M.İSMİxanov, H. Bayramov, S. VƏLİyeva

Tədris proqramları hər fənn üzrə bilik, bacarıq və vər-
dişlərin həcmini, sistem və ardıcıllığını müəyyən edən dövlət 
sənədidir. O, mütəxəssislər tərəfindən tərtib olunur və Təhsil 
Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilir, məcburi xarakter daşıyır. Təd-
ris proqramında fənnin tərkibi və strukturundan çıxış etməklə 
bölmə və mövzular, onların əsas məzmunu, laborator və praktik 
məşğələlər, ekskursiyalar (ehtiyac olduqda), fəndaxili və fən-
lərarası əlaqələr öz əksini tapmalıdır.
Tədris proqramı quruluşuna görə üç hissədən ibarətdir: 
izahat vərəqi, əsas hissə, ədəbiyyat siyahısı. 
Yekunda fənlər üzrə əsas və əlavə ədəbiyyat siyahısı gös-
tərilir. 
Tədris proqramına müəyyən tələblər verilir: a) fənn üzrə 
nəzərdə tutulan bilik və bacarıqlar dövlət təhsil standartlarına 
uyğun olmalıdır; b) elmin müasir səviyyəsi əks etdirilməlidir; 
c) fənlərarası əlaqələr gözlənilməlidir; ç) nəzəriyyə və təcrü-
bənin əlaqəsi təmin olunmalıdır; d) tələbələri müstəqil işə, özü-
nütəhsilə istiqamətləndirməlidir; e) tərbiyə məqsədinə xidmət 
etməlidir; f) tələbələrin həddən artıq yüklənməsinə yol veril-
məməlidir. 
Təhsil proqramı (kurikulum). Təhsil proqramı dövlət 
təhsil standartlarına uyğun ayrı-ayrı təhsil pillələri üzrə təhsiln 
məzmununu və mənimsənilmə qaydalarını müəyyən edir. “Ku-
rikulum” latınca “kurs”, “elm” deməkdir. O, mütərəqqi təhsil 
modellərindən sayılır. Kurikulum təhsilin məqsədini, məzmun 
standartlarını, təlim texnologiyası və qiymətləndirmə standart-
larını özündə birləşdirən konseptual sənəddir. İlk fənn kuriku-
lumları 1918-ci ildə ABŞ-da tətbiq olunmuşdur. Azərbaycanda 
o, rəsmi sənəd kimi 30 oktyabr 2006-cı ildən Nazirlər Kabi-
netinin qərarı ilə “Azərbaycan Respublikasında ümumi təhsilin 
konsepsiyası (Milli kurikulumu)” çərçivə sənədi kimi qəbul 

---

102 
edilmişdir. 2007-2008-ci dərs ilindən etibarən tətbiq olunur. 
Fənn kurikulumları ilə bağlı dərsliklər müsabiqə yolu ilə 
(nəşriyyatların müsabiqədə iştirakı ilə) hazırlanır və xüsusi ko-
missiya tərəfindən müəyyən meyarlar əsasında keyfiyyət 
baxımından qiymətləndirilir. Müsbət qiymət alan (çox bal 
toplayan) dərsliklər Təhsil Nazirliyinin sifarişi ilə nəşr edilir və 
məktəblərə göndərilir. Dərsliklərlə yanaşı müəllimlər üçün 
metodik tövsiyələr, təhsilalanlar üçün isə iş dəftərləri hazırlanır.
Kurikulumun əsas komponentlərini məzmun standartları 
təşkil edir. Bu standartlar hər fənn üzrə veriləcək bilik, bacarıq 
və vərdişləri (nəyi bilməli? nəyi bacarmalı?) özündə əks etdirir. 
Kurikulumda əsas diqqət məhz bacarıq və vərdişlərin for-
malaşdırılmasına yönəlir: təlimdə başlıca məqsəd bilikləri yad-
da saxlamaq yox, onları tətbiq edib, bacarıq və vərdişlərə yi-
yələnmək hesab olunur. Yəni biliklərə bacarıq səviyyəsində yi-
yələnmək tələb olunur. Bu bacarıqlar vaxtaşırı olaraq test yolu 
ilə yoxlanılıb qiymətləndirilir. Qiymətləndirmə həm sinif, həm 
məktəb, həm də Nazirlik səviyyəsində (keçid və buraxılış imta-
hanları yolu ilə) aparılır.
Kurikulumda təhsilin məzmunu ilə yanaşı onun mənim-
sənilməsi texnologiyası da (təlimin vasitələri, metod və forma-
ları, nəticələrin qiymətləndirilməsi) öz əksini tapır. Bununla da 
o, tədris proqramlarindan fərqlənir.
Təhsil kurikulumları xaraktercə müxtəlif növlərdə olur: 
fənyönümlü, şəxsiyyətyönümlü, nəticəyönümlü və s. kuriku-
lumlar. Fənyönümlü kurikulumlar konkret fənn üzrə standart-
ları əhatə edir. Şəxsiyyətyönümlü kurikulumlar şəxsiyyət üçün 
vacib keyfiyyətləri – həyati bacarıq və vərdişləri əhatə edir. 
Nəticəyönümlü kurikulumlar təhsildə əldə ediləcək nəticələri 
(fənlər,siniflər və təhsil pillələri üzrə), onlarla bağlı bacarıq və 
vərdişləri əhatə edir.
Təhsil proqramlarının (kurikulumun) bütün təhsil pillə-
lərində, o cümlədən ali təhsildə tətbiqi nəzərdə tutulur.