3. Tələbə şəxsiyyəti və onun xüsusiyyətləri
4. Tələbə şəxsiyyətinin inkişafının pedaqoji-psixoloji şərtləri
1. Şəxsiyyət və onun inkişafı anlayışı, bu haqda nəzəriyyələr
Şəxsiyyətin inkişafı və tərbiyəsi pedaqogikanın tədqiqat
sahəsinin mühüm bir
istiqamətini təşkil edir. Şəxsiyyət kimə deyilir? Şəxsiyyətin inkişafı necə baş verir?
Tələbə şəxsiyyətinin səciyyəvi cəhətləri hansılardır? Bu sualların düzgün həlli
problemin
mahiyyətini başa düşməyə, gənclərlə tərbiyə işini düzgün qurmağa kömək
edə bilər. Hər şeydən əvvəl, fərd, şəxsiyyət və fərdiyyət anlayışlarını nəzərdən keçirək.
Fərd – təbii bioloji varlıqdır, ayrıca götürülmüş insandır. İnsan
fərd kimi doğulur,
sonradan müxtəlif amillərin təsiri ilə şəxsiyyətə çevrilir. Şəxsiyyət dedikdə,
sosial
keyfiyyətlərə, mənlik hissinə malik olan şüurlu və fəal fərd başa düşülür. Fərdin
cəmiyyətdə şəxsiyyətə çevrilməsi çoxcəhətli və mürəkkəb prosesdir. Burada iki proses
dialektik şəkildə üzləşir: sosiallaşma və fərdiləşmə. Sosiallaşma (ictimailəşmə) insanın
cəmiyyətdə başqa adamlarla, sosial qruplarla ictimai münasibətlərə daxil olaraq sosial
təcrübəyə yiyələnməsi prosesidir. Fərdiləşmə isə bu prosesdə insanın müstəqillik, nisbi
avtonomluq
kəsb etməsində, özünəməxsus (təkrarolunmaz) keyfiyyətlərində,
həyat
tərzində, daxili aləminin, psixi proseslərinin formalaşmasında ifadə olunur.
Hər bir
şəxsiyyət həm də fərdiyyətdir. Fərdiyyət özünəməxsus, təkrarolunmaz
xüsusiyyətləri
ilə başqalarından fərqlənən şəxsiyyət deməkdir. Gözoxşayan,
ətirli çəmənlik
rəngarəng çiçəkləri ilə gözəl olduğu kimi, cəmiyyət də çox
müxtəlif fərdiyyətləri ilə
gözəldir. İnsan şəxsiyyət və fərdiyyət kimi daim inkişaf edir. İnkişaf – dəyişmə, bir
keyfiyyət halından başqasına keçid deməkdir. Şəxsiyyətin inkişafı dedikdə, insanın
müəyyən keyfiyyətlərə (zehni, psixi, mənəvi və s.) yiyələnməsi və ozünü
təkmilləşdirməsi başa düşülür. Şəxsiyyət birdən-birə inkişaf edib formalaşmır; o,
müəyyən səviyyələrdən keçir (aşağı, orta, yüksək, ideal səviyyə). Psixoloqlar 3-5 yaşlı
uşaqların da şəxsiyyətin müəyyən keyfiyyətlərinə malik olduqlarını qeyd edirlər.
Şəxsiyyətin inkişafına dair iki baxış mövcuddur: metafizik və dialektik baxış.
