Mühazirə Ali məktəb pedaqogikasının predmeti, kateqoriyaları və tədqiqat metodları

Pedaqoji ünsiyyətin forma və üslubları. Ünsiyyətin səmərəsi onun forma və 
üslublarının düzgün seçilib tətbiq edilməsi ilə sıx bağlıdır. Ünsiyyətin iki başlıca 
forması ayırd edilir: formal və qeyri-formal ünsiyyət.

---

Formal ünsiyyət rəsmi qaydalarla, normalarla tənzim olunur; müəllim-tələbə 
münasibətləri rəsmi münasibətlərdir. Pedaqoji prosesdə qeyri-formal ünsiyyət 
ünsürləri də özünü göstərir. Belə ünsiyyət rəsmi qaydalarla müəyyən olunmur, şəxsi 
xarakter daşıyır və simpatiya və antipatiyaya isti münasibətə əsaslanır. Belə 
ünsiyyətdə müəyyən hədd – psixoloji məsafə, «pedqoji pərdə» gözlənməli, o, 
müəllimin rəsmi vəzifələrini yerinə yetirməsinə mane olmamalıdır. Göstərilən 
ünsiyyət formalarının heç birini unversallaşdırmaq olmaz. Pedaqoji fəaliyyətdə ancaq 
formal ünsiyyətə əsaslanmaq – təlimat və əmrlərlə hərəkət etmək formalizmə, 
yeknəsəqliyə, konservatizmə, münasibətdə soyuqluğa gətirib çıxara bilər. Eləcə də 
ancaq qeyri-formal ünsiyyətə əsaslanmaq anarxiyaya, müəllim və tələbə arasında 
«pərdə»nin götürülməsinə səbəb ola bilər. Buna görə də, hər iki ünsiyyət formasını 
düzgün əlaqələndirmək, konkret şəraitdən, situasiyadan asılı olaraq yerinə görə tətbiq 
etmək lazımdır. Pedaqoji ünsiyyətin xarakteri ünsiyyət üslubundan çox asılıdır. 
Ünsiyyət üsulu dedikdə, ünsiyyət fəaliyyətinin fərdi xüsusiyyətlərinin məcmusu başa 
düşülür. Fəaliyyət prosesində rəhbərlik formasından asılı olaraq, üç əsas ünsiyyət 
üslübü fərqləndirilir: avtoritar, demokratik və liberal üslüblar.
Avtoritar üslub – inzibati-amirlik üslubudur. O, nüfuza və tabeçiliyə əsaslanır. Bu 
halda insana (uşağa, şagirdə, tələbəyə) sadəcə obyekt kimi baxılır: təşəbbüsə, etiraza 
imkan verilmir, müəllim öz dediyini həyata keçirir («Mən deyən olmalıdır»). 
Demokratik üslub – əməkdaşlığa əsaslanan üslubdur. O, qarşılıqlı hörmət, humanizm, 
bərabərlik, ədalət üzərində qurulur. İnsana təlim-tərbiyə prosesinin fəal iştirakçısı – 
subyekti kimi baxılır; onun rəyi, arzuları, mövqeyi, tələbat və maraqları, mənafeyi 
nəzərə alınır. Tələbələrin təşəbbüs və fəallığına geniş yer verilir.
Liberal uslub – ünsiyyətdə səhlənkarlığa, laqeydliyə əsaslanan üslubdur: müəllim 
heç nəyə qarışmır, fəallıq göstərmir, məsələlərə formal yanaşır, məsuliyyətdən kənar 
olmağa çalışır. Bu isə normal pedaqoji ünsiyyətə və bütövlükdə təlim-tərbiyə işinin 
keyfiyyətinə mənfi təsir göstərir. Qeyd edilən ünsiyyət üslubları içərisində ən 
səmərəlisi demokratik üslubdur. Ali məktəb müəllimi bu üsluba əsaslanmalıdır. 

---

Avtoritar və liberal ünsiyyət üslublarından yaxa qurtarmaq üçün tələbələrlə 
münasibətləri yeni əsaslarda – əməkdaşlıq, xeyirxahlıq, hörmət və tələbkarlıq, 
qarşılıqlı inam, həssaslıq, ədalət, pedaqoji etika tələbləri üzərində qurmaq, müəllim və 
tələbələri ayıran psixoloji səddi, şübhə və etimadsızlığı, qeyri-səmimiliyi aradan 
qaldırmaq, bir sözlə, ünsiyyət mədəniyyətinə yiyələnmək lazımdır.