MühaziRƏ MİkrobiologiYA, sanitariya və GİGİyenanin iNKİŞAF tariXİ VƏ VƏZİFƏLƏRİ

Bağırsaq çöpləri. Escherchia coli insanın yoğun bağırsağında daimi yaşayan 
normal  mikroflorası  hesab  edilir.  Yaşadığı  bu  təbii  mühitdə  bağırsaq  çöpləri 
mühüm rol oynayır. Onlar insanlara lazım olan vitaminlər (B
1
, K qrupu və s.), həm 
də  bəzi  bağırsaq  infeksiyalarının  (qanlı  ishal,  qarın  yatalağı)  törədicilərinə 
antibiotik təsir göstərən maddələr (kolisinlər) sintez edirlər. 
E.coli-nin  bəzi  tipləri  müəyyən  şəraitdə  patogenlik  xüsusiyyətinə  malik  olur. 
Orqanizmin  müdafiə  funksiyası  zəiflədikdə  onlar  bağırsaqdan  digər  orqanlara 
keçərək  müxtəlif  iltihab  prosesləri  əmələ  gətirir.  (peritonit,  sitit  və  s.).  Bu  şərti-

---

100 
 
patogen  variantla  yanaşı  E.coli  insanlarda  (xüsusilə  uşaqlarda)  kəskin  bağırsaq 
xəstəlikləri  (qastroenterit,  kolienterit),  həmçinin  qida  toksikoinfeksiyası  əmələ 
gətirir. Qida  məhsullarının  yoluxma  mənbəyi  xəstə  insanlar  və  istiqanlı  heyvanlar 
hesab edilir. Bağırsaq çöpləri  qidaya ayaqyolundan sonra  yuyulmamış əldən,  xam 
məhsullarla, xüsusilə tərəvəzlə işlədikdən sonra düşə bilər.  
E.coli  Enterobacteriaceae  bakteriya  fəsiləsinə  aiddir.  Bu  hərəkətli,  qram-
müsbət,  spor  əmələ  gətirməyən  fakultətiv  anaerob  çöplərdir.  Forma  və  ölçüsü 
şəraitdən asılı olaraq xeyli dəyişir. E.coli qlükozanı qıcqırtdıqda turşu və qaz əmələ 
gətirir.  İnkişafı  üçün  optimal  temperatur  37°C,  ancaq  onlar  40-45°C-də  və  otaq 
temperaturunda  da  yaxşı  inkişaf  edir.  Bağırsaq  çöpləri  60°C  qızdırıldıqda  15-20 
dəqiqə  müddətində,  75°C-də  4-5  dəqiqədən  sonra  tələf  olur.  inkişafı  üçün  minimal 
temperatur 5-10°C hesab edilir. 
Protey  -  Enterobacteriaceac  fəsiləsinin  Proteus  cinsi  bakteriyasıdır.  Onlar 
təbiətdə:  torpaqda,  suda,  qida  məhsullarında  geniş  yayılmışdır.  İnsanın 
bağırsağında  da  rast  gəlinir.  Protey  şərti  –  patogen  mikroorqanizmlərə  aid  edilir, 
lakin  bəzi  nümayəndələri  patogen  xüsusiyyətinə  (iltihab  prosesləri  iştirak  edir) 
malik  olur  və  enterotoksinlər  hazırlayır.  Proteyin  fəal  çoxaldığı  qida  məhsulları 
toksikoinfeksiya  tipli  zəhərlənməyə  səbəb  ola  bilər.  Ən  çox  isə  ət  və  balıq 
məhsulları, həmçinin salat, vineqredlər səbəb olur. 
Perfringens  -  Bacillaceae  bakteriya  fəsiləsinin  Clostridium  cinsinə  aiddir. 
Clostridium  perfringens  altı  tipi  (A,  B,  C,  E,  F)  məlumdur  və  onlardan  hər  biri 
insan  və  heyvanlarda  xəstəlik  törədir. Qida toksikoinfeksiyanın əmələ  gəlməsində 
A  tipi  əsas  rol  oynayır.  Cl.perfringens  A  tipi  insan  və  heyvan  bağırsağı 
mikroflorasının  normal  nümayəndəsi  hesab  edilir.  O,  təbiətdə  (torpaqda,  suda) 
geniş yayılmışdır. 
Ticarət  sistemindəki  qida  məhsulları  nümunələrində  aparılan  tədqiqatlar 
göstərir ki, tədqiq olunan nümunələrinin orta hesabla 30-40%-də Cl.perfringens-in 
A  tipi  üstünlük təşkil edir.  Bu zaman  heyvan  mənşəli qida  məhsulları,  xüsusilə ət 
və ət məhsulları daha çox faiz təşkil edir. 
Bitki mənşəli məhsullarda isə perfringens yarma və unda tez-tez rast gəlir. 

---

101 
 
Məhsullardan  ayrılan  «Cl.perfringens»  ştammların  əksəriyyəti  toksigensiz  və 
zəif toksigenli olmuşdur. 
Perfringens  iri,  hərəkətsiz,  qram-müsbət,  spor  əmələ  gətirməyən,  anaerob 
bakteriyalardır. Onların inkişafı üçün optimal temperatur 37-43°C, lakin onlar 46-
48°C-də yaxşı inkişaf edirlər. Xörək duzunun 7-8% miqdarı onların inkişafını xeyli 
ləngidir.  Turş  mühitdə  (pH  4,0  aşağı)  onlar  inkişaf  etmirlər.  Sporları  30-60 
dəqiqəyə  qaynatmağa  dözür.  Adi  kulinar  emalda  sporları  həyat  qabiliyyətini 
saxlaya bilər. 
Zəhərlənməyə ən çox ətdən olan kulinar  məmulatları qəbul etməklə əlaqədar 
olur.  lakin  balıq  və  tərəvəz  xörəkləri  də  olar.  Profilaktik  tədbirlərdən  biri  kulinar 
emaldan  sonra  hazır  xörəklərin  tez  istifadə  olunmasıdır.  Hazır  xörəklərin 
soyudulması  tez  olmalı  və  onlar  soyudulmuş  vəziyyətdə  saxlanmalıdır.  Uzun 
vaxtda soyudulma perfringensin çoxalmasına səbəb olur.