Mövzu—Uşaq psixologiyasının mövzu və vəzifələri. Plan

Mövzü Uşaq və yeniyetmə qruplarında differensasiya.
Plan;
1)Şagirdlərin sinif qrupunda mövqeyi.
2)”Çətin yeniyetmələrin sinif qrupunda mövqeyi.
3)Sinif kollektivinə yeni gəlmiş şagirdin mövqeyi.
4)Uşaq və yeniyetmə qruplarında cinsi differensasiya.
Şagirdin sinifdəki mövqeyinin sosial psixoloji baxımdan öyrənilməsi göstər mişdirki,bu mövqe əhəmiyyətli dərəcədə uşağın təlim dərəcəsindən asılıdır.Qeyd et mək lazımdırki,təlim müvəffəqiyyəti heçdə öz-özlüyündə uşağın emosional mövqe yini təmin eləmir.Uşağın mövqeyini təyin edən xassə uşağın təlimə münasibətini xarakterizə edən şəxsi keyfiyyətdir.Bu keyfiyyətlər sırasında əməksevərliyi,vicdan lılığı,icraçılığı vəs.ri qeyd etmək olar.Adətən sinifdə populyar uş.r geniş maraq dairəsinə və mənəviyyatına malik olan uş.rdır.Məhz bu uş.r təlimə ciddi maraq bəsl əy irlər.Təlimdə qismən az müvəf.t qazanan uş.r (yaxud oxumayan)sinif qrupunda əlverişli mövqedə dayanmırlar.Burada müəl. Şagirdlərin qrupdakı mövqeyinin tənz imləyicisi kimi çıxış edir.O,qrupda qismən aşağı mövqedə olan təlimdə az müvəffə qiyyət qazanan şagirdləri qrupun 1gə fəaliyyətinə daha yaxşı cəlb etməli,onlara da ha çox tapşırıqlar verməli aparıcı rollar verməli və bununlada həmin şagirdin sosial mövqeyini yaxşılaşdırmağa çalışmalıdır.
Aparılan tədqiqatlar sübut edirki,sinifdə yaxşı oxuyan şagirdlər pis oxuyan şagirdlərdən daha çox seçilir və bununlada qrupda yüksək mövqe tutrlar.Bu həm aşağı sinif şagirdlərinə,həmdə yuxarı sinif şagirdlərinə təsir edir.Əksinə təlimdə ge ri qalan pis oxuyan şagirdlər isə sinif yoldaşları tərəfindən az seçilir.Eyni zamanda eksperimental səviyədə öyrənilmişdir ki,təlimdə geri qalan şagirdlər sosiometrik seçmə zamanı ən çox yaxşı oxuyan şagirdləri seçirlər və onlara yüksək qiymət veri rlər.Təlimdə müvəf.t qazanmayanları isə yaxşı oxuyanlar az seçir və onlara o qədər də yaxşı rəydə olmurlar.Bu fakt məktəbdə təlimin və təlimə olan münasibətin hədd ən artıq yüksək əhəmiyyət kəsb etməsi və şagirdlərin sosial mövqeyini təyin etməsi 1daha sübut edir.Bu eyni zamanda müəl.n şagirdə olan münas.ilədə təyin olunur.Bi ldiyimiz kimi müəl.r bütün siniflərdə şagirdlərin yaxşı oxuması faktına yüksək qiy mət verirlər.Bu da eyni zamanda təlim müvəf.nin şagirdin sinifdəki mövqeyinə təsi r edən ən güclü amil olmasını sübut edir.
Məlumdur ki,yaxşı oxuyan şagirdlər arasında şüurlu surətdə davranış normal arını pozanlar olur.Şəxsi korreristçilik cəhdləri həyata keçirir.Yaxud elə şagirdlər varki,onlar özünü məktəbdə nümunəvi(ictimaiyyətçi,yaxşı oxuyan)göstərir.Məktəb dən kənarda isə assosial davranış nümayiş etdirir.Yaşlıların tələbini epizodik pozan ları,onlarla müəy.hallarda konfliktə girənləri çətinlər sırasına aid etmək düzgün de yildir.Bu hal üm.tlə yeniyetməlik yaşı dövrünün səciyyəvi xüsusiyyətləridir.Maka renko tərbiyəvi təsirə fəal müqavimət göstərənləri çətinlər adlandırırdı.Deməli çəti nlik 1ci növbədə uzun zaman şəxsiyyətin düzgün tərbiyə olunmaması və nəticədə onun deformasiyaya uğramasıdır.Çətinlik uşağın psixoloji mənada deffektidir.Şagi rd davranışında pozuntu yaradan səbəbləri 2qrupa ayırırlar;
1)Psixi inkişafda ləngimə(anormallıq)olna uş.r aid edilir.Belə uş.rı vaxtında araşdır ıb diaqnostika etmək çox vacibdir.
2)Şəxsiyyətin formalaşmasına pedaqoji rəhbərlik düzgün təşkil olunmayan şagirdlə r aid edilir.Belələrinə pedaqoji baxımsız uş.r deyilir.Belələrini pedaqoqlar əksər hal larda “beynində patalogiya olan uş.r”adlandırırlar.Əlbəttə bu düzgün deyil,onların beynində deyil tərbiyəsində patalogiya var.
Ibtidai siniflərdə şagirdlərdən belələrinə məktəbə uyğunlaşmayan şagirdləri aid etmək olar.yəni o heç cür məktəbə uyğunlaşa bilmir.Belə uş.r adətən məktəb təliminə psixoloji cəhətdən hazır olmurlar.
Pedaqoji baxımsızlıq kiçik məktəblilərin böyüklərlə konflikti təlimdə çətinliklərə görə baş verir.Sinif müəl.nin kiçik məktəbliyə təlim müvəffəqiyyətinə görə verdiyi qiymət şagird tərəfindən onun şəxsiyyətinə görə verilən qiymət kimi qəbul olunur. Ona görədə şagirdlər ibtidai siniflərdə oxuyarkən tez-tez pis qiymət alanda onlarda affektiv reaksiyalar,frustrasiya baş verir.Xüsusilə onlar müəl.dən real kömək görm əyəndə--o pis oxuyandı deyə müəl.onu heç durğuzmur,daima yaxşı oxuyanlarla mə şğul olur.
Bildiyimiz kimi təlim müvəf.ti şagirdin sinif yoldaşları arasında mövqeyini təyin edir.Bu xüs.lə kiçik məktəbli yaşı dövründə şəxsiyyətlərarası münas.r sistemində əl verişli mövqe tuta bilməyən yeniyetmələr çətinlər sırasına düşürlər.Tədqiqarlar gös tərmişdirki,yeniyetmələrin 100%dən 90%ni sinif qrupu təcrid edir.Onların əksəriyy əti öz mövqeyi ilə razı olmur və sinifə antipatiya münas.i bəsləyirlər.Çətin yeniyet mələr özlərini sinifə qarşı qoyur və sinfin dəyər meylləri və normaları ilə razılaşmı rlar.Buna görədə təcrid olunurlar.Bu cür təcrid olunmaq onlara normal kollektivçi lik münas.ri normalarını mənimsəməyə imkan vermir.Bu ink.f etməmiş qrupda da ha asan baş verir.Belə1qrupda qrupun hər hansı1uğursuzluğunu məhz çətinlərin boynuna atırlar.Bu çətinlərin şəxsiyyətinə çevrilərək tələbatlarını ödəməyə imkan vermir və onlar özünü təsdiq etmək üçün(yəni mən kiməm)məktəbdə qəbul olunma mış vasitələrdən ist.etməyə başlayırlar.Siqaret çəkir,həyətdə uşaq döyür.Bu fakt onlara məktəbdən kənar assosial qruplara qoşulmağa məcbur edir.Çətin yeniyetmələr sinifdə öz mövqeyini yaxşılaşdırmaq üçün qeyri-adekvat üsullardan ist.edirlər.(içki içmək,bəd əməllərdən ist.etmək)Çətin yeniyetmələr sinifdə əlveriş siz mövqeyi onların mənəvi inkişafında əyintilərin olmasına gətirib çıxarır.Şəxsiy yətlərarası münas.rin ink.nın aşağı səviyyədə olduğu sinifdə (mehribansızlıq)çətin lər lider mövqeyində dayana bilər və qrup normalarının formalaşmasına mənfi təs ir göstərər və hamı ona bənzəmək istəyər.Yeniyetmənin qrupda tutduğu mövqeyi ni itirmək təhlükəsi onda qeyri-adekvatlıq affekti yaradır.Qeyri-adekvatlıq affekti yeniyetmənin yüksək iddia səviyyəsi onun real nailiyyətləri ilə üst-üstə düşməyən də əm.gəlir.Bu onların aqressiv danışmasına,müəl.rə qulaq asmamağa,şüurlu surətdə intizamı pozmasına gətirib çıxarır.
3)—Məktəbdə sinfin tərkibi illər boyu sabit qalmır.Ona daima yeni şagirdlər gəlir. Sinfə yeni gələn şagirdlər ona asanlıqla uyğunlaşa bilmirlər.Uyğunlaşmanı sinifdə şəxsiyyətlərarası münasibətlər və bu münas.rin yeni gəlmiş şagirdlər tərəfindən ağ rılı yaşaması təsdiqləyir.Pedaqoqlar sinfə yeni gəlmiş uşağın uyğunlaşmasını təmin etməlidir.Onların uyğunlaşmasını təmin etmək üçün sinif yoldaşları ilə qarşılıqlı münas.rini tənzim etmək lazımdır.(misal üçün “Müqəvva”kinosu)Yeni gələnin qrupa uyğunlaşması hər şeydən əvvəl qrupun tipindən asılıdır.Qrupda şəxsiyyətlər arası münas.rin səviyyəsi qrupun adaptasiya imkanına təsir göstərir.Qrupun ink.f səviyyəsi yüksək olan kollektivdə adaptasiya asanlaşır.Kiçik məktəbli yaşında qru pa yeni gəlmiş şagird sinfin həyatı,qaydaları ilə nə qədər tez tanış olarsa və mənim səyərsə onun yeni qrupa daxil olması o qədər asan və münaqişəsiz olar.
Orta məktəb yaşı dövründə yeni kollektivə daxil olmaq qismən çətin ola bil ər.Ona görəki bu yaşda şagirdlərin hamısı öz fərdiyyətini göstərməyə çalışırlar.Kol lektiv normaları lazımi qədər ink.f etməmiş sinifdə 1nin öz fərdiliyini reallaşdırma sı digərinin fərdiliyini reallaşdırmasına mane olur.Yüksək ink.etmiş kollektivdə isə bunun əksi olur.Bu fakt sinfə yeni gələn yeniyetmənin sinfə uyğunlaşmasını asanla şdırır.Böyük məktəbli qrupa yeni gələrkən sinifdə ona qədər mövcud olan norma və dəyərləri qəbul etmək və etməmək qarşısında qalır.O bunlardan 1ni seçməli və qrupa uyğunlaşmalı yaxud onun fərdi xüs.ri qrup üzvləri tərəfindən qəbul olunaraq inteqrasiya olunmalıdır.Sinifə yeni gələn şagirdin sinif yoldaşları ilə qarşılıqlı mün as.rinin əm.gəlməsində müəl.n mövqeyi xüs.əhəmiyyət kəsb edir.Xüsusilədə kiçik məktəblilərdə.Yeniyetməlrdə müəl.n avtoriteti qismən zəifləyir.Onların sinifə yeni gələn şagirdlərə qarşı mövqeləri sinifdə mövcud olan normalardan əhəmiyyətli dər əcədə asılıdır.
4)—yaş yarımında olan uşaq özünün artıq oğlan yaxud qız olduğunu bilir.3yaşında n sonra o özündən başqalarının da cinsini təyin etməyə başlayır.M\qədər yaşın əv vəllərində cinsi differensasiya o qədərdə sabit olmur.məs.3yaşlı oğlan atasına sual verir.—Ata sən uşaq vaxtı oğlan idin,yoxsa qız?—M\qədər yaşın sonunda dəqiq cinsi özünü dərketmə baş verir.Uşaq xarici atributlara görə cinsləri 1-1ndən ayırır.
Yeniyetməlik yaşı dövründə cinsi sosializasiya özünün kuliminasiya mərhəl əsinə çatır.Bu isə yeniyetmələrdə cinsi əlamətlərin əm.gəlməsi ilə şərtlənir.Bu yaşda əks cinsə maraq artır.Erkən gənclik yaşı dövründə isə cinsi yetkinlik özünün son mərhələsinə çatır.Bu dövrdə ilk məhəbbət fantaziyaları meydana gəlməyə baş layır.Bu cinsi differensasiya vasitəsilə həyata keçirilir.Adətən oğlanlarda ata etalon u,qızlarda isə qız etalonu valideynləri,yaxın qohumları vasitəsilə formalaşır.Uş.rın davranış stereotipləri onların cinsi mənsubiyyətinə görə formalaşır.Cəmiyyətin mə dəni ənənləri cinsi sosializasiyanın əsas istiqamətlərini təyin edir.Ümumiyyətlə bütün xalqlarda oğlan uşağının dünyaya gəlməsi böyük sevinc səbəb olur.Bəzi xalq larda isə qızın dünyaya gəlməsi böyük bədbəxtçilik kimi qiymətləndirilir.Bu cür cinsi differensasiya uş.ra öz cinsi mənsubiyyətini çox erkən dərk etmək imkanı verir.Uşağın məqsədyönlü cinsi sosializasiyası yaşlılar arasında da baş verir.Yeni yetmə yaşı dövründə isə cinsi sosializasiya yeniyetmələrin həmyaşıdları arasında baş verir.