Ali məktəb pedaqogikası ümumi pedaqoji anlayış və kateqoriyalara istinad edir.
Pedaqoji anlayış və kateqoriyalar pedaqoji faktların, hadisə
və proseslərin ümumi və
mühüm əlamətlərini əks etdirən təfəkkür formalarıdır. Kateqoriyalar nisbətən geniş
anlayışlar olub, bir neçə anlayışı özündə birləşdirir. Məsələn, “şəxsiyyətin inkişafı”
kateqoriyası şəxsiyyət,
psixi inkişaf, şəxsiyyətin təşəkkülü və formalaşması kimi
anlayışları özünə daxil edir. Pedaqogikanın, o cümlədən ali məktəb pedaqogikasının
kateqoriyalarına pedaqoji proses, tərbiyə, təhsil, təlim, tədrisetmə, öyrənmə,
özünütəhsil,
özünütərbiyə, şəxsiyyətin inkişafı və s. daxildir. Onların mahiyyətini
qısaca nəzərdən keçirək.
Pedaqoji proses daha geniş kateqoriya olub, bir çox kateqoriya və anlayışları
(tərbiyə, təhsil, təlim, şəxsiyyətin inkişafı, özünütəhsil, özünütərbiyə və s.) özündə
birləşdirir, onların vəhdətini nəzərdə tutur.
Tərbiyə – insan şəxsiyyətinin məqsədyönlü, sistemli və planlı şəkildə formalaşması
prosesinin idarə edilməsi və onun nəticəsidir. O, iki mənada –
geniş və dar mənada
işlənir. Geniş (sosial) mənada tərbiyə sosial təcrübənin (əvvəlki nəsillərin əldə etdiyi
bilik və bacarıqların, ideya və baxışların) gənc nəslə verilməsi prosesi kimi başa
düşülür.
Bu halda tərbiyə bioloji, sosial təsirləri, o cümlədən tərbiyə,
təhsil və təlimi
də özündə birləşdirir. Dar (pedaqoji) mənada tərbiyə dedikdə isə məktəbdə və ailədə
verilən tərbiyə (o cümlədən təlim və təhsil) başa düşülür.
Özünütərbiyə insanın məqsədyönlü və planlı şəkildə öz üzərində işləməsi,
şəxsiyyətini təkmilləşdirməsi prosesidir. Özünütərbiyə
tərbiyə ilə paralel getməli,
tədricən onu əvəz etməlidir. Tərbiyə prosesi, bir qayda olaraq,
yenidəntərbiyə ilə
müşayiət olunur.
Dostları ilə paylaş: 
