Моdel anlayışı. Modelləşdirmənin mahiyyəti

EXCEL-də xana üzrə riyazi ifadələrin yazılışı

“EXCEL”-ин ясас характерик хцсусиййятляриндян бири дя ханалар цзря щяр щансы рийази ямялиййатларын апарылмасыдыр. Беля ки, ханалар цзяриндя + (топлама), - (чыхма), *(вурма), / (бюлмя), ^ (гцввятя йцксялтмя) кими щесаб ямяллярини апармаг олар.
Мясялян, A1 вя B1 ханаларындан фяргли щяр щансы ханайа:
=A1+B1+A1*B1
йазыларса, онда гейд олунаъаг ханада A1 ханасы иля Б1 ханасынын ъями ilə hasilinin cəmi вериляъяк.
Ейни иля ханаларын кюмяйи иля конкрет функсийаларын (дцстурларын) гиймятлярини дя щесабламаг олар. Щяр щансы ханайа функсийа (дцстур) йазылырса, сон нятиъядя ханада функсийанын (дцстурун) гайтардыьы гиймят, ханадакы функсийанын мязмуну ися “функсийалар сятри”ндя якс олунаъаг (шякил 2-1.).

Шякил 2-1. C1 ханасына дцстур йазылыб

Ханайа функсийа (дцстур) йазыларкян илкин олараг ‘=’ (бярабяр) символу, сонра ися дцстур вя йа функсийа йазылыр. Ханайа дцстур вя йа функсийа дахил едилдикдян сонра Ентер дцймяси иля тясдиглянмялидир. Йахуд тясдиглянмя панелдяки дцймясинин сыхылмасы иля дя йериня йетириля биляр.

Ханайа йазылан функсийанын вя йа дцстурун цмуми формасы
=F(X)
кимидир. Бурада F- дцстур вя йа функсийадыр. X параметр, параметрляр, дцстур вя йа функсийа ола биляр.
Дцстур дедикдя истифадячи тяряфиндян ханайа йазылан щяр щансы рийази ифадя баша дцшцлцр ки, бу рийази ифадянин дя сон щесаб ямялиййаты йухарыда эюстярилян рийази ямялиййатларын бири иля баша чатсын.
Рийази ифадя олан функсийа ися конкрет олараг истифадячи тяряфиндян дцймяси сыхылмагла мцвафиг ардыъыллыгла чаьырылыр.
Нювбяти бюлмялярдя дцстур вя йа функсийа анлайышларыны рийази ифадя кими эюстяряъяйик.Йяни рийази ифадя дедикдя дцстур вя йа функсийа баша дцшяъяйик.

Monte-Karlo üsulu ilə modelləşdirmənin mahiyyəti
Üsulun əsas mahiyyəti riyazi məsələlərin həllinin təsadüfi kəmiyyətin modelləşdirilməsi ilə icra olunmasıdır. Monte-Karlo üsulu proseslərin ehtimalının həllinin aparılması üçün riyazi aparatdır.
Müəyyən inteqralın hesablanmasına baxaq:

Müəyyən inteqralın hesablanmasında çoxlu sayda üsullar var ki, bu üsullardan biri də düzbucaqlılar üsuludur. [a, b] parçasını N  sayda intervallara bölək:

Funksiyanı təsadüfi nöqtələrdə hesablamaqla daha dəqiq nəticə almaq olar.

Burada γ_i ədədi [0, 1] parçasında bərabər paylanma üçün təsadüfi qiymətdir. İnteqralın hesablanmasından alınan xəta isə

olacaqdır.
Birqat inteqralın təsadüfi qiymətlərlə hesablanmasının Monte-Karlo üsulunun qrafik təsviri