Microsoft Word Materiallar Full

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

442 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

Azərbaycanda ümumi təhsil ibtidai təhsil, ümumi orta təhsil və tam orta təhsildən ibarətdir.  İbtidai təhsilin məqsədi 

təhsilalanlara oxumaq, yazmaq və hesablama bacarıqları aşılamaq, onlarda insan, cəmiyyət və təbiət haqqında ilkin həyati 

biliklər, məntiqi təfəkkür elementləri, estetik, bədii zövq və digər xüsusiyyətlər formalaşdırmaqdan ibarətdir. Azərbaycanda 

ibtidai təhsil altı yaşdan başlanır və 1-4-cü sinifləri əhatə edir. 

İbtidai təhsilin məqsədi uşaqlarda oxumaq, yazmaq və hesablama qabiliyyəti yaratmaq, onlarda insan, cəmiyyət və 

təbiət haqqında ilkin həyati biliklər, məntiqi təfəkkür elementləri, estetik, bədii zövq və digər xüsusiyyətləri 

formalaşdırmaqdan ibarətdir. İbtidai təhsil müvafiq təhsil proqramına (kurikulumuna) əsasən həyata keçirilir. Azərbaycan 

Respublikasında ibtidai təhsil altı yaşdan başlayır və birinci-dördüncü sinifləri əhatə edir." 

Müstəqillik illərində ölkəmizin siyasi, iqtisadi, sosial və  mədəni həyatında baş verən çox ciddi dəyişikliklər, 

toplumumuzun gələcəyə yönəlik hədəflərinin yenidən müəyənləşdirilməsi təhsilin məqsəd və  vəzifələrinə tamamilə yeni 

baxış tələb edir. 

Bu gün ümumtəhsil məktəblərimizin qarşısında duran başlıca vəzifə, yaddaşyönümlü təhsildən  şəxsiyyətyönümlü 

təhsilə keçməklə vətənsevər, azadlıqsevər, bazar iqtisadiyyatı səraitində özü, ailəsi və dövləti üçün faydalı olmağı bacaran, 

məsuliyyətli vətəndaşlar yetişdirməkdir. Bu məqsədlə ölkəmizdə tamamilə yeni və müasir təhsil  şəbəkələrinin 

yaradılmasından tutmuş, müəllimlərin ixtisasının artırılmasına və yenidən hazırlanmasına qədər  ən müxtəlif işləri  əhatə 

edən böyük layihələr həyata keçirilməkdədir.  

Belə vacib layihələrdən biri də özündə təhsilin məzmununun, təlim strategiyasının və qiymətləndirmə konsepsiyasınin 

yenidən qurulmasını ehtiva edən fənn kurikulumlarının hazırlanmasıdır. Çünki təhsilin məzmunu və təlim metodları dövrün 

tələbinə uyğun olmadıqca onun səviyyəsinin aşağı düşməsi qarşısıalınmaz prosesə çevrilir. Bəziləri kurikulumu tədris 

proqramı ilə müqayisə edir, onlar arasında oxşarlıqlar axtarmaqla aralarında “bərabərlik işarəsi” qoymağa çalışırlar. Əlbəttə, 

bu səhv yanaşma sənədin təməl fəlsəfəsini düzgün anlamamaqdan irəli gəlir. 

Tədris proqramı yalnız fənn üzrə mənimsənilməli bilik, bacarıq və vərdişlərin məzmununu və həcmini müəyyən edir. 

Kurikulum isə  təlim prosesi ilə bağlı bütün fəaliyyətlərin səmərəli təşkilinə, məqsədyönlü və ardıcıl həyata keçirilməsinə 

imkan yaradan konseptual sənəddir. Burada fənn üzrə ümumi təlim nəticələri, təlimin məzmunu (məzmun standartları), 

şaquli və üfüqi inteqrasiya, müəllim və şagird fəaliyyətlərinə aid texnologiyalar, şagird nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsi 

məsələləri əhatə olunur. 

İnkişaf etmiş ölkələrin təhsil təcrübəsi göstərir ki, çağdaş insan yetişdirmənin  ən doğru yolu, şagirdi sinifdə  təlimin 

obyekti kimi yox, subyekti kimi qəbul edən  şagirdyönümlü interaktiv təlim metodlarından və inteqrativ fənlərdən 

bəhrələnməkdir. Ona görə də yerli və beynəlxalq təcrübələr nəzərə alınmaqla, Azərbaycan Respublikasında ümumi təhsilin 

Konsepsiyasına (Milli Kurikuluma) bu vəzifələrin yerinə yetirilməsində mühüm rol oynayacaq yeni fənn – “Həyat bilgisi” 

fənni də daxil edilmişdir. Fənnin ibtidai və əsas təhsil pillələrində tədris olunması nəzərdə tutulur. 

“Həyat bilgisi” – şagirdin özünü bioloji, psixoloji, sosial və  mənəvi tərəfləri ilə bütöv bir varlıq kimi dərk etməsi və 

reallaşdırması üçün lazım olan bilik, bacarıq və  dəyərlər sistemi formalaşdırmağa və onu təkmilləşdirməyə kömək edən 

inteqrativ fəndir. Başqa fənlərdən fərqli olaraq “Həyat bilgisi” konkret bir elmin əsaslarını öyrətmir. Ümumtəhsil 

məktəblərində  tədris olunan təbiət və sosial fənn sahələrinə aid müəyyən elementləri  əhatə edir. Bununla bağlı  fənn 

kurikulumunda dörd məzmun xətti müəyyən edilmişdir. 

  Təbiət və biz 

  Fərd və cəmiyyət 

  Mənəviyyat 

  Sağlamlıq və təhlükəsizlik 

Kurikulumda əsas diqqət şagirdin nümayiş etdirməli olduğu fəaliyyətlərə yönəldilir. Bu, bacarıqlar şəklində müəyyən 

olunmuş standartlar və onların ye¬rinə yetirilməsini təmin edən alt-standartlar sistemi vasitəsilə ifadə olunur. Məsələn, I 

sinif şagirdinin “ Müşahidə etdiyi varlıqların və təbiət hadisələrinin mahiyyətini anladığını nümayiş etdirməsi” üçün onun 

aşağıdakı alt-standartlarda nəzərdə tutulmuş bacarıqlara yiyələnməsi lazımdır: 

1.  Varlıq və hadisələri xarakterik əlamətlərinə görə fərqləndirməsi. 

2.   Varlıq və hadisələri sadə şəkildə təsvir etməsi. 

Standart – norma, nümunə, ölçü deməkdir. Sivil ölkələrdə istehsal olunan hər bir məhsul üçün dövlət tərəfindən 

müvafiq standart müəyyən edilir.Bunu dövlət, istehlakçı  və istehsalçı arasında bağlanmış üçtərəfli ictimai müqavilə  də 

adlandırmaq olar.İstehsalçı hamı üçün şəffaf olan bu standartlara ciddi surətdə  əməl etməyə  məcburdur.Çünki onun 

məhsulunun keyfiyyətinin standarta uyğunluğuna həm dövlət orqanları, həm də istehlakçılar asanlıqla nəzarət edə bilirlər. 

Şagird də bir növ məktəbin “məhsul”udur.Yaşadığımız dövr ailənin və dövlətin sifarişi ilə hazırlanan bu “məhsul”a da 

standartlar tətbiq olunmasını tələb edir. Ona görə də bu kontekstdə: Standart – özündə çağdaş insan haqqında ictimai idealı 

əks etdirən və bu ideala çatmaq üçün həm konkret şagirdin, həm də mövcud təhsil sisteminin imkanlarını  nəzərə alan 

savadlılıq, bacarıqlılıq və mədənilik parametrlərinin dövlət normalarıdır. 

Əlbəttə, bu parametrlərin yuxarı  həddini təsbit etmək olmaz.Ona görə  də kurikulumda məzmun, özündə  dəqiq 

yoxlanılması  və qiymətləndirilməsi mümkün olan vacib bilik, həyati bacarıq və  dəyərlərin minimum həddini ehtiva edən 

standartlar əsasında qurulub.Onlar həm müəllimin, həm də şagirdin fəaliyyətini nizamlamağa imkan yaradır. 

---