Microsoft Word Yaxin ve orta serq olkeleri doc

Maliyyə sistemi. Federasiyanın yaranmasına qədər onun 
tərkibinə daxil olan Əmirliklərin maliyyə sistemi 
müəyyənləşdirilməmişdi.  Əmirliklərin xəzinəsinin o vaxtkı 
mədaxilini  əhalidən yığılan vergi, töycü, gömrük haqqı, nadir 
hallarda isə Böyük Britaniya hökuməti tərəfindən verilən vəsait təşkil 
edirdi. Bu vəsaiti isə  əmirliklərin hakimləri istədikləri kimi 
xərcləyirdilər. 
Keçmiş Müqaviləli Oman şeyxlərinin milli valyutaları yox idi. 
Burada pul vahidi kimi hind rupisindən istfadə olunurdu. Kağız pul-
lar da Böyük Britaniyanın Şərqi Ərəbistan protektoratları üçün xüsusi 
buraxılışını sübut edən nişanə qoyulurdu. Pul dövriyyəsində 
Səudiyyə rialı, İraq rialı, ingilis funt sterlinqi, ABŞ dolları və s.-dən 
istifadə edirdilər. 1959-cu ildə Hindistanın milli Bankında Böyük 
Britaniyanın Şərqi Ərəbistan protektoratları üçün «Qalf rupi» xüsusi 
pul vahidi buraxılmışdır. 
1969-cu ildə hind rupisinin və onun ardınca «Qalf rupinin» de-

---

 
67 
valvasiyası ilə  əlaqədar Müqaviləli Omanın  şeyxləri bu valyutadan 
imtina etmişdi və «Qalf rupi» Səudiyyə  Ərəbistanı rialı ilə  əvəz ol-
undu. Təqribən 2 ildən sonra aydın oldu ki, bu valyutadan istifadə 
edilməsi Əmirliklərdə Səudiyyə Ərəbistanının mövqeyini gücləndirir. 
Elə buna görə  də ingilis müdiriyyətinin təkidi ilə  Səudiyyə rialı 
dövriyyədən yığıldı  və yeni pul vahidinə keçildi. Yeni pul vahidi 
Qətər və Dubay rialı adlanırdı. Adından göründüyü kimi bu pul, həm 
Qətər rialından fərqlənirdi, həm də o vaxtlar Müqaviləli Oman 
şeyxləri arasında Dubayın ticarət – maliyyə  mərkəzi kimi rolunun 
yüksək olduğunu göstərirdi. Müqaviləli Omanın tərkibinə daxil olan 
əmirliklərin bütün maliyyə sisteminə əvvəllər olduğu kimi «Britiş of 
Midl İst» şirkəti rəhbərlik edirdi. 
1971-ci ildə federasiyanın yaradılmasından sonra əmirliklər 
ümumi pul vahidinin qəbul edilməsi barədə razılığa gəlmişlər. 
Dirhəm federasiyanın yeni pul vahididir. O, 1973-cü ilin 18 mayında 
dövriyyəyə buraxılmışdır. 
Neftdən əldə edilən gəlirlərin getdikcə artması, milli iqtisadiy-
yatın inkişafı, yerli əhalinin gəlirinin, həm də daxili yük 
dövriyyəsinin və xidmət sahələrinin genişlənməsi ilə əlaqədar ölkədə 
pul kütləsi getdikcə çoxalır. Ölkə daxilində kağız pul kütləsi nə qədər 
çoxalsa da, eyni zamanda BƏƏ-nin milli bankının hesabında olan 
xarici valyuta və qızılın artması dirhəmin alıcılıq qabiliyyətinin sabit 
saxlanılmasına imkan verir. 
Federasiyada  ən iri banklar Dubay əmirliyindədir. Onun fed-
erasiyada iri maliyyə mərkəzinə çevrilməsi heç də  təsadüfi deyildir. 
Bu  əmirlik 10 illərlə keçmiş Müqaviləli Omanda ticarət, ticarət-
nəqliyyat və maliyyə mərkəzi olmuşdur. Əmirliyin maliyyə fəaliyyəti 
«neft çiçəklənməsi» dövründə daha da güclənmişdir. Abu-Dabinin 
digər əmirliklərə nisbətən «neft dollarlarına» daha tez nail olmasına 
baxmayaraq, burada maliyyə fəaliyyəti ləng getmişdir. 
 1980-ci  ildə Abu-Dabi və Dubay əmirləri neftdən  əldə 
etdikləri gəlirin 50 faizini federal büdcəyə keçirəcəkləri barədə öz 
aralarında müqavilə imzalamışlar. Bu addım, federasiya iqtisadi 
inteqrasiyanın güclənməsi üçün Dubayın siyasətində əsaslı dəyişiklik 
idi. Bununla da federasiyanın 2 ən iri əmirliyi arasında uzun müddət 
davam edən başlıca ziddiyyət aradan qaldırılmış oldu. Hazırda 
ölkənin ümumi xərclərinin 1/4 federal büdcədən keçir. Federal büdcə 
gəlirinin 85 faizini ölkədə başlıca mövqe tutan və federasiya 
 
68
əhalisinin yarıdan çoxu cəmləşən Abu-Dabi və Dubay əmirliklərinin 
payına düşür. 
 Federal büdcənin yarıya qədəri cari xərclərə və sosial-iqtisadi 
inkişafa sərf edilir. Büdcənin hər il 20 faizə qədəri ölkənin müdafiə 
əhəmiyyəti daşıyan silahlı  və  hərbi polis qüvvəllərinin ehtiyacları 
üçün xərclənir. Müstəqillik  əldə etdikdən sonra nisbətən iri 
əmirliklərin bir neçə il federal ordu ilə yanaşı xüsusi orduları mövcud 
olmuşdur. Həmin ordularda xidmət edən hərbi qulluqçuların geyim 
formaları da müxtəlif idi. Federasiyanın bütün sahələrdə, o cümlədən 
hərbi sahədə  də inteqrasiyanın güclənməsi ilə  əlaqədar 1976-cı ildə 
əmirliklərin silahlı qüvvəlləri (quru, hərbi hava və hərbi dəniz) vahid 
orduda birləşmişdir. 
 Hərbi xərclərin böyük bir hissəsi silah, hərbi texnika alın-
masına, müdafiə  və  təhlükəsizlik qüvvəllərinin təşkilinə  sərf edilir. 
Qərb ölkələrindən alınan silahlar hesabına, ölkə özünün müasir hərbi 
texnika ilə təchiz olunmuş silahlı qüvvəllərini yarada bilmişdir.