MUĞla üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ

 
II.1.1.11. +kek 
 
 
 
ET’de de kulanılan bu ek eklendiği kökün anlamını belirginleştirme ve 
kuvvetlendirme fonksiyonu taşır.
59
   
 
ohōm eŕkek bōlśa śünnetliyä'ŕläŕ. 06/38 (St Trkm er + kek) 
 
II.1.1.12. +ki, +qï 
 
 
Kelime kök ve gövdelerine eklenerek sıfat yapan bu ek, metinlerde varlıkların 
ve şahısların belli bir zamandaki durumlarını gösteren kelimeler türetme fonksiyonu 
ile kullanılmıştır
60
. 
                                                 
57
 Clark, a.g.e. s. 519. 
58
 Türkmen Diliniŋ Grammatikası (Morfologiya), s. 24. 
59
 ET’de ekin -ġak, -gek, -qaq, -kek şeklinde uyuma girmiş dört şekli bulunuyordu. Ergin, a.g.e., 
s.166. 
60
 Türkmen Diliniŋ Grammatikası, s. 83. 

 
69
 
mυŋa  ŕaγām  ŕaγām bā heP bíŕi äwwälki Dakiyān döküλmä halqa díyä’lläŕ. 01/47; 
śonŕaqï Daqinyānımıδï, ämcäkli halqa díyä’lläŕ. 01/48 (St Trkm soŋra + ki); inniki 
oγlållaŕ bilmäŕ onï. 08/1 (St Trkm indi + ki) 
 
II.1.1.13. +män 
 
 
Bu ekin ET’de önceleri büyütme anlamıyla kullanıldığı farzedilmektedir 
(Türkmenler ‘Koca Türkler’, Kögmen ‘Sayan Dağları’, Azman ‘Köl Tegin’in bir atı, 
Az bir ulus adıdır’)
61
. Günbed Ağzı’nda bu eki kalıplaşmış olarak “türkmän” 
kelimesinde görürüz. 
 
paytŏn díyäŕ tüŕkmänläŕ. 04/41 (St Trkm türk + men + ler); tüŕkmän yāγlıq, 
tüŕkmäniŋ ŕαśimi şucúŕü δāDlaŕï - bu da āndaġi iştä. 01/31 (St Trkm türk + men + 
iŋ); tüŕkmänläŕ nä'me, qadímläŕ  ā dä'mí doqu doqāŕ΄dï, tikin tikäŕ΄di, yüŋ daŕāŕdï 
käçė edäŕdi. 01/6; tüŕkmänçä gepleş. 01/9 
 
II.1.1.14. +ŕaq  
 
 
İsimlerden karşılaştırma sıfatları kuran bu ek kelimelere çokluk anlamı 
katar
62
. 
 
 
o δamanna maşín täδä çıqıptï –moDtı dā şucúŕü moD täδä, maşín ġıt
ı
ŕaqtï. 04/49. 
 
II.1.2. Farsça İsimden İsim Yapım Ekleri 
 
II.1.2.1. bí+ 
 
Eklendiği kelimeye olumsuzluk anlamı veren bir ön ektir
63
. 
 
                                                 
61
 Banguoğlu, T. (2007), Türkçenin Grameri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları., s.196. 
62
 Ergin, a.g.e.,  s.163. 
63
 Türkmen Diliniŋ Grammatikası, s.27. 

 
70
āyDıp  āyDıp feyδ alıp, feyδ alıp  bíhūş  ōliyά, hāldan giDiyä' onï ġaldıŕmaγına bíŕi 
gäŕäk feyδ alıp xūşdan gidiyά. 10/53 ( < Far. bí یب + huş شوھ) 
 
II.1.2.2. +dāŕ 
 
 
Mülkiyet bildiren isimler türetir
64
. 
 
õnśoŋ gittim - hattā  şä'ŕdāŕa,  şä'ŕdāŕa gittim diydim ki: 05/30; gitdim; şä'ŕdāŕa 
βaŕdım. 05/36 (< Far. şähr رھش + dār راد) 
 
II.1.2.3. +í 
 
 
Bu ekin çeşitli fonksiyonları bulunur. Metinlerde yer alan örneklerden birinde 
ya-yı masdarî (mastar y’si) fonksiyonundadır
65
: 
 
nemayişí oqiyάllaŕ; emmā δikŕ βeŕmiyä'lläŕ. 10/75 ( < Far. namayeş + í) 
 
 Diğer örnekte ise ya-yı nisbet (ilgi y’si) fonksiyonunda kullanılmıştır
66
. 
 
śäŕwāδ düşünmäδδim männä faŕśí bilemoq dā tüŕkmän. 05/41 (< fars + í) 
 
II.1.2.4. +iśtān 
 
 
Bu ekin fonksiyonu yer ismi türetmektir. Metinlerde bir örneği 
bulunmaktadır. 
 
höw guliśtān miywαśï śän 07/1 (< Far.  gol  لگ + istān ناتسا) 
 
 
 
                                                 
64
 Öztürk, M. (2001), Farsça Dilbilgisi, Ankara: Murat Kitabevi Yayınları. 
65
 Öztürk, a.g.e., s.164 
66
 Öztürk, a.g.e., a.y. 

 
71
 
II.1.3. İsimden Fiil Yapma Ekleri 
 
II.1.3.1. +a- 
 
 
Bu ek eklendiği isim ve isim soylu kelimelerin kök ve gövdelerinden geçişli 
ya da geçişsiz fiiller türetir
67
. Metinlerimzde bu ekin kullanımına bir örnek 
bulunmaktadır. Bu örnekte ek, eklendiği ismin anlattığı düşünce ile meşgul olma 
ifadesi taşıyan fiil türetme fonksiyonunda kullanılmıştır
68
. 
 
śeyŕiyeŕek, oynayaŕaq deŋDūşlaŕï tamām oġlanıŋ yüδünü  śıyıŕmāna gäliyä'lläŕ, 
ġutlamana gäliyä'lläŕ şucúŕü hämmä δāD. 06/30 ( < MK oyun, St Trkm oyun + a - y - 
araq) 
 
II.1.3.2. +al- 
 
 
Bu ek eklendiği ismin anlamına bağlı olarak hareket ifade eden geçişsiz fiiller 
türetir
69
. 
 
emmā ägäŕ boşaDan adam bōlmaśa şişiyä'ŕ -ġaŕnï şişiyä'ŕ, ġåwı ōlmıyάŕ. 10/57 (St 
Trm boş + al - t - an); fäyδi ki bunı doldυŕυptıŕ; şol biŕ foŕm bunυ boşaltmalï. 10/56. 
 
II.1.3.3. +lA 
 
 
Standart Türkmencede olduğu gibi Günbed Ağzı’nda da bu ek işlek olarak 
kullanılır. İsmin temel anlamı ile ilgili iş, hareket, oluş ifade eden fiiler türetir.
70
 
 
hämmä  δāDï oŕtada åwadõlap ġoyiyάllάŕ,  śofŕadan (çüŕiyn?) edíyä’lläŕ. 06/14 (St 
Trkm avadan + la - p); at śıŕtıŋa aŕaba baγlaŕ. 04/41 (St Trkm baγ + la-); altmış 
                                                 
67
 Türkmen Diliniŋ Grammatikası; s.197. 
68
 bkz. a.g.e., a.y. 
69
 bkz. a.g.e., s.199. 
70
 bkz. a.g.e., s.188. 

 
72
yaşınna śadaqa edip ohōm köynäk giydiŕdiläŕ, ġatlamα őŕttiläŕ. 06/2; täδä yıl ġutlama 
ġadímdän bā mı? 09/6 (St Trkm gut + la -ma); húwdilāyim män śäni 07/15; dämiŕi 
giymiş  şaylanmış 10/8 (St Trkm şay + la -n - mış); kä'n xoŕladılaŕ mäni eδiyät 
beŕdiläŕ. 05/40; tüŕkmänçä gepleş. 01/9 (St Trkm gep + le - ş); gepleβeŕśin oγulcuq. 
07/21; ohōm eŕkek bōlśa śünnetliyä'ŕläŕ. 06/38 (St Trkm sünnet + lä - yä'r - lär). 
 
II.1.3.4. +ŕ- 
 
 
Olma ifade eden fiiller türeten bu eki metinlerde yalnızca “çāγır-” fiilinde 
kullanılmıştır. Türkiye Türkçesinde de görülen ekin kullanımı işlek değildir
71
. 
 
yätím oġlan çāγıŕdım 08/12 (< çāγ + ı + r -dı -m); beylä oqıyıp bucúŕü oqıyıp 
œwliyalaŕï çāγıŕıp biŕ deśśä ādam olup hemmä΄śi ‘őy ‘āhhā ‘őy āhhā güyç beŕiyä'ŕ. 
10/26 
 
II.1.4. Fiilden İsim Yapma Ekleri 
 
II.1.4.1. -aq 
 
 Metinlerde 
“śaçaq” kelimesinde görülen bu ek Türkçede işlek olarak 
kullanılan bir ektir. Burada, araç-gereç adları türetme fonksiyonunda kullanılmıştır
72
: 
 
õnśoŋ bu şäyläŕi śāçaq ediyä'llä – bυŋa tüŕkmän śāçaq diyyä'ŕ. 04/8 (< MK saç-, st 
Trkm saç - aq); śāçaq  edíyä’lläŕ, õnśoŋ  mυnï gälinläŕiŋ  - mυnï  ŏŕuśġat alïyάllάŕ. 
04/9 
 
II.1.4.2. -cäk 
 
 
İşlek olmayan bir ektir. Metinlerde tek örneği bulunmaktadır.  
 
śonŕaqï Daqinyānımıδï, ämcäkli halqa díyä’lläŕ. 01/48 (St Trkm em-cek+li) 
                                                 
71
 Ergin, a.g.e., s.173. 
72
 Korkmaz, a.g.e., s.70. 

 
73
 
II.1.4.3. -çaq 
 
 
Metinlerde tek bir örnekte görülen -çaq eki, eklendiği fiilin anlamına bağlı 
araç-gereç adı türetme fonksiyonu
73
 ile kullanılmıştır. 
 
gälişyānï śallançıq 07/28 (St Trkm salla - n - çaq) 
 
II.1.4.4. -ġa 
 
Standart Türkmencede de çok işlek olarak kullanılmayan bu ekin metinlerde 
bir örneği bulunmaktadır.  Bu  ekin  işlevi fiilin sonucu olan veya fiilden etkilenen 
adlar türetmektir
74
. 
 
śoŕā  oŕtaśından õŋ  oġlånïŋ dişiŋä  ġawəŕγa  ġoyıyάllάŕ. 06/37; dişiŋä  ġawəŕγa 
ġoyıyάlάŕ. 06/35 
 
II.1.4.5. -ı 
 
“ET’de fiilden isim türeten -(I)g, -(U)g eki Güney Batı Türk lehçelerine 
uzanan gelişme sürecinde eriyip kaybolunca fiilin son ses ünsüzü ile eki kaynaştıran 
-(I), -(U) bağlantı ünlüleri, -g ekinin yerini almış, böylece fiilden ad türeten bir ek 
niteliği kazanmıştır.”
75
  
 
Bu ek, metindeki örneğinde durum adı
76
 türetme fonksiyonu ile 
kullanılmıştır. 
 
düşman ólśün śancıdan 07/56 (St Trkm sanc-ı) 
 
                                                 
73
 Türkmen Diliniŋ Gramatikası (Morfologiya), s.32. 
74
 a.g.e., s. 19.  
75
 Korkmaz, a.g.e., s. 82. 
76
 Hanser, a.g.e., s.155. 

 
74
 
II.1.4.6. -q, -k 
 
 
Standart Türkmencede işlek olarak kullanılan bu ekin metinlerde iki örneği 
bulunmaktadır. 
 
håwa, açıq beylä. 04/39 (< MK āçıq, St Trkm aç-ı-q); õnśoŋ bunυŋ  dőŕt töwöŕöğü 
döwüx ōliyά; oŕtaśınna ġıyδ bōliyά. 03/24 (< döq-ü-q)  
 
II.1.4.7. -kI 
 
 
İşlek olamayan bu eki
77
 Günbed Ağzı’nda “śäçki” kelimesinde görürüz: 
 
ā ol päŕidä dä'mi, yeddi ġaŕış etti ġīyδlaŕıŋ heŕ (ġayśï?) da biŕ dä'mi śäçki  śäçtiläŕ, 
noγul  śäçtiläŕ. 06/4 (St Trkm seç - ki); ohom onna ġıyδa  śeçki  śάçiyάllάŕ, çüçük 
śάçiyάllάŕ, pişennik  śάçiyάllάŕ, pişmä  śάçiyάllάŕ,  ġulaγını deşiyάllάŕ, 
awådanlıyάllάŕ. 06/46 
 
II.1.4.8. -(I)m 
 
Bu ekin temel fonksiyonu fiilin gösterdiği işin sonucunu gösteren soyut 
isimler türetmektir
78
.  
 
gäliniŋ āydïmlaŕï bā mï gäliniŋ? 01/79 (St Trkm aydım < ayt-ı-m); onıŋ aydımı βā. 
01/78 
 
 
Standart Türkmencede de olduğu gibi bazen somut isimler türettiği de 
görülür. 
 
                                                 
77
 Hanser, a.g.e., s.153. 
78
 Türkmen Diliniŋ Grammatikası, s. 30. 

 
75
dä'däläŕiniŋ  gėyimini, dä'däläŕiniŋ  kǒlāxlaŕınï, dä'däläŕiniŋ papaγını  gėydiŕip bu 
tāyda śätiŕ śätiŕ śätiŕ ġoydï. 05/16 (St Trkm gey - i -m + i + ni); döŕt őŕǖm śaçlï, ġıyδ 
ġaläm ġāşlï. 01/76 
 
II.1.4.9. -mA 
 
 
Standart Türkmencede de işlek olarak kullanılan bu ek ile türetilmiş bir çok 
kelime Günbed Ağzı’nda da kullanılmaktadır. 
 
mυγa ínçäcik çekmä díyä’lläŕ. 01/24 (< çek - mä); mυŋa  ŕaγām  ŕaγām bā heP bíŕi 
äwwälki Dakiyān döküλmä halqa díyä’lläŕ. 01/47 (< dök - ü - l - mä); mυŋά íltiŕmä 
diyyä'lläŕ, íltiŕip íltiŕip  ġaytiyάm. 01/19 (St Trkm ildir - mä); aŕpa çőŕek íydiŕmä, 
04/14 (St Trkm iy - dir -mä); ohom onna ġıyδa śeçki śάçiyάllάŕ, çüçük śάçiyάllάŕ, 
pişennik śάçiyάllάŕ, pişmä śάçiyάllάŕ, ġulaγını deşiyάllάŕ, awådanlıyάllάŕ. 06/46 (St 
Trkm piş-mä) bōśtālli bőŕük, tekenaqşlï bőŕük, üyşüŕmäli bőŕük, o nä o tiŕāllï bőŕük, 
şucúŕä bőŕük tökülüŕ ġuŕwāllıqDa. 01/33. 
 
II.1.4.10. -mAK 
 
 
-mAK ekinin kullanımı yaygındır. 
 
āyDıp  āyDıp feyδ alıp, feyδ alıp bíhūş  ōliyά, hāldan giDiyä' onï ġaldıŕmaγına bíŕi 
gäŕäk feyδ alıp xūşdan gidiyά. 10/53 (St Trkm ġaldır - maq - ı + n + a); ata 
mindi΄ŕmäk –oġlånï mindi΄ŕiyä'lläŕ; gälini mindi΄ŕmäyä'lläŕ. 04/44 (St Trkm mün- 
dür - mäk); õnśoŋ üç dőŕt gún śoŕā bulamaq edíyä’lläŕ. 06/29 (St Trkm bula - maq); 
yaqamıδï da çā'qmaq  edäŕdik,  δıncıŕ edäŕdik. 01/13; çapatï pişiŕiyä'lläŕ, pośśuq 
edíyä’lläŕ, ekmek  pişiŕyä'lläŕ,  ġatlamα edíyä’lläŕ. 06/13; o gúyç bōlmalï ki taŕaf 
maŕiδi  ġåwı etmek  için o gúyç faqat, mυŋ  qāqaśinda bāŕdï -dä’däśindä bāŕdï -
qāqaśında. 10/34; yaγın yaγmax üçün. 08/16 (St Trkm yaġ - maq) 
 
II.1.4.11. -(I)n 
 

 
76
 Fazla 
işlek olmayan bu ekin, metinlerde Standart Türkmencede de görülen 
örnekleri bulunmaktadır. 
 
õnśoŋ gäliniŋ  oġlanını  bōldiŕiyάlάŕ. 06/26; gäliniŋki  ġıyδıŋqï΄ faŕġ ediyä'ŕ: 01/70 
(MK kelin, St Trkm gäl- i- n + iŋ); tüŕkmänläŕ nä'me, qadímläŕ  ā dä'mí doqu 
doqāŕ΄dï, tikin tikäŕ΄di, yüŋ daŕāŕdï käçė edäŕdi. 01/6 (MK tik-, St Trkm tik -i - n); 
yaγın yaγmax üçün. 08/16 (St Trkm yaġ - ı - n) 
 
II.1.4.12. -u 
 
ET’de kullanılan bu ek daha sonraları  işlekliğini ve kullanımını 
kaybetmiştir
79
. Metinde klişeleşmiş olan bir örneği bulunmaktadır. 
 
cūwśï dolu küncilän 07/54 (St Trkm dol - ı) 
 
II.1.4.13. -w 
 
 
Kıpçakça mastar eki  -w’nin metinlerde bir örneği bulunmaktadır: 
 
inni śiδ oquw bilän öwe geçiŕśäŋiδ eyė oluŕ -håwa. 01/15 (St Trkm oqu - v) 
 
II.1.5. Fiilden Fiil Yapma Ekleri 
 
II.1.5.1. -ar- 
 
Geçişsiz fiillere eklenerek onları geçişli yapan bir ektir. Günbed Ağzı’da 
sıklıkla kullanılmaktadır. 
 
oγlållaŕıŋ hämmäśini çıkaŕcaq män, öldüŕcäk, díydi. 05/12 (MK çıq-, St Trkm çıq - 
ar - caq) 
 
                                                 
79
 Ergin, a.g.e., s. 172. 

 
77
 
 
 
II.1.5.2. -diŕ-, -düŕ-, -tiŕ- 
 
 
Standart Türkmencede sadece tonlu şekilleri kullanılan bu ekin Günbed 
Ağzı’nda tonsuz şekli de kullanılmaktadır. 
 
o ġıyδlaŕa tikip giydiŕiŕdik 01/34; onï qaldıŕmalaŕï gäŕäk. 10/54 (St Trkm gey -dir -i 
- r - di -k); bunυ düşündỉŕ  dā nä'me üçün āytaŕlaŕ. 08/16; ālaca köynäk giydiŕmä, 
04/13; aŕpa çőŕek íydiŕmä, 04/14; fäyδi ki bunı doldυŕυptıŕ;  şol biŕ foŕm bunυ 
boşaltmalï. 10/56; oγlållaŕıŋ hämmäśini çıkaŕcaq män, öldüŕcäk, díydi. 05/12; mυŋά 
íltiŕmä diyyä'lläŕ, íltiŕip íltiŕip ġaytiyάm. 01/19; toynuqla΄ deptiŕmä, 04/16 
 
II.1.5.3. -käδ- 
 
 Türkmencede 
işlek olmayan bir ektir. “kör-“ fiiline hareketi başkasına 
yaptırma anlamı katar
80
: 
 
o qadímläŕ gälini kökäδmäδdiläŕ, yeddi yılda, śäkkiδ yılda gälini ġaytaŕıp αkitiŕdiläŕ. 
01/86 (St Trkm gör - kez- mez - di - ler) 
 
II.1.5.4. -(I)l- 
 
Standart Türkmencede de kullanımı yaygın olan bu ek edilgen fiiller türetir. 
 
ŕamaδan  āyda,  āy oŕta olanna ōn dőŕdỉ  gėcädä biŕ aydılıyān  δāD. 08/21; dä'mi 
gälinimiδ halimecanıŋ doγånï ayŕılıptıŕ. 06/21; mυŋ qāqaśï ki ayŕıllï, başqa hiç kimde 
yōq -āδ βā, o güyçdä āδ βā. 10/46; õnśoŋ αliŋe Daqıliyά kümüş ġulp, kümüştän bu 
büδeλüğü bōliyά, ġoşma büδeλük díyä’lläŕ oŋa. 01/43; õnśoŋ bu íŕanıŋ da śäŕwāδlaŕï 
bā axıŕï bulaŕ da gäldi, öyä dökỉldilä'n. 05/7; baŕān cāyíŋ düδülśỉn 02/18; oġlanlï 
                                                 
80
 Bu ek Standart Türkmencede de sadece “görkezmek” fiilinde kullanılır. bkz. Hanser, a.g.e., s.167. 

 
78
bōlup beylä geçiŕännän  śoŕā, biŕ göweği käśilännän  śoŋ, õnśoŋ  ġıyδıŋ  ġāyınlaŕï, 
ġāyıntalaŕï hemmäśi  ǖşiş
i
yä'lläŕ. 06/27; yād illeŕde  śöyülśä 07/23; śektä -ġalbiŋ 
tutiliyά. 10/70; bunı yüŕœkden oqiyānlaŕ fäyδ bilän yıkıliyά. 10/51; baŕān yeŕiŋ 
βäŕilśin02/16 
 
II.1.5.5. -lA- 
 
õnśoŋ bu oġlån gäliyä' atlayıp; bu tāy bōlmiyά ... 03/26; män őδỉm śöylỉcäk. 10/47 
 
II.1.5.6. -mA- 
 
 Eklendiği fiile olumsuzluk anlamı katan bir ektir.  
 
onï bilmäśäŋ  śäni  şişiŕiyä'ŕ  -ġaŕnıŋ  şişiŕ
i
yä'. 10/49; yāddan çıqmaśın diyyä'. 10/32; 
emmā, oqïyıp bilmiyä'. 10/61; şucúŕä taŕaf ġoymiyάlάŕ. 03/18; aġduq yaşlï bōlmadï 
02/12; oġul díydim; çı'xma yoqaŕı díydim. 05/10; etmädi, gėtti yoqaŕı. 05/11; αlläŕiŋ 
āwŕimaśın -āwŕimaśın āh. 06/17; emmā ägäŕ boşaDan adam bōlmaśa şişiyä'ŕ -ġaŕnï 
şişiyä'ŕ, ġåwı ōlmıyάŕ. 10/57 
 
II.1.5.7. -n- 
 
-n- eki Standart Türkmencede
81
 olduğu gibi Günbed Ağzı’nda da dönüşlü 
fiiller türetir. 
 
aylanınça aylanγın 10/6; gälin śıŕtında Daqınıŕ, ġıyδlaŕ öwläŕinde Daqınıŕ. 01/70 
kitabï düşünśäm biliyä'n. 10/38; gälişyānï śallançıq 07/28; dämiŕi giymiş şaylanmış 
10/8; yumŕi yumŕi şēylä yalpıllanıp duŕiyά, śaçwāγımıδa atıp díyä’lläŕ. 01/51 
 
II.1.5.8. -(I)ŕ- 
 
                                                 
81
 krş. Türkmen Diliniŋ Grammatikası, s. 213, 222-228. 

 
79
 
Bu ekin fonksiyonu oldurma ve yaptırma ifade eden geçişli fiiller 
türetmektir
82
. 
 
inni śiδ oquw bilän öwe geçiŕśäŋiδ eyė oluŕ -håwa. 01/15; tüŕkmäniŋ ŕαśimi nä'me 
inni śiδ ya‘ni oγlållaŕ śowaDıŋıδ kä'n bōlυp tüŕkmän ŕαśimläŕini öwe geçiŕśäŋiδ biδe 
eyė  bōluŕ, memnūn  śiδden. 01/8; bulaŕ gäliyä'lläŕ, giDíyä’lläŕ öyläŕinä  ġatlama 
Bişiŕiyä'lläŕ; pośluq Bişiŕiyä'lläŕ; dőş getiŕiyä'lläŕ. 04/7; āş Bişiŕdim, Bişiŕdim 08/5; 
o  ġıyδiŋ  αlinnän tutup beylä geçiŕiyä'läŕ;  şucúŕä  āytiyάlάŕ – yenä o taŕaf  āytiyά. 
03/10; göwśün şişiŕ
i
yä'. 10/49 
 
II.1.5.9. -ŕa- 
 
 
İşlek olmayan bir ektir. Sadece aşağıdaki örnekte görülür: 
 
täδä yıl kutlamaśï bā; emmā śυfŕa yayŕatmıyaq emmā, ŕamaδan ayDı βāŕ, fetŕ ayDı, 
ġuŕbanlıq ayDı bā. 09/2 
 
II.1.5.10. -ş-, -(I)ş-, -(U)ş- 
 
 Standart 
Türkmencede
83
 temel fonksiyonu isteş fiiler türetmek olan bu ek 
Günbed Ağzı’nda sıkça kullanılır. 
 
el çaŕpışıp tomā'şā edip toy edip öwünçάk  āndaġïnï  ġoyïyά, iδinden de bu yāγlıġï 
ġoy
ï
yά. 01/38; gälişyānï  śallançıq 07/28; tüŕkmänçä gepleş. 01/9; āl yāŋaqtan 
öpşädin 04/17; altmış üç yaşına baŕānda nä'me edip cäşinläŕ tutuşıllaŕ. 06/1; dōśtlaŕï, 
deŋtūşlaŕï, bā΄cılaŕï,  ġaŕdaşlaŕï hämmäśi úşişyά, oġlanıŋ  dāşından toy edíyä’lläŕ, 
śadaqa edíyä’lläŕ. 06/41; onıŋ  hıqmatınάm yetişip bilmäyä'ŕ. 10/50; gīw gīw diye 
yóŕtişiyάllάŕ. 03/17; xanï śoqï da xanï śoqï, xanï śoqï da xanï śoqï da, vuŕuşiyάllάŕ. 
03/29 
 
II.1.5.11. -t- 
                                                 
82
 bkz. Ergin, a.g.e., s.199. 
83
 bkz. Türkmen Diliniŋ Grammatikası (Morfologiya), s. 232-239. 

 
80
 
 Eklendiği fiilden oldurma ve yaptırma ifade eden fiiler türetir. ET’den 
itibaren yaygın olarak kullanılır
84
. 
 
fäyδi ki bunı doldυŕυptıŕ; şol biŕ foŕm bunυ boşaltmalï. 10/56 (< boş - al - t -malı); 
mänim qāqam oqıtıp açiyάmıştıq. 10/2; oġlånï otıŕtıyάllάŕ. 06/36; täδä yıl kutlamaśï 
bā; emmā śυfŕa yayŕatmıyaq emmā, ŕamaδan ayDı βāŕ, fetŕ ayDı, ġuŕbanlıq ayDı bā. 
09/2; õnśoŋ biŕbiŕinä yóŕtişip baŕiyάlάŕ. 03/9 
 
II.2.KELİME TÜRLERİ 
 
II.2.1. İSİM 
 
II.2.1.1. İSME GELEN ÇEKİM EKLERİ 
 
II.2.1.1.1. ÇOKLUK EKİ 
 
Günbed Ağzı’nda çokluk eki -lAŕ’dır. 
 
āndaγınï kimläŕ  ġoyiyά  ġıyδlaŕ  ġoyiyά mi? 01/32; aγδıŋa ballaŕ damśín 02/23; 
bucúŕü dāśtānlaŕ qadímdä bā. 03/30; aγaçıŋ eē - aγaçıŋ biŕ şāxaśını alıp eē dάliläŕi şu 
δikŕï oqıyïp dάliläŕi yençip ġåwı ediyαmışDıq. 10/4; nowŕuδ fāŕślaŕıŋqï. 09/1; ġıyδıl 
gúlläŕ śayalïm 07/17; yüδüŋä nūŕlaŕ yaγśın02/24; qadím ŕαśimläŕ kä'ndi. 06/47; yād 
illeŕde śöyülśä 07/23; inni män nä'me şu waxtlaŕ biŕ āydış çıqtï. 02/1; ġadím ġoca 
heläyläŕ beylä yapıpdıŕ.02/5. 
 
 
Çokluk ekinin sonunda bulunan “ŕ” sesi bazen düşer. “ŕ” ünsüzünün düşmesi 
ekin ünlüsünün uzamasına yol açar. Nohur, Göklen, Alili Ağızlarında ve Yomut 
Ağzının kuzey gepleşiğinde çokluk ekinin sonundaki “r” ünsüzü düzenli olarak 
düşer
85
. 
 
                                                 
84
 ET ti-t- ‘dedir-’, sev-it- vb. bk. Ergin, a.g.e., s.200. 
85
 Berdiyev, R., S. Kürenov, K. Şamıradov, S. Arazkuliyev, a.g.e, s.238. 

 
81
biŕbiŕläŕinnän güyç alyάn gälyä'n adamlά  tā  mυŋ  qāqaśiŋa yetiyä'. 10/45; oloqō΄n 
qāqaśï bilän bυlā śöδ ed
i
yä'läŕ. 04/4; œwliyalά niŕdediŕ ey 10/10. 
 
II.2.1.1.2. HÂL EKLERİ 
 
 
 
II.2.1.1.2.1. Yalın Hâl (Nominatif Hâli) 
 
ūn βeŕiyä'lläŕ, çöŕöγ βeŕiyä'lläŕ, şekeŕ βeŕiyä'lläŕ, çay βeŕiyä'lläŕ – qadím ŕαśimdiŕ dā. 
08/20; dä'dä diyyä'ŕ, dä'dä diyyä'ŕ. 07/21; tüŕkmän dēp āyt diyyä'. 01/6, tüŕkmän dēp 
mi? 01/6; düşman ólśün śancıdan 07/56; ohōm oġlana dä'mi täδä eyinbaş 
giydiŕiyä'lläŕ. 06/43 ; ġıyδlaŕımıŋ ādї menicä. 01/1; çőŕek δāD alanını āyt nä'ne. 
05/29; oġlanıŋ αliŋe pul βeŕiyä'lläŕ. 06/42, oġlanıŋ üśtine pul śaçïyάllάŕ. 04/45; 
oγlållaŕ heŕ yıl aŕaδada oqiyάllά. 08/26 
 
II.2.1.1.2.2. İlgi Hâli (Genetif Hâli) +(n)Iŋ, +(n)Uŋ 
 
 
İlgi hali eki ünlü ile biten kelimelerden sonra -nIŋ, -nUŋ; ünsüzle biten 
kelimelerden sonra ise -Iŋ, -Uŋ şeklindedir. 
 
āyıŋ on dőŕdỉŋä nä śalkımśeçeŕ. 08/23; hocamanıŋ maşíni dőŕD dάnä maşíni daγ 
bāyıŕ gidäŕdi. 04/50; kőŕökœnimiŋ  ādї abdulmahmυt. 01/2; nä'me yeŋimiδi naqış 
ediyäŕdik, köyneğimiδiŋ eteğini awådan ġıŕa diyyä' naqış edyärdik. 01/11; śäŕwāδ 
alıp gitti mäni - śäŕwāδıŋ maşíni. 04/38; mänim śάyamiŋ tamām çaŕġaDınï, yāγlıγınï, 
tamām  δāDlaŕınï aldılά. 05/26; tāytişānıŋ dä'däśiniŋ adï tāγanyaδ  şıyx, tāγanyaδ 
şıyxıŋ  oγlυ atacan näcmiŋ dä'däśï. 10/41; gälini ālıyά, aldıqtan  śonŕa nänäśiniŋ 
öyüŋä  ġoy
i
yά. 01/88; dä'däläŕiniŋ  gėyimini, dä'däläŕiniŋ  kǒlāxlaŕınï, dä'däläŕiniŋ 
papaγını gėydiŕip bu tāyda śätiŕ śätiŕ śätiŕ ġoydï. 05/16; håwa, heŕ kim őδünüŋ beylä 
ŕαśimläŕi bāŕdï dā. 01/36; ġıyδıl gúlüŋ deśśäśi 07/18; oqıyān mäniŋ ballim hıncıdı΄ŕ 
07/53; śäniŋ ġıyδiŋ ġudaçlıġa beŕelim; maγa beŕçäk mi? diyyä'ŕ. 04/5. 
 
 
İlgi hali eki ünlüyle biten bazı kelimelere eklendiğinde, orta hecede vurgusuz 
kalan kısmı düşer. Bunun sonucunda ekin “ŋ” şeklinde kaldığı durumlar ortaya çıkar. 

 
82
Ersarı, Salır, Sarık, Göklen, Yomut, Çovdur, Alili Ağızları’nda 
 ve Stavrapol ve 
Karakalpakistan Türkmenlerinin alt ağızlarında da aynı durum söz konusudur.
86
 
 
mυŋ qāqaśï. 10/27 
 
 
“men, sen, ol” kişi zamirlerine ve “şol” işaret zamir veya sıfatına ilgi eki -Iŋ 
eklendiğinde Teke, Yomut, Göklen; Alili, Salır, Sarık, Çovdur, Ersarı  Ağızları’nda 
ve Karakalpakistan Türkmenlerinin Gepleşiğinde n ve l sesleri ile birlikte ekin 
ünlüsü düşer
87
. Günbed Ağzı’nda ise bu durumu sadece aşağıdaki örnekte görürüz. 
 
şol dä'mi şoŋ bä'şi şoŋa gidip gäldik. 06/22