Muhandislik geologik tadqiqotlar

25. MUHANDISLIK - GEOLOGIK QIDIRUV ISHLARIDA 
QO’LLANILADIGAN GEOFIZIKAVIY TEKSHIRISH USULLARI. 
ELEKTRORAZVEDKA. SEYSMORAZVEDKA. MAGNITORAZVEDKA. 
RADIOAKTIV USULLAR 
Tadqiqotlarni geofizik usullari
odatda razvedka ishlariga yo’ldosh
bo’ladi va ba’zi xollarda shurflash va burg’ulash ishlarini xajmini keskin
kamaytirish imkonini beradi. Ko’p xollarda ular boshqa tadqiqotlar bilan parallel 
qo’llaniladi. Ularni yordamida jinslarni va yer osti suvlarini fizik va ximik 
xususiyatlarini, yotish sharoitlarini, yer osti suvlarini xarakatlarini, fizik - geologik 
va muxandislik - geologik xodisalar va jarayonlarni o’rganish mumkin. 
Injener-geofizik tadqiqotlar amaliyotida asosiy o’rinni elektrometriya va 
seysmometriya egallaydi. 
Seysmik usullar
tabiiy sabablardan yoki maxsus o’tkaziladigan portlash-
lardan hosil bo’ladigan seysmik tebranishlarni tarqalish tezligini farqlanishiga 
asoslangan. Oxirgi vaqtlarda injener-geologik ishlarda bir kanalli mikroseysmik 
qurilmalar ishlatilmoqda. Ularni yordamida qoplamalar ostidagi qoyali jinslarni 
yotish chuqurligini belgilash, daryo vodiylari tubini aniqlash karst bo’shliqlari, 
grunt suvlari satxi, doimiy muzliklardagi erigan jinslar qalinligini
aniqlash mumkin. 
Murakkab geologik tuzilishiga ega bo’lgan sharoitda seysmometriya usul-
lari yaxshi natija bermaydi. 
Elektrorazvedka
tog’ jinslari massivida sun’iy hosil qilinadigan elektr 
maydonlarini o’rganadi. Har bir jins, shu jumladan quruq va suvga to’yinganlari 
ham, o’z solishtirma elektrorazvedka ma’lumotlari shunchalik aniq bo’ladi. 
Injener-geologik tadqiqotlarda eng ko’p qo’llaniladiganlari 
elektrprofil-
lash
va 
vertikal elektr zondlashdir 
(VEZ). Elektroprofillashda o’rganilayotgan 
uchastkada gruntda qator profillar (yo’nalishlar) o’tkaziladi va ularni har birida 
jinslarni qarshiligi elektrodlar orasidagi masofani o’zgartirmas ko’chirib 
o’lchanadi. Bu uchastkada solishtirma qarshilikni belgilangan huqurlikda

---

189 
o’zgarishini ko’rsatadi, o’zgarish jumladan karet bo’shliqlarining mavjudligi 
bilan bog’liq bo’lishi mumkin. 
Vertikal elektr zondrlash (VEZ) tub jinslarni yotish chuqurligini va yer osti 
suvlari satxini, daryo vodiylari tubini aniqlash, xar xil litologik tarkibdagi jinslarni 
ajratish (shu jumladan suv o’tkazadigan va suv to’suvchi qatlamlarni) va x.k. larga 
imkon beradi. Bu usulni mazmuni shundaki, ta’minlovchi elektrodlar A va B 
orasidagi masofani oshirgan sari tok chiziqlari chuqurlikga kirib boradi.
Elektr zondirlashni chuqurligi A va B nuqtalar orasidagi masofaga bog’liq 
va o’rtacha AB/2 ni tashkil etadi. Ta’minlovchi elektrodlar A va B orasidagi tok 
kuchini J qabul elektrodlari M va N orasidagi potentsial ayirmasi o’lchab, 
jinslarni elektr qarshiligi qiymatini topish mumkin. Bu ma’lumotlar bo’yicha 
geologik kesim tuzish mumkin. Bu ma’lumotlar bo’yicha geoogik kesim tuzish 
mumkin.
Geofizikaviy ishlar natijalari shu rayonda qazilgan shurf yoki burg’ u 
quduq bilan taqqoslab ko’rilib, ular bergan ma’lumotlarning to’g’riligiga ishonch 
hosil kilinadi. Bu esa muhandislik – geologik ishlarni arzonlashtiradi va katta 
iqtisod kilishga imkon beradi. 

---

190