Mühazirə Elmi tədqiqatın əsas məqsədləri. Fənnin vəzifələri, tarixi və

Mühazirə  8.  Elmi tədqiqatın mahiyyəti, umumi səviyyəsi və mərhələləri. 
Elmi-texniki yaradıcılıq metodologiyasının nəzəri və metodoloji 
elementləri 
Müxtəlif elmlərdə metod və vasitələrin spesifik xüsusiyyəti: 
- keçmişlə eksperiment aparmaq olmaz; 
-  insan  və  cəmiyyət  üzərində  eksperiment  aparmaq  imkanları 
məhduddur; 
- elm dünyanın qanunlara əsasən dərk oluna bilməsindən çıxış edir. 
İstənilən  fəaliyyət  sahəsində  metod  məqsədə  çatmaq  üsuludur.  Elmdə 
yalnız  elmin  özü,  onun  nəzəri  biliyi  belə  üsul  ola  bilər.  Metod  nəzəriyyə  ilə 
birlikdə inkişaf edir və idrak üçün vasitədir. 
Elm=nəzəriyyə+metod 
 
Metodologiya  fəaliyyətin  strukturu,  məntiqi  təşkili,  metodları  və 
vasitələri haqqında təlimdir. 
Metodoloji bilik aşağıdakı formalarda istifadə olunur: 

---

 
 
-  müəyyən  fəaliyyət  növlərinin  məzmununun  və  ardıcıllığının  qeyd 
olunduğu göstərişlər və normalar formasında (normativ metodologiya); 
-  faktiki  olaraq  yerinə  yetirilmiş  fəaliyyətin  təsvir  olunması  formasında 
(deskriptiv metodologiya). 
Müasir  ədəbiyyatda  metodologiya  dedikdə  adətən  elmi  idrak 
metodologiyasını, yəni elmi-idrak fəaliyyətinin qurulma prinsipləri, formaları və 
üsulları haqqında təlimi başa düşürlər. 
Elmin metodologiyası elmi tədqiqat komponentlərinin xarakteristikasını – 
onun  obyektini,  analiz  olunan  predmeti,  tədqiqat  məsələlərini  (və  ya 
problemlərini),  verilmiş  tipli  məsələlərin  həlli  üçün  tədqiqat  vasitələrinin 
məcmusunu  –  verir  və  həmçinin,  məsələni  həll  etdikdə  tədqiqatçının 
hərəkətinin ardıcıllığı haqqında təsəvvürü formalaşdırır. 
Metodologiyanın ən mühüm tətbiq nöqtələri: 
•  məsələnin  qoyuluşu.  Burada  daha  çox  psevdoproblemlərin  irəli 
sürülməsinə  aparan  və  ya  nəticənin  alınmasını  xeyli  çətinləşdirən  metodiki 
səhvlər meydana gəlir; 
• tədqiqat predmetinin qurulması; 
• elmi nəzəriyyənin qurulması; 
•  alınmış  nəticənin  doğruluğu,  yəni  tədqiqat  obyektinə  uyğunluğu 
nöqteyi-nəzərindən onun yoxlanması. 
Müasir metodologiya bir neçə səviyyəyə bölünür: ümumi elmi metodoloji 
konsepsiyalar  və  istiqamətlər,  ayrı-ayrı  xüsusi  elmlərin  metodologiyası, 
tədqiqatların metodika və texnikası. 
Elmi idrakın iki səviyyəsini göstərirlər: empirik və nəzəri. Empirik idrak 
elmə faktları verərək dayanıqlı əlaqələri, qanunauyğunluqları təsbit edir. Bütün 

---

 
 
empirik  məlumat  dəfələrlə  təkrar  alınmalıdır.  Nəzəri  idrak  eksperimental 
faktların  birbaşa  ümumiləşməsi  kimi  meydana  gəlmir.  Nəzəri  səviyyədə 
aşağıdakılardan istifadə olunur: 
- ideallaşdırma; 
- fərziyyə; 
- mücərrədləşdirmə; 
- analiz; 
- sintez; 
-  fikrən  eksperiment  və  onun  inkişafı  –  riyazi  eksperiment  və  digər 
metodlar; 
- nəticələrin fəlsəfi dərk olunması.