muzlashini o‘z faslining 
tabiatidan bilurlar. Bas, boshqa chumoli kelur - avvalgidan cho‘ngrogi (kattarog‘i) 
ayturkim, sen g‘alat (xato) qilding, bu ish haqiqatini men rosti birla bildimki, bu 
naqshni paydo qiluvchi qalam ermas, balki naqqosh barmog‘idur, naqsh 
barmoqqa tobe’dur, va musaxxardur. Bu munajjimning misolidur. 
Ayturkim, toboye’ (tabiat) kavokibga (yulduzlarga) musaxxardur. Bu ham g‘alat qilur. 
Bilmaskim, kavokib farishtalarga musaxxardur. Bas, munajjim yulduzdan yuqori 
darajalarga yo‘l topmabdur. Chunonchi: munajjim va tabiiyun orasida olami ajsom 
(jismlar olami) mas’alasida ixtilof bordur. 
Munga o‘xshash ul toifakim, olami arvohga (ruhlar olamiga) yo‘l topibdurlar, ular orasida ham 
chandon ixtilof bordur. To‘laroq ilmni bilgan ulki, olam jismlaridin taraqqiy aylab, olami 
arvohdin andek nasiba topsa (bo‘lgay). Va bu darajadin ziyodaga sa’y va g‘ayrat qilmasa 
(intilmasa) unday kishiga olami arvoh (ruhlar olami)ga yo‘l masduddir (to‘silgandir). 
Bas, olami arvohiykim - olam anvoridur, anda ham bu nav’ mashaqqat va to‘siqlar 
bisyordur. Ba’zi darajasi kavokibga o‘xshash va ba’zi darajasi qamarga (oyga) o‘xshash va ba’zisi 
shamsga o‘xshashdur. Va bu taraqqiy ul kishining me’rojidurki, osmon va farishtalarni anga 
ko‘rsatgan bo‘lg‘aylar. Chunonchi: Haq subhonahu va taolo Ibrohim Xalilulloh haqida xabar 
beribdurki:
Va ka-zolika nuri Ibrohim malakuta as-samovoti za-l-arzi. (An’om, 75). 
Ya’ni, Biz Ibrohim diliga nur berib, Yer va osmonlardagi malakut ajoyibotlarini 
ko‘rsatdik. 
Ushbu ma’nidin hazrati rasuli akram s.a.v. xabar beribdurlarkim: 
«Chindan ham Haq taolo nurli, yetmish ming hijob ila yashirindurki, uning jamolini ko‘ngil 
ko‘zi bilan kashf etsa bo‘lur». 
Bu hadisning sharhini kitobi «Mishkotul anvor» («Nurlar ziyosi»), Sifotul asror» («Sirlar 
sifatlari»)da bayon qildim. Bas, maqsud uldurki, tabiiyun bechora, olam ishini harorat 
va burudatga (issiq va sovuqqa) havola qilibdur. Rost aytibdurkim, agar harorat va 
burudat ilohiy sabablar jumlasidin bo‘lmasa, ilmi tib botil bo‘lur edi. Va lekin ul vajhdin 
xato qilurkim, nazari cheklangan quyi martaba bo‘lgan harorat va burudatni asl bilur. 
Kim yana kimga musaxxarligini bilmas. Haroret va burudat (olami sifliy) eng quyi 
o‘rindagi sabablar jumlasidandur. 
Munajjimki, sitoralarni ilohiy sabablar jumlasidin sanabdur, rostdur, agar mundog‘ bo‘lmasa 
kecha va kunduz barobar bo‘lur edi. Bas, Oftob sitoradurki, olam ravshanligi va issig‘ligi 
aning birladur. Zimiston (qish) va tobiston (yoz) barobar bo‘lur erdikim, yozning issig‘ligi ul 
jihatdindurki, oftob osmonning o‘rtasiga yaqin yurur. Xudovandi Karim osmonni issiq va 
ravshan qilibdur, Zuhalni sovuq va quruq va Zuhrani issiq va ho‘l qilibdur, deb aqida 
qilmoqning musulmonchilikka hech zarari yo‘qtur. 
Bas, munajjim ul sababdin xato qilurki, nujumni (yulduzlarni) asl bilib, olam ishlarini 

---

Kimyoi saodat. Abu Homid G’azzoliy