N. X. Ermatov, N. M. Avlayarova, D. G’. Azizova, A. T. Mo’minov, M. X. Ashurov

1.1. Ish joylarni tashkil qilish va operatorlarning fiziologik ishga yaroqlilik 
qobiliyatini hisobga olish
Ish joylarni tashkil qilishga asosan quyidagi talablar qo‗yilgan:
- Operator turib yoki o‗tirib ishlaydigan joy operator uchun fiziologik jihatdan 
qulay bo‗lishi;
- Axborot beruvchi va boshkarish organlari operatorning fiziologik tuzilishidan 
kelib chiqgan xolda qulay joylashishi; 
- Ish joyida operatorning erkin xarakatlanishi uchun qulayligi; 
- Ish joyi operatorning fiziologik antropologik, psixologik xarakterga mos 
kelishi; - - Ish joydagi ma‘lumotlarning hajmi va operator uchun kelish tezligi 
operatorning fiziologik ma‘lumotlarning qabo‘l qilish va qayta ishlab ularni yechish 
qobiliyatiga mos kelishi;
- Operatorning ish joyida qisqa muddatli dam olishga sharoit bo‗lishi;
- Ish joyi va xavfli va zararli omillar himoyalovchi moslama va qurilmalar 
bilan jihozlangan bo‗lishi kerak. 
Operatorning ishga yaroqlilik kobiliyati. 
Operatorning ishga yaroqlilik 
qobiliyati deb, uning shu ishni talab darajasida bajarishga fiziologik va aqliy 
qobiliyati va malakasi tushuniladi. Bu qobiliyatga operatorning asab sistemasi, 
sog‗ligi, ish og‗irligiga chidamliligi, ish rejimi va dam olish rejimiga mos kelishi, 
atrof muhitning operatorga ta‘siri holati va operatorning shaxsiy funksiyalari kiradi. 
Statistik ma‘lumotlarga ko‗ra har qanday ishni va operatorlarning smenani boshlash 
davrida ish qobiliyatining qisman pasayishi keyinchalik 0,2-0,5 soatdan keyin 
tiklanishi, bu tiklangan holat 3 soatlar davomida bir xil darajada turib, to‗rtinchi va 
keyingi soatlarda charchash evaziga pasayishi aniqlangan. 
Operatorning bir sutkadagi ish qobiliyatining eng past darajasi soat 22-6 
ekanligi aniqlangan. Agarda ishchi yoki operatorning bir xaftalik ish qobiliyati tahlil 
qilinganda eng past ish qobiliyati dushanba va juma kunlariga to‗g‗ri kelar ekan. 
Operatorning tez charchash moyilligi 25 yoshgacha va 45 yoshdan keyin sodir bo‗lar 
ekan. 

---

253 
Operator charchaganda ish qobiliyatini pasayishi bilan birga boshqarishda 
xatolarga yo‗l qo‗yish moyilligi oshib borar ekan. 
Operatorlarning charchashini oldini olish tartiblariga asosan ish rejimini to‗g‗ri 
tashkil qilish, ya‘ni 0,5-2 soat to‗xtovsiz ishlagandan keyin qisqa muddatda dam olish 
va ish kunning o‗rtasida bir soatlik ovqatlanish uchun dam berish. Ish turiga qarab 
qisqa muddatli dam olish davomiyligi quyidagicha: asab sistemasiga ta‘sir qiluvchi 
qattiq e‘tiborni talab qiluvchi ishlar uchun tez-tez 5-10 minut dam olish; og‗ir fizik 
ishlar uchun esa 10-15 minut dam olish ko‗zda tutilgan.