MühaziRƏ MİkrobiologiYA, sanitariya və GİGİyenanin iNKİŞAF tariXİ VƏ VƏZİFƏLƏRİ

Saprotroflar  –  hazır  üzvi  maddələrlə  qidalanan  bitkilərdə  olan  mikroblar. 
Saprotroflar  qidalanma  üsuluna  görə  heterotrof  orqanizmlərə  aid  edilir. 
Saprotroflar  qida  maddələrini  başlıca  olaraq  cəsədlərdən,  yaxud  müxtəlif  üzvi 
qalıqlardan  alırlar.  Bununla  saprotroflar  digər  heterotrof  orqanizmlərdən  – 
parazitlərdən(biotroflardan)  və  simbiotroflardan  fərqlənirlər.  Təbiətdə  maddələrin 
dövranında saprotrofların böyük rolu  vardır. Bunlar  üzvi  maddələri ardıcıl şəkildə 

---

109 
 
sadə  qeyri-üzvi  maddələrəçevirir  ki,  bunlardan  da  avtotroforqanizmlər  istifadə 
edirlər. 
Yoxlanılan  suyun  bağırsaq  çöpü  tapılan  ən  az  miqdarı,  onun  koli-titri  hesab 
edilir. 
Koli-titr, içərisində bağırsaq çöpü tapıla biləcək suyun ən az həcminə deyilir. 
Koli-indeks  isə  1  litr  tədqiq  olunan  sudakı  bağırsaq  çöplərinin  miqdarıdır.  Yaxşı 
içməli suyun koli-titri 333 və ya koli-indeksi 3 olmalıdır.  
Suda  bağırsaq  çöplərinin  miqdarıçox,  yəni  koli-titri  aşağı  olduqda  müxtəlif 
təmizləməüsullarından istifadə edilir. 
Bakterioloci  cəhətdən  şübhəli  su  süzülmə,  xlorlaşdırma  və  ultrabənövşəyi 
təsir  ilə  təmizlənə  bilir.  Mikroorqanizmlərlə  zəngin  və  bulanıq  sular  zəy, 
alüminium-sulfat, dəmir-sulfat kimi koaqulyantlarla çökdürülürlər. 
İçmək  üçün  çay  və  ya  su  hövzələrinin  suyundan  istifadə  olunursa,  belə  su 
müvafiq  süzgəclərdən  keçirilməlidir.  Bu  məqsədlə  xüsusi  təmizləyici  qurğulardan 
da istifadə olunur.  
Sənayenin  inkişafı  iləəlaqədar  olaraq  istər  şirin  və  istərsə  də  duzlu  göllərə, 
dənizlərə  külli  miqdarda  sənaye  və  məişət  çirkab  suları  daxil  olur.  Xüsusilə 
göllərin  çirklənmədən  mühafizəsi  ən  vacib  məsələdir.  Burada  iki  cür  çirklənmə 
nəzərəçarpır: təbii və insan fəaliyyəti iləəlaqədar çirklənmələr. 
Təbii  çirklənmə  həmişə  baş  verir  və  nisbətən  az  qorxuludur.  Lakin  insan 
fəaliyyəti nəticəsində sulara daxil olan sənaye tullantıları, radioaktiv maddələr, neft 
məhsulları, pestisidlər və s. suların daha zərərli çirklənməsinə səbəb olur. Ona görə 
də  son  zamanlar  su  hövzələrini  beləçirklənmədən  qorumaq  üçün  öz-özünə  bioloji 
təmizlənmə  prosesinə  xüsusi  diqqət  verilir.  Su  hövzələrinin  təmizlənməsini  suda 
yaşayan xırda orqanizmlərin fəaliyyəti ilə, oraya daxil olan çirkləndirici maddələri 
oksidləşdirməklə  təmin  etmək  olar.  Deməli,  öz-özünə  təmizlənmə  intensivliyi 
suyun oksigenlə zənginliyindən, temperaturasından, ilin fəsillərindən və s. asılıdır. 
Öz-özünə  təmizlənmənin  ilk  mərhələsindəüzvi  maddələrin  parçalanma  məhsulları 
ilə  qidalanan  bakteriyalar,  göbələklər  və  ibtidai  su  orqanizmləri  iştirak  edirlər. 

---

110 
 
Suyun  tullantılarla  zənginləşən  üzvi,  oksidləşməmiş  mineral  maddələrdən 
təmizlənməsi prosesi aerob və anaerob mikroorqanizmlərlə gedir. 
Aerob  şəraitdə  bu  maddələrin  parçalanma  prosesi  axıra  kimi  intensiv  gedir, 
nəticədə H
2
O, CO
2
, H
2
, nitrat və sulfatlar əmələ gəlir. 
Anaerob şəraitdə isə proses zəif getdiyindən, su tədricən təmizlənir və alınan 
aralıq  məhsullar  H
2
,  ammonyak,  kiçik  molekullu  yağ  turşularından  ibarət  olur. 
Bunlar  da  canlılar  üçün  zəhərlidir.  Bunu  nəzərə  alaraq,  çirkab  sularının  bioloji 
təmizlənməsi torpaq sahələrində aparılır. Bu məqsədlə biosüzgəclər, aerosüzgəclər 
və aerotenklər daha geniş tətbiq olunur.