Mühazirə Elmi tədqiqatın əsas məqsədləri. Fənnin vəzifələri, tarixi və

aşağıdakı qanunlarına tabe olmalıdır: 
•  Eynilik qanunu 
•  Ziddiyyət qanunu 
•  Üçüncünün istisna olunması qanunu 
•  Kafi əsas qanunu 
Emaletmə və gerçəkliklə tutuşdurma əsasında elmi fərziyyə nəzəriyyəyə 
çevrilə bilər. 
Nəzəriyyə  ümumiləşmiş  biliyin,  gerçəkliyin  bu  və  ya  digər  tərəflərinin 
izah  edilməsinin  sistemidir.  Prinsiplər,  aksiomlar,  qanunlar,  mühakimələr, 
anlayışlar, kateqoriya və faktlar nəzəriyyənin strukturunu müəyyən edirlər. 

---

 
 
Prinsip  dedikdə  elmi  nəzəriyyədə  ideyanın  ən  abstrakt  təyin  edilməsi 
başa  düşülür  (məsələn,  radiodalğaların  köməyilə  rabitə).  Prinsip  insanların 
subyektiv dərk olunmuş təcrübəsi nəticəsində meydana gələn qaydadır. 
Aksiom  ilkin  qəbul  edilən,  verilmiş  nəzəriyyədə  isbat  olunmayan 
müddəadır, nəzəriyyənin bütün başqa nəticələri əvvəlcədən müəyyən olunmuş 
qaydalar əsasında aksiomdan alınır.  
Tələbə  mövzunu  götürdükdən  sonra  onun  köklü  refleksiyası  ilə  məşğul 
olmalıdır. Bu iki istiqamətdə aparılır. Bir tərəfdən tələbə “qoyulmuş mövzunun 
işlənməsi  prosesində  mən  hansı  töhfəni  verə  bilərəm?”  sualına  cavab 
axtarmalıdır.  Elmi  işin  nəzəriyyə,  empiriya  və  ya  metodun  işlənməsi  ilə  bağlı 
olduğu  aydınlaşdırılmalıdır.  İş  prosesində  mütləq  bu  və  ya  digər  məsələlərlə 
bağlı  dəyişmələr  baş  verəcək,  belə  ki,  müəyyən  bölmə  əvvəldə  nəzərdə 
tutulduğundan  daha  ətraflı,  digəri  isə  nisbətən  yığcam  işlənməli  olur.  Əksər 
hallarda verilənlərin toplanması (ədəbiyyatlarla işləmə) və qiymətləndirilməsi o 
biri  bəndlərə  nisbətən  daha  çox  resurs  tələb  edir:  məsələn,  sənədlərin 
surətinin  çıxarılması  xərci,  müsahibələrin  planlanması,  aparılması  və 
qiymətləndirilməsinə sərf olunan vaxt [28, 29]. 
Digər  tərəfdən  qarşıya  qoyulmuş  məqsəddən  asılı  olaraq  seçilmiş  möv-
zunun  nə  dərəcədə  ətraflı  işlənməsinin  zəruri  olması  analiz  edilməlidir.  Bu 
faza  növbəti  mərhələ  olan  ideyaların  işlənməsi  üçün  baza  rolunu  oynayan 
tövsiyyələrin tərtibi üçün ideal sayılır. 
2.1.1. 
İdeyaların işlənməsi 
Əgər diplom işinin mövzusu tələbə tərəfindən təklif olunubsa, onda demək 
olar  ki,  artıq  mövzunun  refleksiyası  prosesinin,  həmçinin  ideyaların 
toplanmasının  ilk  mərhələsi  tamamlanıb.  Əksər  hallarda  bu  məsələlərin 
baxışına kifayət qədər vaxt planlanmalıdır. İdeyaların işlənməsi üçün tələbəyə 
ağ kağız, qələm və sakit guşə lazımdır. Bu mərhələnin məqsədi ilkin ədəbiyyat 
mənbələrindən məlum olan ideyalar, tövsiyyələr və empirik tədqiqatlar üçün iş 

---

 
 
alətləri haqqında məlumatları struktursuz qeyd etməkdən ibarətdir. Belə ideya 
cizgiləri işin ilkin planını işləməyə şərait yaradır. 
2.1.2. 
İlkin iş planının tərtibi 
İlkin  iş  planı  işlənən  mövzunun  məzmununun  toplanmış  ideyalar  əsasında 
formalaşan ilk strukturunu göstərir. Bu plan işin əsas mərhələlərinin ardıcıllığı 
haqqında məlumat verərək  onun  əsas  hissəsinin ilkin strukturunu  ifadə edir. 
Giriş və nəticə arasına daxil olan elmi işin bu bölməsində: 
□ 
Seçilmiş problemə aid elmin hazırkı vəziyyəti göstərilir; 
□ 
 Elmi arqumentlər irəli sürülür (məsələn: bir nəzəri işdə sübuta yetirmə 
və ya empirik tədqiqat üçün seçilmiş həll yolunun təsviri); 
□ 
 Nəzəri biliklərin artımı və ya empirik tədqiqatların nəticələrinin 
prezentasiyası aparılır. 
2.1.3. 
Materialın toplanması 
İlkin  iş  planın  tərtibi  ilə  elmi  materialların  toplanmasına  istiqamət  verilmiş 
olur. Materialın əldə edilməsi ilk növbədə ədəbiyyatların axtarışını əhatə edir. 
Elmi  işdə  qoyulmuş  məqsəddən  asılı  olmayaraq  həmişə  ilkin  olaraq  artıq 
mövcud elmi nəticələrə (nəzəriyyə, empirik verilənlər və ya metodlar) istinad 
edilir. Empirik işlərdə materialın toplanması zamanı əsasən empirik mövzunun 
həcmi, ona ayrılmış vaxt və iş metodu nəzərə alınmalıdır. 
2.1.4. 
İş planının dəqiqləşdirilməsi və toplanmış materialın qiymətləndirilməsi 
Toplamış  məlumatların  və  ədəbiyyatların  analizi  əsasında  iş  planının  nə 
dərəcədə  dəqiqləşdirilmə  sinin  mümkünlüyü  yoxlanılır.  Empirik  işlərdə  bu 
mərhələ  toplanmış  məlumatların  qiymətləndirilməsini  də  əhatə  edir.  Əgər  bu 
mümkün  deyilsə,  onda  mövzunun  yenidən  öyrənilməsinə  qayıdılır  və  aşkar 
olunan maneə aradan qaldırılır. 
Bu problem olmadıqda iş planının dəqiqləşdirilmə sinə başlamaq olar. Əldə 
olunmuş ədəbiyyat mənbələrinin nəzərdən keçirilməsi planın təkmilləşdirilməsi 
ilə paralel aparılır. Oxuma zamanı daimi olaraq diqqətdə saxlamaq lazımdır ki, 
1) 
baxılan ədəbiyyat hansı bölmədə, hansı fəsildə tətbiq oluna bilər, 

---

 
 
2) 
 baxılan ədəbiyyat uyğun gəldiyi bölmənin və ya fəsilin altında bir neçə 
kəlmə ilə qeyd oluna bilərmi? 
Bu  yolla  mütaliyə  zamanı  arqumentasiya  üçün  dəyərli  olan  ədəbiyyatların 
itməsi,  nəzərdən  qaçmasının  qarşısı  alınır.  Ədəbiyyatların  seçilməsi  və 
işlənməsinə III fəsildə ətaflı baxılır. 
Empirik işlərdə əldə olunmuş məlumatların qiymətləndirilməsi bu mərhələdə 
yerinə  yetirilən  ikinci  fazadır.  Yığma  üsulundan  (yazılı  sorğu  formulyarı, 
müsahubələr və s.) və məqsəddən asılı olaraq qiymətləndirmə prosesi vaxta 
qənaət  üçün  xüsusi  proqram  təminatlarının  tətbiqi  sayəsində  dəqiq 
planlanmalıdır. 
2.1.5. 
Mövzunun işlənməsi 
Ədəbiyyat  mənbələri  qiymətləndirildikdən,  şəxsi  arqumentasiya  xəttinə 
daxil edildikdən və empirik qeydlərdən lazım olan məlumatların seçilməsindən 
sonra  mövzunun  işlənməsinə  başlamaq  olar.  Bu  mərhələdə  mövzu 
nəticələrinin paralel olaraq qiymətləndirilməsi çaşqınlıq yarada bilər, ona görə 
də nəticələr ayrıca bölmədə baxılmalıdır. 
Ali  məktəbdə  (təhsilin  sonunda)  buraxılış  işinin  yazılması  təhsil  pilləsinin 
daha  bir  mərhələsi  kimi  dəyərləndirilməlidir.  Təcrübələr  göstərir  ki,  ayrı-ayrı 
mərhələlərin  işlənməsində  böyük  həcmdə  (bəzən  200  səhifə)  material  yığılır. 
İşin  sonunda  isə  bu  materialdan  buraxılış  işləri  üçün  45-60  səhifə  həcmində 
təmiz material işlənməlidir. 
2.1.6. 
İşin təhvili 
İşin  təhvili  ilə  elmi  işin  mərhələ  modeli  tamamlanır.  Tamamlanmış  elmi  iş 
elmi  rəhbərə  və  ya  kafedraya  (magistratura  və  ya  doktorantura  şöbəsinə) 
təhvil  verilir.  Bunu  etməzdən  öncə  buraxılış  işinin  kənar  şəxs  tərəfindən 
oxunub,  dil  baxımından  korrektə  edilməsi  məsləhət  görülür.  İkinci  şəxsin  işə 
baxması  vacibdir,  çünki  tələbə  artıq  neçə  vaxtdır  bu  işi  yazdığından  o,  təbii 
olaraq qrammatik, mexaniki və işarə səhvlərini görmür. Onun özünün korrektə 
etmək imkanı yalnız optik qavrama ilə məhdudlaşır. 

---

 
 
Sonuncu  variantın  işlənməsi  tələsik  şəkildə  baş  verməməlidir.  Son 
mərhələdə  faylın  əlavə  variantının  kompyüterin  yaddaşında  saxlanması 
çaşğınlığa səbəb olur. Bu mərhələdə nəzərə çarpan xətalar düzəliş edildikdən 
sonra  onun  çox  vaxt  bir  neçə  variantda  yaddaşa  verilməsi  halları  məlumdur. 
Çap  mərhələsində  hansı  variantın  düzgün  olmasını  araşdırmağa  vaxt 
qalmadığından  səhvlərə  malik  variant  çap  oluna  bilər.  İş  tamam  hazır 
olduqdan sonra o lazım olan nüsxədə çap olunur.