Microsoft Word Materiallar Full

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

296 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

tərzinin formalaşmasının psixoloji mexanizmlərini açmaqla, gənc nəslin  şəxsiyyətinin fəal  şəkildə istiqamətləndirilməsi 

üçün imkan verir. Tərbiyə psixologiyası  şagirdlərin tərbiyəvi təsir  şəraitində psixi fəaliyyətlərinin qanunauyğunluqlarını, 

məktəblilərin özünütərbiyəsinin psixoloji əsaslarını  aşkara çıxarmaq vasitəsilə  şəxsiyyəti müəyyən edən xarakterik 

keyfiyyətlərin formalaşmasına imkan yaradan təsirlərin mexanizmlərini də öyrənir. 

Tərbiyə şəxsiyyətin formalaşdırılmasına yönəldilmiş xüsusi fəaliyyət sahəsidir. Görkəmli pedaqoq A.S.Makarenkanun 

dediyi kimi tərbiyənin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, daha yaşlı  nəsil bu prosesdə özünün təcrübəsini, özünün etirazlarını, 

özünün inamını kiçik nəslə verir.Tərbiyə daxili və xarici amillərin təsiri ilə  şəxsiyyətin inkişaf istiqamətlərinin idarə 

olunmasıdır. Ona görə  də  şəxsiyyətin necə formalaşması, bu prosesə  təsir edən amillər diqqəti ilk növbədə  cəlb edən 

tərəflərdəndir. Bu baxımdan, birinci növbədə  nəyi tərbiyə etmək məsələsi, başqa sözlə,  şəxsiyyətin strukturu, əlamət və 

keyfiyyətləri, xassələrini dəqiqləşdirmək lazım gəlir. Məlum olduğu kimi, şəxsiyyətin hər bir keyfiyyəti bir-biri ilə ayrılmaz 

şəkildə bağlı olan bir vahiddir. Ona görə də şəxsiyyətin hər bir əlaməti başqa əlamətləri ilə əlaqəsindən asılı olaraq çox vaxt 

tamamilə  fərqli xarakter daşıyır, özünəməxsus  əhəmiyyət kəsb edir. Ona görə  də  tərbiyə prosesində  şəxsiyyətin 

formalaşmasının bu cür cəhətlərinin nəzərə alınması zəruridir. Başqa sözlə, insanı hissə-hissə deyil, bir şəxsiyyət kimi tam 

halında tərbiyə etmək lazımdır. 

Tərbiyədən söhbət açarkən biz birinci növbədə məktəbli şəxsiyyətinin formalaşması haqqında düşünürük. Başqa sözlə, 

məktəbin və müəllimin imkanları  çərçivəsində,  şəxsiyyətin formalaşması pedaqoji psixologiyada ən zəruri məsələ kimi 

qarşıya çıxır.Hələ məktəb yaşının ilk günlərindən tərbiyə işinin düzgün qurulmaması, pedaqoji baxımsızlığın hökm sürməsi 

şagird  şəxsiyyətində arzu olunmayan keyfiyyətlərin formalaşmasına gətirib çıxarır. Bu cür mənfi keyfiyyətləri aradan 

qaldırmaqsa yenidəntərbiyə işi tələb edir ki, bu da yeni keyfiyyətləri formalaşdırmaqdan qat-qat çətindir. 

Hər  şeydən  əvvəl nəzərə almaq lazımdır ki, tərbiyə böyükməkdə olan nəslin  şəxsiyyətinin formalaşması prosesinin 

idarə olunmasından ibarətdir.Ona görə də bu proses özünün psixoloji mexanizminə malikdir. Bu mexanizmi nəzərə almadan 

tərbiyə işində müvəffəqiyyət qazanılacağı barədə düşünmək olmaz. Burada birinci növbədə tərbiyə prosesinin mahiyyətini 

təşkil edən və psixoloji nöqteyi-nəzərdən bir-biri ilə bağlı olan aşağıdakı cəhətlərə diqqət yetirmək lazım gəlir:  

a) tərbiyə olunan və tərbiyə edənin xüsusiyyətləri, onların qarşılıqlı münasibətləri; 

b) tərbiyənin məqsədi; 

c) tərbiyə prosesində istifadə olunan yollar. 

Məhz buna görə  də  tərbiyə prosesini düzgün idarə edə bilmək üçün həmin cəhətlərin hər birinin xüsusiyyəti nəzərə 

alınmalıdır. Yalnız bu zaman tərbiyə prosesində şəxsiyyətin tələbatları, maraq və meylləri, dünyagörüşü, əqidə və idealları, 

qabiliyyət və xarakteri lazımi şəkildə formalaşdırıla bilər. 

Tərbiyə prosesində biz daima inkişaf edən, keyfiyyətcə  dəyişən uşaqlarla işləməli oluruq. Tərbiyə olunan həmin 

uşaqlar özlərinin  şəxsiyyətlərinin psixoloji xüsusiyyətlərinə, tələbat və motivlərinə görə bir-birlərindən fərqlənirlər. Ayrı-

ayrı yaş dövrlərində bu fərqlər müxtəlifləşir və özünəməxsus tərbiyəvi iş tələb edir.