M.İSMİxanov, H. Bayramov, S. VƏLİyeva

Boloniya Deklarasiyasının əsas müddəaları nədən 
ibarətdir? Onları qısa şəkildə nəzərdən keçirək. 
1.  ki-üçpilləli ali təhsil sisteminin tətbiqi. Boloniya prosesi 
ümumavropa ali təhsil məkanı üçün ümumləşdirilmiş ixtisaslar 
strukturunun işlənib hazırlanmasını nəzərdə tutur. Buna uyğun 
olaraq Azərbaycanın ali təhsil pilləsində üçmərhələli struktur hə-
yata keçirilir: bakalavriat, magistratura, doktorantura. Elmi dərə-
cələrin verilməsində də Avropa modeli əsas götürülür: bakalavr, 
magistr, fəlsəfə doktoru, elmlər doktoru. 

---

28 
2. Kredit sisteminin tətbiqi. Boloniya prosesi kredit sis-
teminə əsaslanır (kredit latınca “creditum” – borc deməkdir). 
Tələbə ixtisas üzrə tədris planında müəyyən edilmiş fənlərdən 
nəzərdə tutulmuş saatları yerinə yetirməklə kredit ballarını top-
lamalı, imtahanları verməlidir. O, tədris planındakı fənləri hər 
semestr üçün özü seçir və illik fərdi tədris planı tərtib edir. Hər 
semestrdə 30 kreditə qədər fənn seçməklə 25.VI-dan 10.VII-
dək fərdi tədris planı tutulur (kreditlərin sayı 40-ı aşmamaqla) 
və dekanlığa təqdim olunur. 1 kredit 30 saatdır. Tələbənin həf-
təlik ümumi yükünün (auditoriya və auditoriyadankənar olmaq-
la) həcmi 45 saat, yəni 1,5 kreditdir. Həftədə auditoriya dərsləri 
30 saat (gündə 6 saat), auditoriyadankənar iş 15 saat (gündə 3 
saat) hesabı ilə planlaşdırılır. Tələbə kredit saatlarını yerinə 
yetirdikdən sonra keçdiyi fənlərdən imtahan verir. Tələbə hər 
fənn üzrə imtahana qədər və imtahanda azı 51 bal toplamalıdır; 
bu baldan aşağı olduqda o, krediti toplamamış hesab olunur. 
Müəyyən fəndən akademborcu qalan tələbələr üçün yay 
semestri təşkil oluna bilər (6 həftəlik). Bu müddətdə müəllim 
mühazirə və məşğələlər yolu ilə tələbələrə proqram material-
larını təkrar keçir. Növbəti semestrin əvvəlində həmin fənn üzrə 
təkrar imtahan götürülür. Bu dəfə də kəsilən tələbələr həmin 
fənni növbəti ildə yenidən keçməli olurlar (dərs gününün bir 
növbəsində, məsələn, I növbədə öz məşğələlərində, digər növ-
bədə – II növbədə isə aşağı kursda akademborcu qalan fənnin 
məşğələlərində iştirak edirlər). 
Növbəti tədris ili üçün fərdi plan tərtib edərkən tələbə 
buraya, ilk növbədə, əvvəlki ildən (illərdən) akademborcu qalan 
fənləri daxil edir. 
Tələbə təhsil müddətində ixtisasdan asılı olaraq 200 – 
250 kredit toplamalıdır. O, bu kreditləri 7 ilə toplaya bilməsə, 
bəzi fənlərdən – ümumpeşə və ixtisas fənlərindən topladığı 
kreditləri itirir və onları yenidən toplamalıdır (mühazirə və 
məşğələlərdə yenidən iştirak etməli, imtahanları yenidən ver-
məlidir). 

---

29 
Tələbələr fənni və müəllimi seçmək hüququna malikdir-
lər. Hər hansı fənn üzrə lazımi sayda tələbə seçim etməsə, hə-
min fənn illik fərdi plana daxil edilmir. Əgər normadan çox 
tələbə müəyyən fənni seçirsə, bu halda ikinci qrup yaradılır və 
əlavə müəllim dəvət edilir. 
3. Təhsilin keyfiyyətinə nəzarət. Boloniya prosesi təhsilin 
keyfiyyətinə nəzarət mexanizmlərinin tətbiqini, bu məqsədlə 
təhsil sistemində Akkreditasiya Agentliyinin yaradılmasını nə-
zərdə tutur. Azərbaycan Respublikasında Təhsil Qanununa əsa-
sən (16-cı maddə), təhsil müəssisələrinin akkreditasiyası xid-
məti yaradılır. Təhsil Nazirliyinin dövlət akkreditasiya xidməti 
təhsilin keyfiyyətinə nəzarəti həyata keçirir, təhsilin keyfiyyət 
səviyyəsini qiymətləndirir.
4. Mobilliyin genişləndirilməsi. Boloniya prosesi Avropa 
təhsil məkanına daxil olan ölkələrin tələbə, magistr, doktorant 
və professor-müəllim heyətinin qarşılıqlı əməkdaşlığını, tələbə-
lərin Avropa universitetlərində sərbəst təhsil almasını, mütəxəs-
sislərin istənilən Avropa ölkəsində işləməsi üçün imkan yara-
dılmasını nəzərdə tutur. Bu məqsədlə ali məktəblərin tələbə və 
mütəxəssislərinin Avropa təhsil məkanında sərbəst və çevik 
hərəkətini – mobilliyini (mobillik latınca “mobilic” – mütə-
hərrik, çeviklik deməkdir) təmin etmək vacib şərtdir.
5. Dərəcələrin tanınması, məzunların işə düzəlməsinin 
təmin olunması. Boloniya prosesinin mühüm istiqamətlərindən 
biri ali məktəb məzunlarının işlə təmin olunması, Avropa mə-
kanında iş yerləri ilə bağlı sərbəst seçim, sərbəst hərəkət etmək 
imkanın yaradılmasıdır. Məzunların bilik, bacarıq və qabiliy-
yətlərindən bütün Avropanın səmərəli inkişafı üçün istifadə 
olunması nəzərdə tutulur. Avropa təhsil zonasına daxil olan öl-
kələrin universitetlərini bitirən gənc mütəxəssislərin istənilən 
ölkədə işləməsi üçün şərait yaradılır, diplomların və elmi dərə-
cələrin qarşılıqlı tanınması proseduru həyata keçirilir.
6. Fasiləsiz təhsil və ya ömür boyu təhsil – Avropa təhsil 
zonasının mühüm elementini təşkil edir. Fasiləsiz təhsilin 

---

30 
mərkəzi ideyası insanın bütün həyatı ərzində şəxsiyyət kimi, 
fəaliyyət və ünsiyyət subyekti kimi inkişafını, normal həyat 
fəaliyyətini, daimi dəyişən şəraitə insanın uyğunlaşmasını tə-
min etməkdən ibarətdir.
Fasiləsiz təhsilin strukturunda iki mərhələ özünü göstərir: 
baza təhsili və əlavə təhsil. Bu yarımsistemlərin hər biri müx-
təlif formalarda qurulur: əsas və paralel, dövlət və qeyri-dövlət 
təhsil müəssisələri, habelə ixtisasartırma, stajkeçmə, məsafədən 
təhsil və s. Bütün bunlar təhsil vəzifələrinin daha yaxşı həllinə, 
ixtisas artırmağa, bütün ömür boyu insanın bir şəxsiyyət kimi 
hərtərəfli, yaradıcı inkişafına istiqamətlənir. 
Boloniya prosesinin göstərilən prinsiplərinin kompleks 
şəkildə həyata keçirilməsi respublikamızın ali təhsil sisteminin 
Avropa təhsil məkanına tam inteqrasiyasını təmin etməyə 
imkan verəcəkdir.