Mübariz yusifov linqviSTİk tipologiYA

Mübariz Yusifov
102
Üz kökü. Üz kökünə ül şəkilçisi qoşulmaqla qırılmaq, ayrıl-
maq mənası bildirən üzülmək sözü düzəldilir. Üz sözünə d sa-
mitini əlavə etdikdə əks mənada düzülmək (var olmaq, sıralan-
maq) sözü əmələ gəlir. Belə nümunələrin sayını artırmaq da olar. 
Bunların öyrənilməsi və təhlili dillərarası müştərək elementlərin 
araşdırılması baxımından əhəmiyyətlidir. 
Fonetik söz yaradıcılığı
Sözlərin fonetik üsulla yaranması söz yaradıcılığı pro se si-
nin ən qədim və ilkin mərhələlərini özündə əks et di rir. Fonetik söz 
yaradıcılığı prosesi öz funksiyasını artıq çox dan başa çat dır dığın dan 
həmin prosesin araşdırılması da xey li müd dət diqqətdən kə nar da 
qalmışdır. XX əsrin 60-cı il lə rinin so nunda dilçi mütə xiss lər təhlil 
etdikləri fonetik ma te ria lın əsa sında belə nəticəyə gəl miş lər ki, dil-
lərdə köklərin for ma laş dı ğı və qrammatik vasitələrin in ki şaf etmə-
diyi bir mər hə lə də ye ni sözlərin yaranması üçün kök da xi li fonetik 
dəyiş mə lər mühüm rol oynamışdır. Azərbaycan dil çi li yin də ilk də fə 
fonetik söz yaradıcılığının tədqiqinə və təhlilinə ge dən yo lu Ə. Də-
mirçizadə açmışdır. Onun fonetik vahidlərdə müəy yən anlayışların 
mövcudluğu barəsindəki fikirləri fone tik söz ya ra dı cılığına ge-
dən yolun başlanğıcı oldu
1
.
Sonrakı tədqiqat əsərlərində söz yaradıcılığı prosesində fo-
netik vahidlərin rolu və əhəmiyyəti barədə bir sıra maraqlı fikir-
lər irəli sürülmüş olsa da fonetik söz yaradıcılığı müstəqil bir
tədqiqat obyektinə çevrilə bilməmişdir
2
.
1
Ə. Dəmirçizadə. Azərbaycan dilinin üslubiyyatı. Bakı, 1962, səh. 55. 
2
 С.Джафаров. Фонетическая структура первичных слов в тюркских 
языках. (на материале азербайджанского языка). S.M.Kirov adına ADU-
nun Elmi əsərləri. Dil və ədəbiyyat ser; 1979, №6,s. 11-13; A.K. Aлекперов. 
Лексические значение в семасиологической структуре слова. СТ, 1976, 

---