Microsoft Word Materiallar Full

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

293 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

MAHMUDBƏY MAHMUDBƏYOV – GÖRKƏMLİ FOLKLORŞÜNAS KİMİ 

 

Səhər ORUCOVA 

Bakı Dövlət Universiteti 

[e-mail]

 

 

Rus ziyalılarından S.P.Zelinskidən və A.Kalaşevdən sonra  folklorşünaslığımız tarixində ilk dəfə idi ki, azərbaycanlı 

toplayıcı, görkəmli ziyalı və maarifçi Mahmud bəy Mahmudbəyov 481 (Cборник материалов для описания местностей и 

племен  Кавказа -  Qafqaz xalqlarının təsvirinə dair materiallar toplusu) atalar sözü və  məsəlləri toplayaraq, ruscası ilə 

yanaşı SMOMPK məcmuəsinin 1894-cü il, 19-cu buraxılışının 2-ci bölməsində nəşr etdirilmişdi. 

Mahmud bəy Mahmudbəyov XIX əsrin ikinci yarısında və XX əsrin əvvəllərində yaşayıb-yaratmış, böyük maarifçilik 

işi görmüş ən seçilən, fədakar ziyalılarımızdandır. Əslən şirvanlıdır. 1849-cu ildə Şamaxıda anadan olmuşdur. Dövrünün ən 

mükəmməl təhsilini almış, ərəb, fars, rus dillərini bilmiş, ilk təhsilini Şamaxının dünyəvi və şəriyyət məktəblərində almış, 

sonra Qori müəllimlər seminariyasını qurtarmış, müxtəlif ibtidai məktəblərdə müəllimlik etmiş, 1898-1918-ci illərdə Bakıda 

Dördüncü rus-tatar (rus-Azərbaycan) məktəbinin müdiri işləmiş, böyük ictimai nüfuza malik olmuşdur. Dövrünün əksər 

mətbuat orqanlarında öz mütərəqqi məzmunlu publisistik məqalələri ilə çıxış etmiş, bir sıra dərsliklər yazmışdır. "İlk qiraət" 

(1908), "Birinci il" (1909), "İkinci il" (1909, S. Əbdürrəhmanzadə ilə birlikdə), "Yeni məktəb" ( 3-cü sinif üçün, 1909, 

Abbas Səhhətlə birlikdə) və s. dərsliklərin müəllifi olmuş, 1905-1907-ci illərdə "Rəhbər" adlı pedaqoji jurnal nəşr etdirmiş, 

mütərəqqi maarifçilik fəaliyyəti onu görkəmli pedaqoq-metodist kimi tanıtmışdır. Ömrünün son illərində, Sovet dövründə 

Xalq Maarifi Komissarlığında işləmiş, yeni tipli məktəblərin yaradılmasında fəal iştirak etmişdir. 

SMOMPK  məcmuəsinin fəal azərbaycanlı müəlliflərindəndir. "Aşıq Qərib" dastanının ilk toplayıcı müəllifidir. 

Şamaxının Tircan kənd sakini Aşıq Orucdan qələmə aldığı 87 nəğmədən ibarət bu dastan azərbaycanca və rusca SMOMPK 

–un 1892-ci il buraxılışının 2-ci şöbəsində (173-229-cu səhifədə) dərc edilmişdir. Bu, onun məcmuədə debüti idi. 

Bundan sonra onun SMOMPK- un 1894-cü il, 19-cu buraxılışının 2-ci  bölməsində "Zaqafqaziyada tatar xalq 

filologiyası" ümumi başlığı altında dərc edilən folklor materialları arasında yenə də, tircanlı Aşıq Orucun dilindən qələmə 

aldığı, 35 nəğmədən ibarət "Molla Qasım" nağıl- dastanını  və "Atalar sözü və  məsəlləri" başlığı altında toplayıb 

azərbaycanca və rusca 481 mətndən ibarət xalq incisini görürük. 

Mahmud bəy Mahmudbəyovun məcmuənin 1898-ci il, 24-cü buraxılışında dərc edilmiş "Qafqazda müridizm təriqəti 

(məzhəb)" etnoqrafik-folkloristik məqaləsində bu təriqətin Zaqafqaziyada meydana gəlməsi və inkişafı haqqında maraqlı 

məlumatlar verilir. Bir neçə hissədən ibarət olan bu məqalədə “Mürdizm haqqında ümumi anlayış”, “Onun Qafqazda 

yayılması”, “İsmayıl  Əfəndi və onun davamçıları”, “Şeyxlər, abdinistlər və  əyyubistlər" və s. bölmələrdə müəllifin  əldə 

etdiyi məlumatlar, bunlar barəsində onun maraqlı mülahizələri əksini tapmışdır. 

Azərbaycanın maarif və  mədəniyyət xadimi Həbib bəy Mahmudbəyov (1864 - 1928) onun qardaşı, tibb elmləri 

doktoru, professor, tanınmış cərrah Böyük bəy Mahmudbəyov isə onun oğludur.  

 

 

Bu görkəmli ziyalı 1923-cü il, fevralın 13-də, 74 yaşında Bakıda dünyasını dəyişmişdir. 

Tanınmış folklorşünas, prof. P. Əfəndiyev dərsliyində Mahmud bəy Mahmudbəyovu folklorşünas alim kimi 

qiymətləndirərək onun barəsində yazır: "Xalq ədəbiyyatımızın toplanması, nəşri, rus dilinə tərcüməsi və yayılmasında fəal 

iştirak edən ziyalılardan biri də Mahmud bəy Mahmudbəyovdur (1849-1923) Onun topladığı xalq ədəbiyyatı materialları 

içərisində atalar sözü, "Aşıq Qərib", "Molla Qasım" (Xəstə Qasım - red.), "Abbas və Gülgəz" dastanları və s. nümunələr 

vardır. Onun "Koroğlu", "Qaçaq Kərəm" dastanları barəsində maraqlı fikirləri mövcuddur. O dövrün bir sıra rus 

etnoqraflarından fərqli olaraq, M. Mahmudbəyov topladığı materialları  nəşr etdirərkən məcmuədə orijinalla yanaşı, rus 

dilinə sətri tərcümələri də vermiş, müxtəlif xalq ifadələrinə, ideomatik sözlərə, rəvayətlərə, dini istilah və adlara çox maraqlı 

şərhlər yazmışdır. Bu, indi də mühüm elmi əhəmiyyətini itirməmişdir.   

R.Əfəndiyevin M.Mahmudbəyovun bir folklorşünas- toplayıcı kjmi fəaliyyətinin müəyyənləşdirdikləri mühüm 

cəhətləri onun ruscaya çevirdiyi və SMOMPK-da nəşr etdirdiyi 481 Azərbaycan atalar sözü və  məsəllərdən ibarət 

materiallarda da bariz şəkildə görsənir. Həqiqətən də, toplayıcı-tərcüməçi Mahmud bəy Mahmudbəyov topladığı 

materialları  nəşr etdirərkən məcmuədə orijinalla yanaşı, rus dilinə  sətri tərcümələrini də vermiş, müxtəlif xalq ifadələrini 

ideomatik sözlərə, məsəllərin  əmələ  gəldiyi rəvayətlərə, dini istilah və adlara çox maraqlı  şərhlər yazmış, yazıya aldığı 

folklor mətnlərinin mühüm etnoqrafik cizgilərini izah etmişdir.  

Bu, SMOMPK-un 19-cu buraxılışına qədər dərc olunan atalar sözü və  məsəllərdən ibarət say və sambalca, əhatə 

dairəsinə görə böyük olan ilk  Azərbaycan folklor materialıdır. M.Mahmudbəyovun topladığı  və  tərcümə etdiyi material 

"Atalar sözü və  məsəlləri" ("Пословицы  и  поговорки") ümumi başlığı altında təqdim edilmişdir.1-cimətn: "İt hürər,