Microsoft Word Materiallar Full Mənim gənclərə xüsusi
Yüklə 10,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
- (2 E )-3-[2-(ALLILOKSI)-5-BROMFENIL]-1-(2-HIDROKSI-5-METILFENIL)-2-PROPEN-1-ON XALKONUNUN SİNTEZİ VƏ NMR METODU İLƏ TƏDQİQİ
- XƏZƏR HÖVZƏSİNİN ÇİRKLƏNMƏ MƏNBƏLƏRİNİN MÜƏYYƏNLƏŞDİRİLMƏSİ İSTİQAMƏTİNDƏ ARAŞDIRMALAR Aytən BABAŞOVA, R.S.MƏMMƏDOVA
- NEFT EKOLOGİYASI FidanABDULLAYEVA
|
Таблица 2. Продукты реакции Атомное отношение Ni:Mg в составе катализаторе 1:9 2:8 3:7 4:6 5:5 6:4 7:3 8:2 9:1 Транс-бутен-2, % 9.2 18.6 23 30.9 20.6 23 25.6 25.7 33.5 Цис-бутен-2,
6.1 15.1 21.1 25.3 18 19.6 24.1 25.9 28.9 Сумма цис- и транс- бутенов-2, % 15.3 33.7 44.1 56.2 38.6 42.6 49.7 51.6 62.4 Отношение Цис/транс 0.7 0.8 0.9 0.8 0.9 0.8 0.9 1 0.9
Таким образом, можно сказать, что максимальная скорость реакции изомеризации бутена-1 в бутены-2 наблюдается при температурах 250 и 300°С.Соотношение цис и транс изомеров при максимальных значениях выходов бутенов-2 равно единице, что указывает на образование одинакового количествабренстедовских и льюисовских кислотных центров на поверхности катализатора.
1. Patel S. and Pant K., J. Power Sources, 159, 139 (2006). 2. T.Valliyappan, D.Ferdous, N.Bakhshi, A.Dalai. Top Catal 49:59–67, (2008) 3. Ф.Ч.Гасанова, Э.И.Сулейманова, В.Л.Багиев. CCECONF, тезисыдокладов, Баку, 2013, с.1134. 4. F.Ç.Həsənova, V.L.Bağıyev,Akademik M.F.Nağıyevin 105 illiyinə həsr olunmuş elmi konfransın materialları, Bakı, 2013, II cild, s.137-139
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 120
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan ИССЛЕДОВАНИЕ РЕАКЦИИ ПАРОВОЙ КОНВЕРСИИ ЭТАНОЛА В ВОДОРОД НА ЖЕЛЕЗО-КОБАЛЬТ ОКСИДНЫХ КАТАЛИЗАТОРАХ Фарида АБУЗЕРЛИ Азербайджанская Государственная Нефтяная Академия vagif_bagiev@yahoo.com Одним из основных источников энергии как известно в будущем станет водород. Перспективным методом получения водорода является реакция паровой конверсии этанола. Из периодической литературы известно, что высокую активность в реакции паровой конверсии этанола проявляют катализаторы на основе оксида кобальта. В связи с этим данная работа посвящена изучению реакции паровой конверсии этанола в водород на бинарных железо-кобальт оксидных катализаторах различного состава. Fe-Co-O катализаторы различного состава готовили методом соосаждения из водных растворов железа азотнокислого и кобальта азотнокислого. Полученную смесь выпаривали и высушивали при 100-120 0 С, разлагали до полного выделения оксидов азота при 250 0 С, а затем прокаливали при температуре 550 0 С в течение 10 часов. Таким образом, были синтезированы 9 катализаторов с атомным отношением элементов от Fe:Co=9:1 до Fe:Co=1:9. Активность синтезированных катализаторов изучали на проточной установке при объемной скорости подачи сырья 1800 ч -1
зернением 1.0-2.0 мм и изучали его активность в реакции паровой конверсии этанола. Выходы водорода, метана и СО определяли на хроматографе Газохром с колонкой длиной 2м. заполненной активированным углем. Выходы этилена, ацетальдегида и количества непрореагировавшего этанола определяли на хроматографе ЛХМ-8 с пламенно ионизационным детектором на колонке длиной 1м, заполненной сорбентом полисорб-1. Исследование реакции паровой конверсии этанола на железо-кобальт оксидных катализаторах показало, что основным продуктом реакции являются водород и углекислый газ. В качестве побочных продуктов также образуются этилен, ацетальдегид, моно оксид углерода и метан. Ниже на рисунке 1 приведены результаты исследования реакции паровой конверсии этанола на катализаторе Fe:Co=1:9. Как видно из рисунка реакция паровой конверсии этанола начинается при температуре 200 0 С. При этой температуре образуется небольшое количество водорода (3.0%). Дальнейшее повышение температуры приводит к образованию и других продуктов реакции. Из рисунка видно, что с увеличением температуры выход водорода увеличивается и при 400°С достигает 60% и с дальнейшим увеличением температуры изменяется незначительно. Конверсия этанола при температурах выше 400°С достигает 80%. На активность в реакции паровой конверсии этанола Fe:Co оксидных катализаторов оказывает влияние также атомное отношение железа и кобальта (рис. 2). Как видно из рис.2 с увеличением содержания оксида железа в составе катализатора выход водорода и конверсия этанола уменьшаются. Так при 350С выход водорода и конверсия этанола соответственно уменьшаются от 50.9% и 66.6% (Fe:Co=1:9 ) до 1.8 и 6.9% (Fe:Co=9;1). Аналогичные зависимости получаются и при других температурах вплоть до 450°С.Только чем выше температура, тем слабее уменьшение скорости образования водорода с ростом содержания железа в составе катализатора. При температурах выше 500°С наблюдается иная картина. Так с увеличением железа в составе катализатора выход водорода слегка возрастает и на катализаторе Fe:Co=9:1 составляет 76,1% (рис.3). Также нами установлено, что при высоких температурах на всех изученных катализаторах наблюдается образование только этилена в качестве побочного продукта. Остальные побочные продукты образуются в небольших количествах только на образцах с преобладанием оксида кобальта. Максимальный выход водорода на всех изученных катализаторах достигает порядка 80%. Выходы же побочных продуктов изменяются в пределах 10%. Таким образом, можно сказать, что бинарные Fe-Co-O катализаторы проявляют достаточно высокую активность в реакции паровой конверсии этанола в водород и могут быть основой для дальнейшего их модифицирования с целью получения высоко активного и селективного катализатора для реакции паровой конверсии этанола в водород .
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 121
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan KOBALT FERRİT HİSSƏCİKLİ POLİMER NANOKOMPOZİTİN SİNTEZİ Günel ALLAHVERDİYEVA, R. ALOSMANOV Bakı Dövlət Universiteti gunel.allahverdiyeva.89@gmail.com
Son zamanlar nano ölçülü hissəcikli kompozitlərin alınması və xassələrinin öyrənilməsinə dair çoxlu sayda tədqiqatlar aparılır. Belə kompozitlərin hazırlanmasında polimer matrisa özünəməxsus reaktor rolunu oynayır və polimerin təbiəti, eləcə də quruluşu formalaşan hissəciklərin ölçü və lokallaşmasına təsir göstərir. Nanoölçülü hissəciklərin formalaşmasında matrisa kimi polifunksional polimerlər böyük əhəmiyyət kəsb edir . Təqdim edilən iş polifunksional polimer/kobalt ferrit nanokompozitinin hazırlanmasına həsr olunmuşdur. Polifunksional polimer kimi butadien kauçuku əsasında sintez olunmuş fosfor tərkibli polimerdən (FTP) istifadə olunmuşdur. FTP məlum metodika üzrə sintez edilmişdir. Nanokompozitin hazırlanması üçün əvvəlcə FTP ilə Co 2+
ionlarının sorbsiyası aparılmışdır. Sorbsiya pH-ın 6 qiymə- tində CoSO 4
2 O məhlullarından həyata keçirilmişdir. Sonrakı mərhələdə isə tərkibində Co 2+ ionları olan FTP ilə Fe 2+
ionlarının sorbsiyası aparılmışdır. Sorbsiyanın optimal şəraitinin təyin olunması üçün prosesə mühitin turşuluğunun və məhlulun qatılığının təsiri öyrənilmişdir. Fe 2+ ionunun sorbsiyasının mühitin pH-dan asılılığı pH 1-8 intervalında öyrənilmişdir. 50 mq sorbent və 1 q/l qatılıqlı Fe 2+ məhlulundan ( FeSO 4 1.5H 2 O ) 0.75 ml 25 ml-lik bükslərə tökülərək 24 saat müddətində tarazlıq alınana kimi saxlanılmışdır. Polimer süzülməklə ayrıldıqdan sonra filtratdan alikvot hissə götürərək ionların qalıq miqdarı tapılmışdır. Müəyyən olmuşdur ki, pH-ın 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 qiymətlərində sorbsiya dərəcəsi uyğun olaraq 40, 60, 65, 86, 93.2, 92, 90, 90.6 % təşkil edir. Sonrakı mərhələdə isə Fe 2+ ionunun məhluldakı ilkin qatılığının sorbsiya dərəcəsinə təsiri öyrənilmişdir. Bunun üçün həcmi 25 ml olan bükslərə 0.1 mq dəqiqliklə çəkilmiş 50 mq sorbent və üzərinə tədqiq edilən metal ionunun maksimum sorbsiya dərəcəsinə uyğun mühit yaratmaq üçün optimal pH əlavə edib metal ionunun lazım olan ilkin qatılıqlı məhlulu əlavə edilmişdir. Məhlulun ümumi həcmi 15 ml olmuşdur. 24 saat sorbsiya apardıqdan sonra polimer süzülərək ayrılmış və filtratda ionların miqdarı tapılmışdır. İonların sorbsiyası pH-ın 5 qiymətində aparılmışdır. Müəyyən olunmuşdur ki, məhlulda Fe 2+ ionlarının qatılığı 10, 12, 16, 20, 40, 50, 60, 80 və 100 mq/l olduqda sorbsiya dərəcəsi uyğun olaraq 70, 83.3, 87.5, 90, 97.5, 80, 66.6, 50 və 40 % təşkil edir. Sonrakı mərhələdə tərkibində Co 2+ və Fe
2+ ionları olan FTP polimeri üzərinə ( hər 0.1 q-ə uyğun olaraq ) 50 ml 40 % - li tetrametilammonium hidroksid əlavə olunmuşdur. Qarışıq 3 saat müddətində 50˚C temperaturda qızdırılaraq qarışdırılmışdır. Sonda bərk faza ( polimer ) məhluldan ayrılmış və 5 % - li ammonium hidroksid məhlulu ilə 4 dəfə yuyularaq havada qurudulmuşdur. Sonrakı tətqiqatda alınmış kompozitin maqnit xassəli olduğu müəyyənləşdirilmişdir.
(2E)-3-[2-(ALLILOKSI)-5-BROMFENIL]-1-(2-HIDROKSI-5-METILFENIL)-2-PROPEN-1-ON XALKONUNUN SİNTEZİ VƏ NMR METODU İLƏ TƏDQİQİ Y.V.MƏMMƏDOVA, A.İ.MIRZƏYEVA, G.M.BAYRAMOVA, R.Ə.HÜSEYNOVA, Ş.Z.QASIMOVA, M.R.BAYRAMOV, İ.Q.MƏMMƏDOV Bakı Dövlət Universiteti bsu.nmrlab@mail.ru
Təqdim olunan iş (2E)-3-[2-(alliloksi)-5-bromfenil]-1-(2-hidroksi-5-metilfenil)-2-propen-1-on xalkonunun sintezinə və onun müxtəlif məhlul sistemlərinin NMR metodu ilə tədqiqinə həsr edilmişdir. Tədqiqatlar müxtəlif məhlullarda dinamik keçidlərin, molekuldaxili tsikilləşmənin olmasını, eləcə də O-H···O tipli molekuldaxili hidrogen rabitəsinin əmələ gəlməsini göstərmişdir. Məhlulda dinamik keçidlərin olması kimyəvi yolla da sübut olunmuşdur.
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 122
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan praktiki əhəmiyyətə malikdir. Məhlul sistemlərinin NMR metodu ilə oyrənilməsindən alənan nəticələr tibb, biokimya, kimya və s. elm sahələrində xüsusi əhəmiyyətə malikdir [6-9]. Bu səbəblərdən göstərilən birləşmənin sintezi və onun müxtəlif məhlul sistemlərinin NMR metodu ilə tədqiqi aktualdır, təcrübi və nəzəri əhəmiyyət daşıyır. (2E)-3-[2-(alliloksi)-5-bromfenil]-1-(2-hidroksi-5-metilfenil)-2-propen-1-on (I) xalkonunun tərkibində iki ədəd ikiqat rabitənin, fenol hidroksilinin olması onun tətbiq imkanlarını daha da genişləndirir. Müxtəlif məhlul sistemlərində (CCl 4 , DMSO, aseton) zamandan asılı olaraq aparılan tədqiqatlar dimetilsulfoksid (DMSO) mühütində xalkon molekulunun stabil olmadıgını, molekuldaxili tsikilləşmə nəticəsndə 2-[2-(alliloksi)-5-bromfenil]-6-meill-2,3-dihidro-4H-xromen-4-ona (Ia) çevrilməsini göstərmişdir. DMSO məhlulunda molekuldaxili tsikilləşmənin baş verməsini CCl 4 və asetonla müqayisədə onun polyarlaşma sabitinin çox olması ilə izah etmək olar. Belə ki, bu məhlulda fenol hidroksili daha çox turşuluğa malik olduğundan onun ikiqat rabitıyə birləşməsi nəticəsində molekuldaxili tsikilləşmə baş verir. Eləcə də tədqiqatlar xalkonda molekuldaxili hidrogen rabitəsinin əmələ gəlməsini də göstərmişdir. Məhlulda molekuldaxili tsikilləşmənin baş verməsi ilə iki müxtəlif maddənin mövcudluğu 2D DOSY NMR spektroskopiyasının köməyilə də isbat edilmişdir. Məhlulda müxtəlif dinamik proseslərin baş verməsi kimyəvi üsullarla da öyrənilmşdir. Belə ki, (2E)-3-[2-(alliloksi)-5- bromfenil]-1-(2-hidroksi-5-metilfenil)-2-propen-1-on xalkonunun müxtəlif kimyəvi çevrilmələri həyata keçirilmiş və əmələ gələn yeni molekulların müqayisəli NMR tədqiqatları aparılmışdır. Məhlullarda dinamik proseslərin tədqiqi müxtəlif qatılıqlarda, həlledicilərdə, temperaturlarda və NMR spektroskopiyasının müasir imkanlarından istifadə edilməklə yerinə yetitirilmişdir. O Br O O CH 3 H ... O CH 3 O O Br I Ia .
İSTİQAMƏTİNDƏ ARAŞDIRMALAR Aytən BABAŞOVA, R.S.MƏMMƏDOVA Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti caspian_rose@mail.ru
Xəzər hövzəsinin ekaloji tarazlığının qorunması sahilyanı ölkələr, o cümlədən Azərbaycan üçün çox aktual məsələdir. Ona görə ki, hal–hazırda Xəzər hövzəsinin çirklənməsi sahilyanı ölkələr üçün ciddi problemlər yaradır. Xəzər hövzəsi Azərbaycan üçün bir çox aspektlərdən önəmlidir: Xəzərin əsas sərvəti neft və qazdır. Hal–hazırda Azərbaycanda hasil olunan neftin 67%-i, qazın isə 95%-i Xəzərdən çıxarılır. Nəqliyyat yolu və ətraf mühitin həmçinin havanın təmizliyində əhəmiyyətli faktor olmaqla yanaşı qiymətli təbii yataqlara malikdir. Xəzər dənizinin fauna və florasının özünəməxsus zənginliyi var. Xəzərin faunası tipik dəniz faunasından ciddi fərqlənir. Xəzərdə 920-ə yaxın heyvan növü yaşayır. Xəzərdə onurğalıların 79 növü mövcuddur. Bunlardan başqa Xəzərdə 101 balıq növü də mövcuddur. Xəzər dənizinidə, nərə, uzunburun, qaya balığı, ağ qızılbalıq, qızıl balıq, Xəzər siyənəyinin beş növü, dəniz sıfı, ziyad, gülmə, çəki, xəşəm və başqa balıq növləri var. Qeyd olunan böyük əhəmiyyətinə baxmayaraq Xəzər hövzəsi çoxsaylı mənbələrdən antropogen təsirlərdən çirkləndi- rilməkdədir. İlkin mənbələrin araşdırılmasına əsasən Xəzərin çirklənmə mənbələrini aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar. 1.Xəzərə axan çaylar vasitəsi ilə çirkləndirilmə - çirklənmənin ən böyük payı bu qrupa düşür. Tullantıların təqribən 80%-ni Volqa çayı gətirir. Rusiya tərəfindən il ərzində Volqa çayı hövzəsinə 16 km 3 çirkab suları axıdılır. Volqa çayının orta axınında fenol və neft məhsullarının qatılığı YVQH –nı (yol verilən qatılıq həddini) 3 – 4 dəfə keçir. Çayın aşağı axınında isə çirkləndirici maddə və birləşmələrin miqdarı YVQH-nın 10 – 15 mislini təşkil edir. Kür və Araz çayları vasitəsi ilə Xəzərə külli miqdarda tullantılar axıdılır. Məlumdur ki, bu çaylar mənbəyindən mənsəbinə qədər keçdiyi yerlərdə müxtəlif yollarla çirklənmələrə məruz qalır. Belə ki, Ermənistanın 100%, Gürcüstanın 30% ərazisi, Türkiyənin 31 II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 123
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan min, İranın 40 min və Azərbaycanın 37 min km 2 sahəsi Kür-Araz hövzəsinə aiddir. Türkiyə və İranda hər iki çay dağlıq ərazilərdən keçərək sahillərində iri yaşayış məntəqələri, sənaye müəssisələri olmadığı üçün çirklənməyə məruz qalmır.Ən çox çirklənmə Ermənistan və Gürcüstan ərazilərində (şəhərlərinin və çayın sahilində yerləşən yaşayış məntəqələri, sənaye müəssisələri və kommunal-məişət tullantıları hesabına) baş verir.
2.Sahilyanı ərazidə yerləşən şəhərlər və sənaye müəssələrindən çirklənmə - Bir çox halda bütün suların çirklənmə mənbələri antropogen təsir nəticəsində baş verir. Xüsusilə onlar ağır sənaye, dağ-mədən, neft-kimya, koks-kimya, kağız-sellüloz, toxumçuluq, gön-dəri istehsalı və s. kimi sənaye sahələridir. Çirkab sularındakı bərk maddə hissəcikləri Günəş işığının suyu tam işıqlandırılmasının qarşısını alır, fotosintez prosesi zəifləyir, sudakı canlıların qida zəncirini müəyyən dərəcədə pozur. Xəzəri çirkləndirən mənbələr arasında Bakı, Sumqayıt, Mahaçqala, Həştərxan, Türkmənbaşı, Rəşt, Ənzəli şəhərləri tərəfindən dənizə axıdılan çirkab suları var. Belə ki, bu şəhərlərin bütün kommunal və məişət tullan- tıları Xəzərə axıdılır. Sənaye müəssələrindən dənizə axıdılan tərkibində zərərli kimyəvi maddələr olan çirkab sular suyun tərkibini dəyişir. Təbii olaraq, bu da öz növbəsində Xəzərimizin zəngin fauna və florasına məhvedici təsir göstərir. Qeyd etmək lazımdır ki, Abşeron yarımadasının Bilgəh, Buzovna, Mərdəkan, Pirşağı, Nardaran, Novxanı və Sumqayıt sahilboyu ərazilərində bataqlaşmış sahələrin və çirkab gölməçələrin əksəriyyəti qurudularaq ekoloji tarazlıq bərpa olunmuşdur. 3.Neft hasilatı və nəqli ilə əlaqədar çirklənmə - Müxtəlif qiymətləndirmələrə görə, Xəzər dənizində neft ehtiyatları 20 milyard tona çatır. Dənizdə neft-qaz yataqlarının kəşfiyyatı və istismarı, neft məhsullarının daşınması, həmçinin dəniz nəqliyyatı da Xəzər sularını xeyli çirkləndirir. Digər tərəfdən istifadə müddəti artıq başa çatan neft qurğuları, köhnəlmiş texniki qurğular korroziyaya uğrayaraq dənizi çirkləndirir. 4.Xəzər dənizi səviyyəsinin qalxması nəticəsində sahil zonasında su altında qalmış mənbələrdən çirklənmə - Azərbaycan subasma baxımından Xəzərdə ən həssas zonadır. Dənizin dibində baş verən tektonik proseslər, son illərdə iqlim dəyişmələri Xəzərin səviyyəsinin qalxmasına təsir edən əsas amillər kimi dəyərləndirilir. Əlavə olaraq çirklənmə mənbələrinə çay və dəniz gəmiçiliyi, dəniz dibinin dərinləşdirilməsi işləri zamanı ikinci çirklənmə, atmosferdəki hava axınlarının və yağıntıların vasitəsilə digər regionlardan ötürülən zərərli maddələrin təsirləri, istismar üçün yararlı olmadığına görə batırılmış gəmilərin və digər texniki avadanlıqların zərərli təsirləri və s. misal ola bilər. Xəzər dənizini çirkləndirən digər mənbələr də mövcuddur. Qeyd edilən mənbələrdən dəniz sularının zəhərli və zərərli maddələrlə, əsasən də neft məhsulları ilə çox çirklənməsi aerasiya prosesini ciddi pozur, dəniz ekosisteminin məhv olmasına gətirib çıxarır. Su mühitinin ifrat çirklənməsi balıq sənayesinə ciddi ziyan vurur. Təbii olaraq bu da insanların sağlamlığı üçün ciddi təhlükə mənbəyidir.Xəzər dənizinin çirklənməsi transsərhəd ekoloji problem olub, ciddi təhlükə yaradır. Bu problem Xəzəryanı ölkələr üçün xüsusilə aktualdır . Qeyd edilən aktual ekoloji problemin həlli üçün müxtəlif üsullardan istifadə etmək səmərəli olar: ekaloji tarazlığın təmin edilməsi istiqamətində təmizlənmə işlərinin aparılması; Xəzərə axıdılan çirkab suların təmizlənməsi prosesinin monitorinqi; gələcək nəsillərin tələbatını ödəmək məqsədilə təbii sərvətlərdən mühafizəsinin təmin edilməsi, alternativ enerji mənbələrindən yararlanmaq və s. Tədqiqat sahəsinin aktuallığı ilkin araşdırmalarımızın gələcəkdə intensivləşdirilməsinə stimul verir.
NEFT EKOLOGİYASI FidanABDULLAYEVA
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti abdullayeva.fidan@bk.ru
“...Təbiətin ölkəmizə bəxş etdiyi zəngin sərvətlərə xüsusi qayğı ilə yanaşmaq , belə misilsiz xəzinələri bəşəriyyətin gələcəyi naminə qorumaq üzərimizə düşən başlıca vəzifələrdəndir . . .” Heydər Əliyev
Mövcud məlumatlara görə hər il dünya okeanına 10 milyon ton neft axır,dəniz və okeanların 1/3 hissəsinin səthi nazik əlvan örtük ilə örtülüb. Bu örtük nəticəsində suyun buxarlanması 60% aşağı enir. Bununla əlaqədar suyun səthi daha çox qızır, atmosfer ilə su səthi arasında qaz nisbəti artır. Su səthinə dağılmış 1litr neft məhsulu = 40 litr suyu kisloroddan məhrum edir, 1t neft isə =12 km2 okean səthini çirkləndirərək oradakı bütün canlıları məhv edə bilər. Respublikamızda ətraf mühiti çirkləndirən əsas sahələr məhz yanacaq-energetika kompleksinin payına düşür Hal-hazırda neft mədənlərinin çox böyük sahələri yerin dərin qatlarından çıxan və neft ilə örtülmüşdür. Yüz hektarlarla torpaq yararsız hala düşüb, neftçıxartma sahələrində radioaktivlik və qazlılığın səviyyəsi artıb. Bu da yarımadanın ümumu torpaqlarının təxminən 10 faizini təşkil edir. Torpaqların çirklənmə dərəcəsi 1-2%-dən 30-40% qədər, dərinliyi isə 2-3 m və daha çoxdur. II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 124
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan Son illərdə cənab prezidentimiz ekologiya probleminə daha çox diqqət ayırıb.Neft-mədən sahələrinin təmizliyinə başlanılıb, 2010-cu il isə “ekologiya ili” elan edilmişdir. Hazırda Abşeron yarımadasının təxminən 20-22 min hektara yaxın ərazisi müxtəlif tullantılarla (neft və neft məhsulları, məişət və sənaye, tikinti və s.) çirklənmişdir. Bu da yarımadanın ümumu torpaqlarının təxminən 10 faizini təşkil edir. ARDNŞ sistemində ekoloji durumun yaxşılaşdırılması istiqamətində beynəlxalq standartlar və qüvvədə olan normalara cavab verən ekoloji işlərin, kompleks tədbirlərin həyata keçirilməsi, neft- qaz hasilatı və emalı prosesində ekoloji təhlükəsizliyin təmin olunması istiqamətində qarşıya çıxan problemlərin həlli, müəssisələrin fəaliyyətinin ətraf mühitə təsirinin qiymətləndirilməsi və digər problemlərin aradan qaldırılması məqsədilə ölkə başçısının ''Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin strukturunun təkmilləşdirilməsi haqqında'' 14 sentyabr 2006-cı il tarixli Fərmanına uyğun olaraq Ekologiya İdarəsi (Eİ) yaradılmışdır. Abşeron yarımadasında ətraf mühitin vəziyyətinin yaxşılaşdırılması məqsədi ilə Azərbaycan Respublikası Prezidenti 28 sentyabr 2006-cı il tarixli sərəncamı ilə kompleks tədbirləri özündə əks etdirən inkişaf etdirilməsidir. Proqram çərçivəsində neft‐qaz sənayesinin Xəzər dənizinin ekologiyasına təsirlərinin araşdırılması, ətraf mühitin monitorinqi və neft dağılmaları üzrə fəaliyyət planları; ƏMTQ sənədləri, çoxlu layihələr, o cümlədən neftlə çirklənmiş torpaqların təmizlənməsi üzrə lokal layihələr yerinə yetirilmişdir. Neft‐qaz çıxarma və emal sənayesinin ekoloji problemləri ilə əlaqəli mövcud regional orqan “Xəzər Ekoloji Proq- ramı”dır. Proqram 1998‐ci ildə Xəzəryanı ölkələr və ətraf mühit sahəsində beynəlxalq təşkilatlar (TASİS, UNDP, QEF, UNEP) tərəfindən birgə təsis edilmişdir. Proqramın fəaliyyəti beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən maliyyələşdirilir. Proqramın məqsədi Xəzər dənizinin və onun sahilyanı ekosistemlərinin vəziyyətinin yaxşılaşdırılması sahəsində sahil dövlətlərinin birgə səylərinin və əməkdaşlıqlarının inkişaf etdirilməsidir. Proqram çərçivəsində neft qaz sənayesinin Xəzər dənizinin ekologiyasına təsirlərinin araşdırılması, ətraf mühitin monitorinqi və neft dağılmaları üzrə fəaliyyət planları; ƏMTQ sənədləri, çoxlu layihələr, o cümlədən neftlə çirklənmiş torpaqların təmizlənməsi üzrə lokal layihələr yerinə yetirilmişdir.
Yüklə 10,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|