Mübariz yusifov linqviSTİk tipologiYA

Linqvistik tipologiya
83
Nəticə: müqayisəli metod həm müasir dillərə, həm də dillə-
rin tarixinə aid ola bilər. Müqayisəli metod həm dil reliktlərinə, 
həm də mənbələrə əsaslanır. Müqayisəli metodu təkcə bir dilin 
faktları üzərinə qurmaq mümkün deyildir. Odur ki, müqayisə-
li metod həm müasir dillərə, həm də dilin tarixinə tətbiq edilir. 
Müasir dillərdə tətbiq olunan müqayisəyə görə “müqayisəli dil-
çilik” və “tarixi dilçilik” və ya “dil tarixi” istiqamətləri yaran-
mışdır. Dil tarixinin araşdırılması təkcə tarixi dilçilik metodu ilə 
mümkün nəticəni vermir. Odur ki, dil tarixi müqayisəli tarixi 
metod əsasında tədqiq olunur. Burada müqayisəli tarixi-dilçilik 
adı ilə ikinci varianta ehtiyac yoxdur. İkisindən biri işlədilməli-
dir. Nəhayət, tarixi-müqayisəli dilçilik təkcə bir dilin material-
ları ilə bəhrə verə bilməz. Bu istiqamətin tədqiqatlarında qohum 
dillərin materilallarının cəlb olunması vacibdir. Müqaisəli dilçi-
lik istiqamətləri tələb edir ki, müqayisə faktları təkcə qohum dil-
lərin üzərinə yox, həm də qohum olmayan dillərin üzərinə tətbiq 
olunsun. Bu halda dünya dillərindəki ünumi elemetlərin möv-
cudluğu və onların yaranma səbəbləri, dillər arasındakı tipoloji 
fərqlənmələr məntiqəuyğun şəkildə təhlil olunub araşdırıla bilər. 
Tarixi metod
Müqayisəli metodla yanaşı tarixi metod da inkişaf etmişdir. 
Onun əsas vəzifəsi ayrıca konkret bir dilin fonetikasının, mor-
fologiyasının, sitaksisinin və başqa sahəlrinin inkişafının tarixi 
aspektdə öyrənilməsindən ibarətdir. Tədqiqatın predmeti dil 
strukturu və onun tarixi inkişafına dair nümunələri əks etdirən 
faktiki materiallardan ibarətdir. Bu metod tədqiqatçıdan dil 
elementlərinin dildaxili və dilxarici amillərin dəyişmə səbələ-
rini və dil hadisələrinin mürəkkəb əlaqələrini xalqın tarixinin, 
onun mədəniyyətinin, ictimai münasibətlərinin, düşüncəsinin 
qarşılaşdırılıb tutuşdurluması əsasında təhlil olunmasını tələb 

---