Muhandislik geologik tadqiqotlar

O’rganish tavsifi 
Dala usullari 
Tadqiqotlarda qo’llaniladigan
jinslar 
Tog’ jinslari 
deformatsiyasi 
xossalarining 
ko’rsatkichlari 
Quduqlar va shurflarda 
pressometr yordamida 
tajriba - sinov ishlari 
Qumtosh - gilli 
Tog’ jinslarining 
mustahkamlik 
ko’rsatkichlari 
1. Dala qurilmalari va 
uskunalarida bo’yicha 
tajriba surilmalari. 
2.Shurflardagi o’pirilish va 
bo’rtib chiqishi. 
3. Harakatlanuvchi 
moslamalar yordamida 
amalga oshiriladigan sinov. 
Toshli, yarimtoshli va qum-
gilli. Qattiq tuproqli loy,
yarim tosh va bardoshli tosh.
Plastikli loy 
Tog’ jinslarining suv
o’tkazuvchanligi. 
1. Quduqlardan tajribali 
so’rib olish. 
2. Shurflarga tajribali suv 
to’ldirish. 
3. Quduqlarda keskin
sinov tajribalari. 
Kovakli, toshli, qum-gilli, 
kovakli, gal’kali va boshqalar 
Tog’ jinslarining fizik - texnik xususiyatlarini o’rganishning asosiy eng 
ko’p qo’llaniladigan dala usullarini qisqacha ko’rib chiqamiz (gidrogeologik 
fanlar kurslarida belgilangan tog’ jinslarining suv o’tkazuvchanligini aniqlash 
usullari bu yerda berilmaydi).
Namuna va monolitlar olish
. Burg’ilash jarayonida namuna tanlash 
chuqurligi va shu jins paydo bo’lishining boshlanishini qayd qilgan holda har bir 
o’tgan qatlamdan tuproqning monoliti (qattiq tog’ jinslari) tanlanadi.
Odatda, ko’p miqdordagi quduqlarni burg’ilashda (10 dan ortiq) selektsiya 
quduqlarning 70-80 % dan olinadi. Bu qo’shni quduqlar orasidagi tuproqlar 
o’xshash xususiyatlarga ega degan taxminga asoslangan. Boshqa hollarda har bir 
metr chuqur uchun va tog’ jinslari chegaralarida tanlash amalga oshiriladi. Ayrim 

---

200 
hollarda xatolarning oldini olish uchun barcha quduqlar uchun selektsiya 
o’tkaziladi. So’ngra laboratoriya sharoitida ularning fizik tarkibi aniqlanib, u 
tuproqlarni muayyan guruhga tayinlash uchun asos bo’lib xizmat qiladi. Biroq, bu 
sinov usuli ko’proq vaqt talab qiladi, chunki u qo’shimcha harajatlarni 
(laboratoriya tadqiqotlari, tashish va aniq bir xil monolitlarni saqlash va 
boshqalar). 
Jinslardan olingan namunalar uzunligi 1 m, kengligi 0,5 m, balandligi
0,1 m bo’lgan maxsus qutilarga joylashtiriladi. qutilar 0,1x1 m o’lchamli
yacheykalarga bo’linadi. 
Har bir yacheykada quduqdan ko’tarilgan namuna joylashtirilib, quduqning 
raqami, namunasi va olingan chuqurligini ko’rsatuvchi yorliq bilan ta’minlanadi.
 

---

201