II.2.3.2. YER-YÖN ZARFLARI
Belirsiz bir yeri işaret eden yer isimleridir. Hepsi fiilin yönüne işaret eden bir
anlam taşır
94
.
etmädi, gėtti yoqaŕı. 05/11; oġul díydim; çı'xma yoqaŕı díydim. 05/10
II.2.3.3. ZAMAN ZARFLARI
Fiilin
gösterdiği iş, oluş veya hareketin zamanını gösteren kelimelerdir.
onna ġıyδ - gälännä oġlan oŋa āşıq ōliyάmışDıq. 03/21; õŋ öldüŕüp öldüŕüp ġoycaq.
05/24; hemişä toya gälediŋiδ. 06/48; bu ġıyδıŋ śoqıγınna aliyά αliŋä, ġaçiyά,
ġaçänna yaŋqı dœwlä. 03/28; şuluġluġ edennä yaŋqï ceng tuŕdï - ceng tuŕdï; tamām
da halqtan gälän ādamlά hamlättilän. 05/6; biŕ ŕαśim ya‘ni aŕtıq baδı käDė toylaŕda.
10/31; inni hämānäDän nä'me, biŕ ġıyδ öydä mi, ikki Dάnä ġoca nänä gäliyä' mυnı
ġudaçlıġa. 04/1; inni mänim dä'däm de öldi -qāqam da öldi. 10/42; cαwānlάŕ
giymiyä'ŕ onï cαwānlάŕ giymiyä'ŕ onï; cαwānlά
ŕ
inni yād bōldï. 01/28; mυŋ bābaśí da
şēylä, dä'däśi de şēylä - dä'däśi íŕ ayŕıllï. 10/68
94
Ergin, a.g.e., s.246.
95
II.2.3.4. MİKTAR ZARFLARI
Fiilin,
sıfatların ya da başka zarfların anlamlarını miktar ve derecelendirme
bakımından belirten zarflardır
95
.
heç ayıŕmάδlάŕ, beylä.02/6; mυŋ qāqaśï ki ayŕıllï, başqa hiç kimde yōq - āδ βā, o
güyçdä āδ βā. 10/46; inni nä'me xanï, hiş δāD yōq. 01/64; bucúŕü dāśtānlaŕ -håwa,
śäŕwāδlaŕ gäliptiŕläŕ, kä'n bōlυp. 05/28; maŕiδ bōliyάmıştıq kä'n - çoq maŕiδ
bōliyάmıştıq. 10/1; tüŕkmäniŋ ŕαśimi nä'me inni śiδ ya‘ni oγlållaŕ śowaDıŋıδ kä'n
bōlυp tüŕkmän ŕαśimläŕini öwe geçiŕśäŋiδ biδe eyė bōluŕ, memnūn śiδden. 01/8
II.2.4. ZAMİRLER
II.2.4.1. ŞAHIS ZAMİRLERİ
Tablo 6 Şahıs Zamirleri Tablosu
Günbed Ağzı
Standart Türkmence
1. t. ş.
män men
2. t. ş.
śän sen
3. t. ş.
o ol
1. ç. ş.
biδ biz
2. ç. ş.
śiδ siz
3. ç. ş.
olaŕ olar
1. Tekil Şahıs Zamiri
inni män nä'me şu waxtlaŕ biŕ āydış çıqtï.02/1; män şol otīŕdım. 05/1; män āytDım:
05/10; oγlållaŕıŋ hämmäśini çıkaŕcaq män, öldüŕcäk, díydi. 05/12; húwdilāyim män
śäni 07/13; húwdilāyim män śäni 07/15; män de ginä ġoŕxtum. 05/15; män díydim,
nä'me günācıktıŕlaŕ bulaŕ diyändä, “śäniŋ işiŋ bōlmaśın” díydi śäŕwāδ. 05/18; män
95
bk. Ergin, a.g.e., s.248.
96
nä'me dä'l mi yani? 06/21; män őδim mi? 04/25; män yāγlıq alayīm, yāγlıq alayīm.
01/72; onï män göŕmäśäm 01/93
2. Tekil Şahıs Zamiri
höw guliśtān miywαśï śän 07/1; śän āγalï yengäli 07/12, śän dā΄yılï dayδalï 07/14;
ġadınım śän neCúŕ allıŋ bunı, diydim. 05/34; eē şu δikŕï oqiyāŋ śän. 10/5
3. Tekil Şahıs Zamiri
o da ayŕıldï, vefāt etti gitti o, wäli –göδlỉ āta. 10/35; o da yençip δïnciŕli diwānanï
ġåwı ediyä', şαfā beŕ
i
yä'. 10/29; onıŋ hıqmatınάm yetişip bilmäyä'ŕ. 10/50; heŕ kim
onıŋ pulυna ġuβanıp śattılaŕ cānım, δāD ġoyıp. 01/65; o da beylä öldi, elli biŕ yāşta.
10/73; o gälinçä yüŕeği iśliyä'ŕdi äŕiniŋ. 01/87; õnśoŋ oŋa ādamśï ġoşıyά: 01/90
1. Çoğul Şahıs Zamiri
ohōm dä'mi biδ diyäm üç waqtά tüŕkmän ŕαśimläŕimiδiŋ biŕniçäği yitip gitti. 01/10;
biδ ya‘ni ‘aŕūślά baŕma΄δdıq. 04/21, śiδ şäkäŕ δāD ġoyıyāŋıδ, biδ ġoymıyaq. 09/5;
yenä oγlallaŕ inni vilayet bilän ġatışanśaŋ onoŋ üçün olά edenśeŋ biδ de ediyaq. 09/6
2. Çoğul Şahıs Zamiri
başqa ŕαśimläŕ δāDlaŕ yādınıδa düşúyä'n bōlśa śiδ de biŕ āydıŋ biδe aydıp aydıp
ġutaŕdıq onï. 06/19; śiδ oyunlaŕı bilyäŋiδ mi? 08/2; śiδ şäkäŕ δāD ġoyıyāŋıδ, biδ
ġoymıyaq. 09/5
3. Çoğul Şahıs Zamiri
olaŕ āytiyάŕ, qāqaśï bilän ecäśi āytiyάŕ: 04/6; yenä oγlallaŕ inni vilayet bilän
ġatışanśaŋ onoŋ üçün olά edenśeŋ biδ de ediyaq. 09/6
97
II.2.4.1.1. ŞAHIS ZAMİRLERİNİN HAL EKLERİYLE ÇEKİMİ
Tablo 7 Şahıs Zamirlerinin Hal Ekleriyle Çekimi
nominal akkuzatif genitif datif lokatif ablatif
1. t.ş.
män mäni mäniŋ maγa - männän
2. t.ş.
śän
śäni
śäniŋ
śaγa
śännä -
3. t.ş.
o onï,
onυ onıŋ
oŋa -
1. ç.ş.
biδ - biδde biδe biδden -
2. ç.ş.
siδ - -
siδä
śiδdän -
3. ç.ş.
olaŕ olarï
män
yō män ata minä'mōq, män maşínä mindim, -dőŕt dάnä maşínä mindim. 04/48;
śäŕwāδ alıp gitti mäni - śäŕwāδıŋ maşíni. 04/38; kä'n xoŕladılaŕ mäni eδiyät beŕdiläŕ.
05/40; mänim qāqam oqıtıp açiyάmıştıq. 10/2; mänim śάyamiŋ tamām çaŕġaDınï,
yāγlıγınï, tamām δāDlaŕınï aldılά. 05/26; inni mänim dä'däm de öldi -qāqam da öldi.
10/42; mäniŋ ballim ulalśa 07/33; mäniŋ uşaqlaŕım āç, diydim. 05/30; āyt díy dā
oġul ġıyδï ġåwı ayDaŕ mennän. 06/5; śäniŋ ġıyδiŋ ġudaçlıġa beŕelim; maγa beŕçäk
mi? 04/5; baγa āytıp duŕıŕ dā. 08/18
sän
śän ata mindiŋ mi? 04/48; män díydim, nä'me günācıktıŕlaŕ bulaŕ diyändä, “śäniŋ
işiŋ bōlmaśın” díydi śäŕwāδ. 05/18; śäniŋ ġıyδiŋ ġudaçlıġa beŕelim; maγa beŕçäk mi?
04/5; inni śännä mάniśini āytabeŕ. 10/2; húwdilāyim män śäni 07/13; onï bilmäśäŋ
śäni şişiŕiyä'ŕ -ġaŕnıŋ şişiŕ
i
yä'. 10/49; biδden śaγa kim gäŕäk, diyyä'ŕ. 03/12
o
o biŕ taŕafta āytiyά, o da āytiyά: 03/13; onυ śünnet edännän śōŕā toy edíyä’lläŕ, qoyun
öldüŕüyä'lläŕ. 06/40; onυ qaldıŕmalaŕï içün biŕi gäŕäk. 10/52; oqiyp oqiyp onυ
98
qaldıŕmalï ya da ōlmiyά, xūşa getiŕmäli. 10/55; onï qaldıŕmalaŕï gäŕäk. 10/54, onï
göŕmäśäm yüŕeğim yaniyä'ŕ” diyyä'ŕ dā 01/85; emmā oŋa güyç βeŕiyä'lläŕ - ‘őy ‘āhhā
‘őy āhhā güyç βeŕiyä'lläŕ. 10/28; oŋa üç dάnä qulxwallah oqıyάllάŕ, biŕ dάnä alkım
oqıyάllάŕ.02/3
biδ
gälin níŕde ōlśa o ġuppålaŕ biδä haβaŕ βeŕiŕdi, laγīŕ laγīŕ laγīŕ laγīŕ edip. 01/63; biδä
biŕ śayλap duŕan ġıyδ gäŕäk, diyyä'. 03/8; biδde ŕamaδan āyı on dőŕdỉ gėcäśi şükŕ
edíyä’lläŕ. 08/32; biδden śaγa kim gäŕäk, diyyä'ŕ. 03/12; başqa ŕαśimläŕ δāDlaŕ
yādınıδa düşúyä'n bōlśa śiδ de biŕ āydıŋ biδe aydıp aydıp ġutaŕdıq onï. 06/19;
tüŕkmäniŋ ŕαśimi nä'me inni śiδ ya‘ni oγlållaŕ śowaDıŋıδ kä'n bōlυp tüŕkmän
ŕαśimläŕini öwe geçiŕśäŋiδ biδe eyė bōluŕ, memnūn śiδden. 01/8; õnśoŋ biδim öyä
gäldiläŕ. 05/9; oġlan bōlanda nä'me ŕαśimläŕimiδ bāŕ biδim? 06/23
siδ
inni śiδ oquw bilän öwe geçiŕśäŋiδ eyė oluŕ -håwa. 01/15; śiδä dä xudāy yetiŕśin.
06/17; tüŕkmäniŋ ŕαśimi nä'me inni śiδ ya‘ni oγlållaŕ śowaDıŋıδ kä'n bōlυp tüŕkmän
ŕαśimläŕini öwe geçiŕśäŋiδ biδe eyė bōluŕ, memnūn śiδden. 01/8
olaŕ
inni olā oqiyatDılaŕ. 10/69; onυ bu ġıyδlaŕ āytıp gälällä', toya gidälläŕ, olaŕï
Daqı΄nıŕdï. 01/69
II.2.4.2. DÖNÜŞLÜLÜK ZAMİRİ
“Kendi”
manasına gelen ve iyelik ekleri ile çekimlenerek tüm şahıslarda
kullanabilen bir zarf çeşididir. Günbed Ağzı’nda dönüşlülük zamiri Standart
Türkmencede olduğu gibi “őδ” kelimesidir.
99
ġıyδiŋ ġaptalında ġıδıl śoqυ bilän őδ δāDï bōliyά - śoqυ dä'mi dä'l. 03/25; kä'n
δāDlaŕ βāŕdï, őδim nä'me yāddan çıqtï. 04/24; män őδỉm śöylỉcäk. 10/47; yoxśa
őδỉmiŋki βā, őyle oloqō΄n şeyläŕ, bä'ş dάnä ġuppåśï βāŕdї. 01/58; őδiŋ āytıp
bilmiyä'ŋ mi? 10/39; őδỉŋden āyt. 01/5; håwa, heŕ kim őδünüŋ beylä ŕαśimläŕi bāŕdï
dā. 01/36
II.2.4.3. İŞARET ZAMİRLERİ
Nesnelerin
yerini
işaret edip göstererek karşılayan kelimelerdir. İşaret
zamirleri nesnenin yerinin uzak, yakın oluşuna; işaret edilen nesnenin tek veya çok
olmasına göre çeşitlere ayrılırlar.
96
Tablo 8 İşaret Zamirleri ve Hâl Ekleriyle Çekim Tablosu
nominal akkuzatif
genitif
datif
lokatif ablatif
bu, bυ
bu, bυ bunı,
bunυ,
bunυŋ,
mυŋ
muŋά,
muγa
- mυndan
şu, şol
şu, şol,
şon
şonï, şunï şoŋa,
şuŋa
şonna
şonnan,
şonnon
o, ol
o, ol
onï, onυ onυŋ
oŋa - -
II.2.4.3.1. bu / mu
Yakında bulunan nesneleri işaret etme fonksiyonundadır. Günbed Ağzı’nda
bu işaret zamirinin ünsüzü b- > m- değişimine uğrar. Ancak, her iki şekilde (bu, mu)
kullanılır.
bí, balaqyūp díyä’lläŕ. 01/22; bu, díydim, böyük bāba díydim. 05/22; bu güŕŕüŋ beŕip
otíqālā biŕ Dάnä oġlan täδaŕŕū ediyä' şuluġluġ ediyä'. 05/5; õnśoŋ bu şonnan yaŋqı
aydanım yāləq öyä giŕiptiŕ, bu dä'däśi yatıydı. 05/20; män díydim, nä'me
günācıktıŕlaŕ bulaŕ diyändä, “śäniŋ işiŋ bōlmaśın” díydi śäŕwāδ. 05/18; inni bulaŕ da
yāddan çıxıp βaŕiyά yυwaş yυwaş. 01/27; õnśoŋ bu íŕanıŋ da śäŕwāδlaŕï bā axıŕï
96
krş. Özkan, a.g.e., s.139.
100
bulaŕ da gäldi, öyä dökỉldilä'n. 05/7; bυ kimiŋ gälini bυ śeyit mätiŕ hācïŋ gälini,
dāşındın śäśi gäliyä'ŕ diyäŕdik dā´. 01/61; ġadınım śän neCúŕ allıŋ bunı, diydim.
05/34; fäyδi ki bunı doldυŕυptıŕ; şol biŕ foŕm bunυ boşaltmalï. 10/56; bunυ düşündỉŕ
dā nä'me üçün āytaŕlaŕ. 08/16; õnśoŋ bunυŋ dőŕt töwöŕöğü döwüx ōliyά; oŕtaśınna
ġıyδ bōliyά. 03/24
biŕbiŕläŕinnän güyç alyάn gälyä'n adamlά tā mυŋ qāqaśiŋa yetiyä'. 10/45; ēē mυŋ
qāqaśi - mυŋ qāqaśi maŕiδläŕi, däliläŕi ġåwı ediyαmışDıq. 10/3; göδi göŕmäyä'
āşġawaŕ bōlśa õŋ mυniŋki mυndan çıqśın. 05/25; mυŋ annäśi dä bā -annäśi de wäli,
śeśi δāD inni bōlmiyά. 10/59; oqıyān mυŋ qāqaśï. 10/27; mυŋa ŕaγām ŕaγām bā heP
bíŕi äwwälki Dakiyān döküλmä halqa díyä’lläŕ. 01/47; mυŋa yüδük Daqiyάllάŕ,
mυγa halqa díyä’lläŕ. 01/46; mυŋά ġaŋŕaq diyyä'lläŕ; ol bālıq tutilmiyά, onıŋ ġaŋŕaq
naqşi. 01/20; mυγa ínçäcik çekmä díyä’lläŕ. 01/24; ohōm ġaŕŕı ecäm mυŋa ŏŕuśġat
beŕdi. 04/30
II.2.4.3.2. şu
bu’ya göre biraz daha uzakta olan nesneleri işaret eder.
õnśoŋ oġlan diyyä’ nänäśinä ahiŕ biŕ gún şunı alaŕın diyyä'. 03/23; yüŕœk şuŋa yandï
mi 02/14
II.2.4.3.3. o / ol
Uzakta bulunan nesnelerin yerini işaret eder. Günbed Ağzı’nda “ol” işaret
zamirinin ünsüzü genelde düşer. Bu nedenle hem “ol” şekli hem de “o” şekli
kullanılır.
ā ol päŕidä dä'mi, yeddi ġaŕış etti ġīyδlaŕıŋ heŕ (ġayśï?) da biŕ dä'mi śäçki śäçtiläŕ,
noγul śäçtiläŕ. 06/4; başqa ŕαśimläŕ δāDlaŕ yādınıδa düşúyä'n bōlśa śiδ de biŕ āydıŋ
biδe aydıp aydıp ġutaŕdıq onï. 06/19; cαwānlάŕ giymiyä'ŕ onï cαwānlάŕ giymiyä'ŕ
onï; cαwānlά
ŕ
inni yād bōldï. 01/28; inniki oγlållaŕ bilmäŕ onï. 08/1; mυŋά ġaŋŕaq
101
diyyä'lläŕ; ol bālıq tutilmiyά, onıŋ ġaŋŕaq naqşi. 01/20; onï āytmāna mahmυt gäŕäk.
10/37; yenä oγlallaŕ inni vilayet bilän ġatışanśaŋ onoŋ üçün olά edenśeŋ biδ de
ediyaq. 09/6; õnśoŋ αliŋe Daqıliyά kümüş ġulp, kümüştän bu büδeλüğü bōliyά,
ġoşma büδeλük díyä’lläŕ oŋa. 01/43; onυ bu ġıyδlaŕ āytıp gälällä', toya gidälläŕ, olaŕï
Daqı΄nıŕdï. 01/69; õŋ yenä bíŕ dάnä dāśtān βā - o ġadím δamāŋqї. 03/19; oŋa dőŕt
ġuppa Daqaŕlaŕdï. 01/68
II.2.4.3.4. şol
“şol” zamiri “şu” ve “o” manasını taşır. “uş” gösterme edatı ve “ol” zamirinin
birleşmesinden oluşur
97
. “şol” ek alınca zamir n’si belirir.
fäyδi ki bunı doldυŕυptıŕ; şol biŕ foŕm bunυ boşaltmalï. 10/56; şonï pay βeŕiyä'lläŕ,
şäkäŕ ġoyiyάllάŕ -dőŕt Buşluqlı şäkäŕcik. 06/15; şucúŕä şey edip śaqladım şonlaŕï.
05/39; kim çāγıŕśa şonnaDıŕ ey 10/11; õnśoŋ bu şonnan yaŋqı aydanım yāləq öyä
giŕiptiŕ, bu dä'däśi yatıydı. 05/20; şonnon öyümä gäldim. 05/38; şol dä'mi şoŋ bä'şi
şoŋa gidip gäldik. 06/22
II.2.4.4. SORU ZAMİRLERİ
Nesneleri
soru
şeklinde ifade eden zamirlerdir. Günbed Ağzı’nda kullanılan
soru zamirleri şunlardır: kim “kim, nä'me “ne”
kim çāγıŕśa şonnaDıŕ ey 10/11, biδden śaγa kim gäŕäk, diyyä'ŕ. 03/12; bυ kimiŋ
gälini bυ śeyit mätiŕ hācïŋ gälini, dāşındın śäśi gäliyä'ŕ diyäŕdik dā´. 01/61; āndaγınï
kimläŕ ġoyiyά ġıyδlaŕ ġoyiyά mi? 01/32; qāqaŋ kimmiştik –dä'däŋ? 10/40; altmış üç
yaşına baŕānda nä'me edip cäşinläŕ tutuşıllaŕ. 06/1; bunυ düşündỉŕ dā nä'me üçün
āytaŕlaŕ. 08/16; inni nä'me xanï, hiş δāD yōq. 01/64; nä'me yatdıŋ ōnnan śōŕa nä'çä
yāşıŋa yetändä gälin bōldıŋ? 04/26; tāyfaŋ nä'me? 01/3
97
Ergin, a.g.e., s.262.
102
II.2.4.5. BELİRSİZLİK ZAMİRLERİ
İfade ettikleri nesneleri belirsiz bir biçimde karşılarlar. Günbed Ağzı’nda
kullanılan belirsizlik zamirleri şunlardır:
heŕ nä'mä cähännäm, diydim. 05/32; şuluġluġ edennä yaŋqï ceng tuŕdï - ceng tuŕdï;
tamām da halqtan gälän ādamlά hamlättilän. 05/6; biŕnä'çemiδ ġoyun öldiŕiyä'ŕ -
śadaka ediyä'ŕ. 06/28; hämmäśi yāddan çıqıp qaldï. 06/49; bä'ş dάnä emmuśi βāŕdï;
hemmäśi ayŕıldï. 10/67; mυŋa ŕaγām ŕaγām bā heP bíŕi äwwälki Dakiyān döküλmä
halqa díyä’lläŕ. 01/47; håwa, heŕ kim őδünüŋ beylä ŕαśimläŕi bāŕdï dā. 01/36; heŕ
kim onıŋ pulυna ġuβanıp śattılaŕ cānım, δāD ġoyıp. 01/65; hiç δāD aydanımıδōq.
06/20; mυŋ qāqaśï ki ayŕıllï, başqa hiç kimde yōq -āδ βā, o güyçdä āδ βā. 10/46;
tamām mυŋ āγalaŕï bātdï, ämūlaŕï. 10/64; onυ qaldıŕmalaŕï içün biŕi gäŕäk. 10/52;
biŕ diyäniŋ falān, iki diyäniŋ falān diyip āytmayāŋ mı? 08/3
II.2.5. FİİLLER
II.2.5.1. FİİL ÇEKİMİ
II.2.5.1.1. ŞAHIS EKLERİNİN ÇEKİMİ
Şahıs eklerinin çekim tablosu aşağıdaki gibidir:
Tablo 9 1. Tip Şahıs Ekleri Çekim Tablosu
Günbed
Ağzı Standart
Türkmence
1. t.ş.
-Im -Im
2. t.ş. ___
-sIŋ
3. t.ş. ___
-
1. ç.ş. ___
-Is
2. ç.ş. ___
-sIŋIz
3. ç.ş. ___
-lAr
103
Tablo 10 2. Tip Şahıs Ekleri Çekim Tablosu
Günbed
Ağzı Standart
Türkmence
1. t.ş.
-m -m
2. t.ş.
-ŋ
-ŋ
3. t.ş.
-
-
1. ç.ş.
-q, -k
-k, -q
2. ç.ş.
-nIδ
-ŋIz
3. ç.ş.
-lAŕ, -lάŕ
-lAr
II.2.5.1.2. ŞEKİL VE ZAMAN EKLERİ
II.2.5.1.2.1. HABER KİPİ ÇEKİMLERİ
II.2.5.1.2.1.1. GENİŞ ZAMAN ÇEKİMİ
Tablo 11 Geniş Zaman Çekimi
Günbed Ağzı
Standart Türkmence
1. t. ş.
-arın -Arın
2. t. ş.
___ -ArsIŋ
3. t. ş.
-Aŕ, Uŕ, -υŕ, Iŕ, -ŕ -Ar
1. ç. ş.
___ -ArIs
2. ç. ş.
___ -ArsIŋIz
3. ç. ş. -AŕlAŕ, -AllA, -IllA
-ArlAr
Standart Türkmencede geniş zaman eki -ar, -är şeklindedir. ET’de ek -ur, -ür;
nadiren -ar, -ar ve bazen -ır, -ir şeklindedir; ünlü ile biten fiillere -yur, -yür ve
104
nadiren -r şeklinde eklendiği de görülür
98
. Günbed Ağzı’nda ekin dar ünlülü şekilleri
kullanılır. Ekin dar ünlülü şekilleri Ersarı ve Çovdur Ağızları’nda da vardır.
99
altmış üç yaşına baŕānda nä'me edip cäşinläŕ tutuş ıllaŕ. 06/1; at śıŕtıŋa aŕaba baγla ŕ.
04/41; baγa āytıp duŕ ıŕ dā. 08/18; bōśtālli bőŕük, tekenaqşlï bőŕük, üyşüŕmäli bőŕük,
o nä o tiŕāllï bőŕük, şucúŕä bőŕük tökül üŕ ġuŕwāllıqDa. 01/33; bulaŕ nä'me günācıktıŕ,
öyüŋ içinde baxıyıŕlaŕ otiŕ illά, díydim. 05/14; gälin śıŕtında Daqın ıŕ, ġıyδlaŕ
öwläŕinde Daqın ıŕ. 01/70; ġıyn bōl υŕ. 02/7; onυ bu ġıyδlaŕ āytıp gäl ällä', toya
gid älläŕ, olaŕï Daqı΄nıŕdï. 01/69; yāŕımıδan gäl iŕ geçeŕ 08/22, yoqaŕśında üç dάnä
ġuppåśï βāŕdï, işit iŕ Daqınaŕdıq. 01/59.
Ek, bazen uyuma girmeyerek Standart Türkmencedeki gibi kullanılır.
aydım bil äŕ mi diyyä'ŕ, aydım. 02/7, eśki oγlållaŕ ki annäm yalï oγlallaŕ bil äŕ. 08/1;
āyt díy dā oġul ġıyδï ġåwı ayD aŕ mennän. 06/5; bunυ düşündỉŕ dā nä'me üçün
āyt aŕlaŕ. 08/16; paytŏn díy äŕ tüŕkmänläŕ. 04/41; çıqśaŋ, díydim ayaγınï díydim
śädeme düş äŕ -yaŕa düş äŕ, díydim. 05/10; gälinläŕ, böyük ġıyδlaŕ da Daki΄yάŕ,
ġıyδlaŕ śaçlaŕï öwden öŕ älläŕ. 01/66; oŋa dőŕt ġuppa Daq aŕlaŕdï. 01/68; o qadímläŕ
gälini kökäδmäδdiläŕ, yeddi yılda, śäkkiδ yılda gälini ġayt aŕıp αkitiŕdiläŕ. 01/86;
õnśoŋ oġlan diyyä’ nänäśinä ahiŕ biŕ gún şunı al aŕ diyyä'. 03/23; onυ bu ġıyδlaŕ āytıp
gäl ällä', toya gidälläŕ, olaŕï Daqı΄nıŕdï. 01/69.
Olumsuz Çekimi: heç ayıŕ mάδlάŕ, beylä.02/6
98
Gabain, a.g.e., s. 80.
99
Ersarı: bilirin, bilirsiŋ, bilir, biliris, bilirsiŋiz, bilirler. St Trkm bilerin, bilersiŋ, biler, bileris, bilerler.
Çovdur: alırın, alırsıŋ, alır, alırıs, alırsıŋız, alırlar. St Trkm aların, alarsıŋ, alar, alarıs, alarsıŋız,
alarlar. Berdiyev, R., S. Kürenov, K. Şamıradov, S. Arazkuliyev, a.g.e, s. 304-305
105
II.2.5.1.2.1.2. ŞİMDİKİ ZAMAN ÇEKİMİ
Tablo 12 Şimdiki Zaman Çekimi
Günbed Ağzı
100
Standart Türkmence
Olumlu Olumsuz Olumlu Olumsuz
1. t. ş.
-iyάn ___
-yĀrın -mAyĀrın
2. t. ş.
-yĀŋ ___
-yĀrsıŋ -mAyĀrsıŋ
3. t. ş.
-iyά, -ïyά, -ıyά,
-iyä'ŕ, - yä', - ıyάŕ
-miyά, -mayά, -
miyä'ŕ, - mäyä'
-yĀr -mAyĀr
1. ç. ş.
-iyAq ___ -yĀrıs -mAyĀrıs
2. ç. ş.
-yāŋıδ, -yäŋiδ ___ -yĀrsıŋız -mAyĀrsıŋız
3. ç. ş. -IyĀlAŕ, -IyĀŕlAŕ
-mäyä'lläŕ,
-miyä'lläŕ
-yĀrlar -mAyĀrlar
Standart
Türkmencede
şimdiki zaman eki -yar, -yä'r’dir. Ancak, ağızlarda
ekin farklı allomorfları vardır
101
. Şimdiki zaman ekinin -yā, -yä' şekli Teke, Salır,
Mehin, Arabacı, Batı Yomut ve Mürçe Ağzıları’nda kullanılır. Teke Ağzı’nda,
şimdiki zaman çekimi genelde -yā, -yä' ekleriyle yapılmakla beraber nadiren ekin
kısa ünlülü şekilleri (-ya, -yä) de kullanılır. Batı Yomut ve Mürçe Ağzıları’nda -ya, -
yä’nin yanı sıra -yār, -yä'r ve -ye şekileri de kullanılır. Göklen, Alili (Yazır), Küren,
Yemreli, Sakar, Ata, Manış, İğdir ve Kuzey Yomut Ağzıları’nda ekin kısa ünlülü
şekillerinin (-ya, -ye) kullanımı yaygındır
102
. Günbed Ağzı’nda ise ek Horasan
Türkçesinde olduğu gibi -IyA
103
ve bazen de -IyAŕ şeklindedir. Ekin başında
bulunan “I” zayıflama ve düşme eğilimindedir.
100
Doe/He.(Gu): gäleyn, gäli`yeŋ, gäliyä, gäliyek, gäliyeŋiδ, gäliyellä.
101
1.[-yā, -yä'], [-ya, -ye], [-yo, -yōr], [-o, ōr] 2. [ı, -i], [-ī, -í] 3. [-adır, -edir], [-adı, -ädi], [-adūr, -
edūr], [-a, -e] Erdem, M. (2000), “Türkmen Türkçesi Ağızlarında Olumlu Şimdiki Zaman Kullanımı”,
bilig, S.4, s.58.
102
Erdem, a.g.m., s.59.
103
krş. Tulu, S. (2005), Bocnurd’dan Folklor Derlemeleri, Ankara: Ürün Yayınları, s.18. Horasan
Türkçesinin Kuzey-Batı Ağzı’nda çekim tablosu şu şekildedir: -IyAm, -IyAŋ, - IyA, -IyAy, Iyaŋız, -
IyallAn..
106
1. Tekil Şahıs
kitabï düşünśäm bil iyä'n. 10/38
Olumsuz Biçimi: Şimdiki zamanın olumsuzunun çekimi Günbed Ağzı’nda iki
şekilde yapılmaktadır. Bunlardan birincisi, olumsuzluk ekinin kullanımı ile
104
diğeri
ise fiil tabanına -An sıfat fiil ekinin, daha sonra ise şahıs eki ve “yōq” kelimesinin
eklenmesi ile yapılır. Metinlerde, şimdiki zamanın sadece, “-An + şahıs eki + yōk”
şeklinde yapılan şu örnekleri bulunur:
yō män ata min ä'mōq, män maşínä mindim, -dőŕt dάnä maşínä mindim. 04/48; onυ
āytmaśınï bil ämōγ-a. 06/18; śäŕwāδ düşünmäδδim männä faŕśí bil emoq dā tüŕkmän.
05/41
Dostları ilə paylaş: |