M.İSMİxanov, H. Bayramov, S. VƏLİyeva

Tərbiyədə nikbinlik prinsipi. Bu prinsip insana nikbin 
nəzərlə yanaşmağı, onun qüvvəsinə, gələcəyinə inam bəsləməyi 
nəzərdə tutur. Bu halda insanda təkmilləşməyə, özünütərbiyəyə 
həvəs oyanır. Əksinə, insana bədbin nəzərlə yanaşdıqda onda 
ruh düşgünlüyü yaranır, öz nöqsanları ilə mübarizə aparmaq 
əzmi azalır. 
Tərbiyəçi insana dəyişməz varlıq kimi baxmamalı, ona 
pedaqoji möhür (“Səndən adam çıxmaz”, “Tənbəl”, “Yalançı” 
və s.) vurmamalıdır. Bu, tərbiyə və yenidəntərbiyə işini çətin-
ləşdirir. 
Nikbinlik prinsipi insanın keçmişinə yox, bu gününə və 
sabahına baxmağı nəzərdə tutur. İnsanın keçmiş qüsurunu 
üzünə vurmaq onu daha da korlayır, öz səhvlərini aradan qal-
dırmağa mane olur. Nikbinlik prinsipini öz təcrübəsində geniş 
tətbiq edən A.S.Makarenko cinayət etmiş yeniyetmə və gəncin 
keçmiş tərcümeyi-halını hamının qarşısında tonqalda yandı-
rırdı. O deyirdi: “İnsanın keçmişində eşələnməyin. Bunun tər-
biyəyə heç bir köməyi dəyməz. Bizə insanın dünəni yox, bu 
günü və sabahı vacibdir”. 
Nikbinlik prinsipi insanın müsbət cəhətlərinə istinad 
etməklə mənfi cəhətlərini aradan qaldırmağı nəzərdə tutur. Hər 
bir insanda müsbət cəhətlər vardır. Tərbiyəçinin vəzifəsi bu 

---

163 
müsbət cəhətləri axtarıb tapmaq və onlara əsaslanmaqla insanın 
nöqsanlı cəhətlərini aradan qaldırmaqdan ibarətdir. 
Tərbiyədə hörmət və tələbkarlığın vəhdəti prinsipi. Bu 
prinsip insana münasibətdə ona həm hörmət etməyi, həm də 
tələb etməyi nəzərdə tutur. Tələbəyə hörmət etmək ona bir 
insan kimi yanaşmaq, qayğı göstərmək, etibar etmək, onun 
şəxsi ləyaqət hissini gözləmək deməkdir. 
 nsana hörmət etmək heç də ona güzəşt etmək, nöqsan-
larına göz yummaq demək deyildir. Hörmət tələblə sıx bağlıdır: 
tələbkarlıq insanı nöqsanlardan xilas olmağa, daha da təkmil-
ləşməyə gətirib çıxarır, nöqsanların kök salmasına imkan ver-
mir. Bu mənada tələb etmək – tərbiyə etmək deməkdir; tələb 
olmayan yerdə tərbiyə də yoxdur. 
Lakin birtərəfli hörmət və birtərəfli tələb lazımi nəticə 
vermir: birinci halda insan ərköyün, şıltaq, xudbin böyüyür, 
ikinci halda isə onun xarakterində kobudluq, sərtlik, laqeydlik 
kimi mənfi keyfiyyətlər formalaşır. Buna görə də tərbiyədə 
hörmət və tələbkarlığı birləşdirmək lazımdır: tərbiyədə ana nə-
vazişi ilə ata tələbkarlığı uzlaşdıqda daha yaxşı nəticə əldə 
edilir.